به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ با توجه به اینکه اقتصاد بسیاری از کشورها وابسته به درآمدهای ناشی از صنعت نفت است و چ.ن این صنعت به عنوان صنعت موتور و پیشران اقتصاد کشورها محسوب می‌شود، بنابراین این امر سبب شده تا این صنعت استراتژیک مدام در تیررس دولتمرادن قرار گیرد به طوری که اکثر کشورها زمانی که نمی‌توانند برای پیشرفت و توسعه کشور خود چاره‌ای بیندیشند مدام کشورهای دارنده نفت را مورد آماج تهدید و تحریم قرار می‌دهند.
حدود چند سال گذشته بود که موضوع توافق برجام به ثمر نشست و این اتفاق موجب شد تا صنعت نفت در برخی از بخش‌ها با پیشرفت مواجه شوند که در این میان ایران هم توانست تا اندازه‌ای از برخی ثمرات بهره‌مند شود. ناگفته نماند دولتمردان ایرانی مدام به این امر مهم اشاره می‌کردند که نمی‌توان به کشورهای عضو برجام از جمله امریکا اعتماد کرد تا جاییکه مسئولان کشور با بررسی و گزینه‌های احتمالی سعی برآن داشتند که به نوعی این تحریم‌ها را دور بزنند؛ بنابراین با اتکا به توان داخلی توانستند کارنامه درخشانی را به ثبت برسانند.
می‌توان یادآور شد که بسیاری از کارشناسان بین المللی بازار نفت قبل از توافق هسته ای، بازیابی توان پیشین صنعت نفت ایران را سخت و زمان‌بر ارزیابی می کردند. برخی حتی زمان مورد نیاز این صنعت برای رسیدن به سطح پیش از تحریم ها را سه تا پنج سال می دانستند اما آمارهای داخلی و بین المللی حکایت از آن دارد که ایران توانسته است این مسیر دشوار را یک ساله طی کند.
کارشناسان پیش از این تصور می کردند که سال ها طول می کشد تا ایران بتواند ظرفیت های خود را بازسازی کند و به سطح پیش از تحریم ها برساند اما همه‌ی این تحلیل ها اشتباه بود. اتخاذ برخی سیاست ها باعث شد که نگرانی از جلب مشتری به زودی جای خود را با خوش بینی به آینده عوض کند. در طی دوره یک ساله پس از اجرای برجام، روند افزایش صادرات هم شتاب فزاینده ای پیدا کرد و همچنین بررسی میزان صادرات نفت کشورمان گویای این نکته است که کشورهای آسیایی و اروپایی برای خرید نفت از ایران رقابت می کنند.
حال با گذشت چند سال از توافق برجام، آمریکا بدون آنکه عواقب کار را بررسی کند دست به خروج از برجام زد و این امر باعث می‌شود در برهه‌ای از زمان کشورهای عضو با چالش مواجه شوند. بسیاری از تحلیگران معتقدند که خروج ترامپ از برجام به معنای بازگرداندن تحریم‌هایی است که مهم‌ترین آنها تحریم‌های نفتی هستند. حال باید دید با خروج آمریکا از برجام، صنعت نفت ایران چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ آیا صادرات نفت خام مثل دوره بین سال 2012 تا پایان 2015 به شدت کاهش پیدا می‌کند؟ آیا شرکت‌های پتروشیمی و پالایشی‌ها هم به شدت متضرر شده و ارزش سهام آنها دچار سقوط آزاد می‌شود؟ برای پاسخ به این سوالات باید وضعیت صنعت نفت را در حال حاضر بررسی کنیم تا بتوانیم ارزیابی دقیقی از تاثیرات خروج آمریکا از برجام بر صنعت نفت کشور داشته باشیم.
گفتنی است، صادرات نفت خام ایران درست در آستانه تصمیم ترامپ برای خروج از برجام به بالاترین میزان در دوران پس از لغو تحریم‌ها رسیده است. به طوری که طبق گزارش بلومبرگ، در ماه آوریل 2.62 میلیون بشکه در روز بوده است این در حالی است که صادرات نفت خام ایران در ماه پیش از آن (یعنی ماه مارس) 2.1 میلیون بشکه در روز بوده است و بیشترین میزان صادرات نفت خام ایران در دوره پسابرجام در ماه اکتبر 2016 روی داد که در آن ماه ایران 2.44 میلیون بشکه نفت خام در روز صادر کرد.
تولید نفت خام ایران نیز به شرایط پایداری رسیده و در حدود 3.8 میلیون بشکه در روز تثبیت شده است. تحریم‌ها باعث شده بودند که در فاصله بین سال‌های 2012 تا انتهای 2015، تولید نفت خام ایران حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش یابد و به 2.8 میلیون بشکه در روز برسد اما پس از اجرایی شدن برجام ایران توانست یک میلیون بشکه به تولید نفت خود اضافه کند و اکنون ماه‌ها است که تولید نفت ایران در 3.8 میلیون بشکه در روز به شرایط پایداری رسیده است.
دولت ترامپ گمان می‌کند با خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها، به نحو معجزه‌آسایی همه کشورها مجبور می‌شوند از تحریم‌های یکجانبه آمریکا پیروی کرده و واردات نفت را از ایران به طور جدی کاهش دهند اما واقعیت این است که اجماع جهانی بر حفظ برجام و نه بر فروپاشی آن قرار گرفته و این کار دولت ترامپ را با موانع جدی روبه‌رو خواهد ساخت.
با این حال، اروپا بازار بزرگ نفت خام ایران نیست و بخش اعظم نفت ایران راهی کشورهای آسیایی می‌شود بنابراین کشورهای کره‌جنوبی، ژاپن، هند و چین واردکننده 60 درصد از نفت خام ایران محسوب می شوند و به شدت به نفت خام ایران وابسته هستند.
می‌توان تاکید کرد که خروج آمریکا از برجام نمی‌تواند در شرایط فعلی بین‌المللی و با توجه به سیاست ایران مبنی بر عدم تشدید تنش‌ها، ضربه کاری به صنعت و درآمدهای نفتی ایران وارد کند. سال‌های تحریم باعث شد تا ایران مبادلات نفتی خود را با واحدهای پولی غیر از دلار انجام دهد و پس از اجرایی شدن برجام نیز این رویه ادامه داشته است.
مبادلات نفتی ایران در حال حاضر بدون وابستگی به نظام مالی آمریکا انجام می‌گیرد و این امر به معنای آن است که ایران می‌تواند به درآمدهای نفتی خود، حداقل به بخش قابل توجهی از آن درآمدها، حتی در صورت خروج آمریکا از برجام دسترسی داشته باشد.
در همین رابطه بیژن زنگنه وزیر نفت گفت: با خروج آمریکا از برجام اتفاق قابل ذکری در صادرات نفت و گاز و میعانات گازی کشور نمی افتد و تغییری در درآمدهای ارزی نیز ایجاد نمی شود.
کوروش کرم‌پور حقیقی، دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ در خصوص خروج آمریکا از برجام و تاثیر آن بر صنعت نفت و گاز اظهار کرد: کشوری که کارش ایجاد مزاحمت بود بهتر است تا در برجام نماند. همچنین ما هیچ گونه صادرات به کشور آمریکا نداشتیم که نگرانی در این مورد برای ما ایجاد شود، به نظر می رسد تا زمانی که اروپایی‌ها همراه با امریکا نباشند شرایط ما بهتر خواهد شد.
او تصریح کرد: مسئولان عالی رتبه نظام، پیش بینی لازم را در این زمینه داشتند و طبیعی است که وقتی کشورهای اروپایی با آمریکا همراه شوند یکسری مشکلات به وجود می‌آید اما با توجه به برنامه ریزی های انجام شده، ضمن اینکه قادر به غلبه بر بسیاری از مشکلات و چالش‌ها خواهیم شد و تاثیری چندانی را در روند پیشرفت و توسعه خدمت به مردم ایجاد نمی کند، می توانیم کشور را بهتر از گذشته اداره کنیم و این امر مهم به شرطی تحقق پیدا می کند که همدلی و انسجام وحدت در بین مسئولان در عمل حاکم باشد نه در شعار.
او در پاسخ بر این سوال که آیا این احتمال وجود دارد که برخی از شرکت‌های اروپایی از ادامه همکاری در اجرای قراردادها سر باز زنند،گفت: این احتمال وجود دارد که برخی از شرکت‌ها قراردادها را لغو کنند اما مسئولان کشور ما برای آن پیش بینی های لازم را در نظر گرفتند.
کرم‌پور با بیان اینکه نگرانی ها زمانی به وجود می‌آید که ما وضعیت کشور را در سطح بین االملل پیش بینی نکرده و برنامه نداشته باشیم، گفت: در این زمان وضعیت کشور با حالت بحران مواجه می شود و تصمیم گیری در شرایط سختی قرار می گیرد اما در صورتی که از قبل وضعیت‌ها پیش بینی شده باشد و برای تمامی مسایلی که در زمان خروج امریکا از برجام و نیز همراهی کشورهای اروپایی و کشورهای منطقه مثل عربستان ایجاد می شود برنامه ریزی داشته باشیم با بحران مواجه نخواهیم شد.
دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: نامگذاری سال‌ها به عناوین مختلف از طرف مقام معظم رهبری این نکته را متذکر می‌شود که رهبر انقلاب تمام موضوعات را بررسی و گزینه های مناسبی را برای خروج از مشکلات مطرح می‌کنند، رهبر انقلاب به شدت به این امر واقف بودند که آمریکا باز هم کارشکنی خواهد کرد و بر همین اساس تدابیری را برای شرایط بحرانی اتخاذ کردند.
کرم پور ادامه داد: تنها ایران بود که تمام قد ایستاد، در حوزه اجرای قراردادهای نفتی و معاملات هم این طور نیست که دنیا مثل زمان های قدیم مستمره چند کشور اروپایی و امریکایی باشد، هنر سیاستمداران و دولتمردان ما باید بر این باشد.
او با تاکید بر اینکه با اتحاد و همدلی می‌توانیم بسیاری از مشکلات را پشت سر بگذاریم، گفت: خروج آمریکا از برجام را باید به فال نیک گرفت. بنده معتقدم که خروج آمریکا به ضرر ما نبوده بلکه به نفع ما است به شرطی که طبق برنامه ها و نظر کارشناسان کارها را دنبال کنیم.
دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: اولا ما تکلیف برنامه ششم توسعه را مشخص کردیم و مجلس قوانین محکمی را به تصویب رسانده است، اگر بتوانیم آن قوانین را به موقع به اجرا در بیاوریم به طور یقین موفق خواهیم شد و می توان گفت این موضوع به این برمی‌گردد که سلایق کنار گذاشته شود.
او با تاکید براینکه هم‌اکنون تعامل خوبی بین مجلس، دولت و وزارت نفت وجود دارد گفت: ما با اجرای درست قوانین می‌توانیم پاسخ مناسبی به دشمنان ملت ایران بدهیم.
دبیر کمیسیون انرژی مجلس گفت: دشمن با تحریم و فشار به دنبال کاهش تولید نفت ایران است اما ایران همواره با اقتدار در برابر دشمنان و توطئه های آنها ایستادگی کرده و این بار نیز پیروز می شود.
او با بیان اینکه ایران با برخورداری از ظرفیت ارزنده در حوزه نفت و گاز در آینده می تواند از جایگاه ویژه و موثری در اوپک برخوردار باشد، افزود: با تغییر آتی ساختاری در حوزه وزارت نفت و برنامه ریزی مناسب می توانیم دستاوردهای خوبی را در این بخش شاهد باشیم.
این نماینده مجلس تاکید کرد: دشمن در تلاش است با فشار و تحریم، روح ناامیدی را به جامعه تزریق کند که با آگاهی و هوشیاری جوانان ایران اسلامی ناکام خواهد شد.
او ادامه داد: باید خود را بیش از همیشه به سلاح علم مجهز کنیم تا با توانمندسازی بستر توسعه همه جانبه کشور فراهم شود.
مجتبی گل‌پرور کارشناس مسائل بازرگانی خارجی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز اظهار کرد: بحث خروج برجام موضوعات مختلفی را در صنعت نفت مانند بحث سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز تحت الشعاع قرار می‌دهد که بایستی منتظر باشیم و ببینیم که اروپایی‌ها در خصوص اجرای قراردادها با ما همکاری را ادامه می‌دهند یا نه؟ چون صنعت نفت احتیاج به سرمایه گذاری و به قول معروف نیاز به بازیابی دارد.
او تصریح کرد: آیا شرکت های اروپایی پایبند هستند یا تحث تاثیر فشار آمریکا قرار می‌گیرند و قرار دادها را لغو می‌کنند؟ اکثر قراردادها منعقد شده و اینکه بخواهند کار را نیمه تمام بگذارند برای آنها سخت است، به همین خاطر اکثر شرکت ها اصرار دارند تا همکاری با ایران را ادامه دهند.
گل‌پرور با اشاره به اینکه بخش صادرات نفت را می‌توان در بعد کوتاه مدت و بلند مدت بررسی کرد، اظهار کرد: در کوتاه مدت با مشکلی همراه نمی شویم زیرا کشورهایی که از ما نفت خریداری می‌کنند اکثر قراردادهایشان شش ماهه است بنابراین مشکلی در این زمینه وجود ندارد. همچنین نوع پالایشگاه ها است؛ برخی از پالایشگاه متناسب با نوع مصرف سوخت ساخته می‌شوند به طور یقین برای تغییر نوع سوخت نیاز به تعویض تجهیزات دارند، بنابراین در کوتاه مدت میسر نبوده و زمان بر است.
این کارشناس افزود: اینطور نیست که نفت ایران را نخرند و نفت دیگر کشورها را خریداری کنند و این امر نیاز به سرمایه گذاری دارد ولی اگر در بلندمدت رخ دهد و دوباره به دوران تحریم باز گردیم بازهم نیاز به سرمایه گذاری است، همچنین ما باید یک نوع جذابیت را در ارائه محموله نفتی ایجاد کنیم تا به سمت ما حرکت کنند که این شرایط را سخت تر می کند.
او ادامه داد: برخی از پالایشگاه‌ها مثل پالایشگاه هند غالبا تغییر نمی کند از قدیم براساس نفت ایران ساخته شده است این در حالت خوش بینانه است اما در حالت بدبینانه؛ اگر اروپایی‌ها نفت را از ما نخرند، در بحث سیاست های کلی، اروپایی ها مشکلی با برجام ندارند اکثر شرکت ها وابسته به دولت نیستند بلکه خودشان مستقل عمل می‌کنند، اینها آزاد هستند و از دولت دستور نمی گیرند و باید براساس آن راهبرد عمل کنند.
گل‌پرور تصریح کرد: مشکلات بانکی یکی از موانع کلیدی است که حتی در صورت فروش نفت، مشکل انتقال پول و بحث بیمه پابرجاست و بایستی به طرق دیگری وارد عمل شد، به نظر می رسد گزینه نخست مبادله کالا به کالا باشد که زیاد جذابیت خاصی ندارد زیرا در مبادله کالا اکثر تجهیزات آنها برای ایران گران تمام می شود و توجیه اقتصادی ندارد.
محمد خالدی سردشتی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز گفت: برجام برنامه ای بود که راه هایی برای توسعه اقتصادی کشور باز کرد. یکی از مسایلی مهم صادرات فرآورده‌های نفتی بود و باعث شد که به راحتی تولید اضافه نفت را که حدود دو میلیون بشکه بود را صادر کنیم.
او با بیان اینکه خروج آمریکا از برجام برنامه از پیش تعیین شده بوده و بالاخره این اتفاق رخ داد، تصریح کرد: اگر خروج آمریکا از برجام به معنای برگشتن به قبل از برجام باشد و شرایط به همان دوره قبل برگردد به طور یقین در برخی از موارد به مشکل برخواهیم خورد.
او با اشاره به اینکه به دلیل دسترسی به اکثر مرزها، راه های برون رفت زیادی وجود دارد، اظهار کرد: حتما مسئولان برای این موضوع فکر کردند اما اگر معنای خروج از برجام این نباشد همه کشورها خصوصا کشورهای باقیمانده برجام قادر به حفظ آن شالوده باشند اتفاق خاصی نخواهد افتاد. اما از زاویه دیگر، اگر آمریکا تنها به فکر خارج شدن باشد و هیچ اقدامی نکند و این بدان معنا ست که می خواهد مسیرش باز باشد. به عنوان کشوری که رقیب اروپا و چین و روسیه با آنها رقابت می کند در میز مذاکره با ما دشمنی می کند. به هرحال اقداماتی باید در رابطه با مسایل اقتصادی در آینده شاهد باشیم اما امیدواریم که مسئولان برنامه ریزی کنند تا از این کما خارج شویم. بنابراین نگران این هستیم شیطنت ها دوباره افزایش پیدا کند.
او گفت: با شرایط پیش آمده این احتمال وجود دارد که با توجه به مانع تراشی آمریکا تحریم‌ها دوباره باز گردد و اجرای بعضی از قراردادها لغو شود. هر چند که مسئولان نفتی قبل از خروج از برجام اذعان داشتند که توتال کارها را با سرعت کمتری انجام می دهد اگر شرایط سخت شود توتال عقب نشیی می کند و این بدان معنی نیست که کشوری وارد عرصه سرمایه گذاری با ایران نمی‌شود، بلکه ایران به دلیل دسترسی به کشورهای همسایه از جمله افغانستان، پاکستان، ارمنستان، عراق و کشورهای امارات و غیره می‌تواند از این شرایط بحرانی عبور کند.
خالدی سردشتی تاکید کرد: مسئولان کشور باید این استراتژی را در پیش بگیرند که این دو میلیون بشکه را به فرآورده های دیگر تبدیل و صادر کنند چرا که این امر مهم مطابق با فرمایشات مقام معظم رهبری است که می توانیم با جلوگیری از خام فروشی زمینه را برای توسعه صنعت و اقتصاد کشور فراهم کنیم.
در پایان می توان گفت؛ خروج آمریکا از برجام، بیش از هر حوزه ای صنعت نفت ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. چراکه صنعت نفت در دوران پسابرجام بیش از هر حوزه دیگری در اقتصاد ایران، موفق عمل کرد و تاثیر غیرقابل انکاری در تحقق اهداف اقتصادی برجام، از حضور فعال ایران در بازارهای جهانی نفت تا افزایش رشد اقتصادی ایران، آن هم در دوران رکود بخش های صنعت و ساختمان داشت. اما این که تاثیر تحریم های جدید ترامپ بر حوزه انرژی ایران به چه میزان است در حال حاضر قابل ارزیابی نیست.
گزارشگر: حبیبه رحیمیان
402
