سمینار «همسایگان در گفتمان سیاست خارجی مقام معظم رهبری؛ با محوریت منطقه اوراسیا» توسط موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی و موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی (دفترحفظ و نشر آثار آیت الله خامنه ای) درقالب دو پنل و با حضور شماری از اساتید صاحب نظر و دیپلمات های برجسته این حوزه در روز 24 اردیبهشت به میزبانی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. این سمینار درصدد بررسی و تبیین دیدگاه های مقام معظم رهبری در منطقه اوراسیا و با محوریت سیاست خارجی، سیاست همسایگی، رویکرد فرهنگی – تمدنی و ژئوپلیتیک راهبردی منطقه اوراسیا بود. در ابتدای این سمینار، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان سخنران افتتاحیه ضمن ابراز خوشحالی از برگزاری این سمینار، به تبیین و توصیه های دیدگاه های مقام معظم رهبری در ارتباط سیاست خارجی منطقه ای ایران و به ویژه در ارتباط با منطقه راهبردی اوراسیا پرداخت.

دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان در ادامه با اشاره به فرصت وجود مرزهای فرهنگی ایران گفت: مرزهای فرهنگی ایران خوشبختانه با مرزهای سیاسی ما به پایان نخواهند رسید بلکه مرزهای فرهنگی ما تداوم گسترده و بیشتری نسبت به مرزهای سیاسی ما دارند و این نیز سیاست خارجی ما و میزان نفوذ و تاثیرگذاری ایران در معادلات منطقه و به ویژه اورسیا را که به عنوان بخشی از مرزهای ایران فرهنگی شناخته می شود پررنگ می کند. ترکمان بخش دیگری از سخنان خود را به توصیه های مقام معظم رهبری در ارتباط با رابطه گسترده با همسایگان اختصاص داد و اظهار داشت: مقام معظم رهبری در کلیه دیدارهای خود با مقامات مرتبط با سیاست خارجی در مورد رابطه با همسایگان به طور مکرر توصیه هایی می کند.

پس از سخنرانی رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پنل نخست این سمینار شروع شد. پنل اول بیشتر به وجوه و مبانی نظری روابط با همسایگان و بحث و تبادل نظر پیرامون مولفه های گفتمان سیاست خارجی مقام معظم رهبری پرداخته شد. در ابتدای این سمینار دکتر محمد باقر خرمشاد استاد دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع صدور انقلاب در اندیشه های مقام معظم رهبری با اتکاء به مفهوم امت واحده اسلامی دیدگاه های خود را مطرح ساخت. خرمشاد با اشاره به این که ایران دارای 15 کشور همسایه است و در این زمینه در دنیا به عنوان کشور دوم پس از چین شناخته می شود گفت: ما مجبور به تعامل سازنده و گسترده با همسایگان به ویژه در منطقه اوراسیا هستیم زیرا همسایه و همسایگی امری است که با اختیار و انتخاب کشورهای مرتبط نیست. این استاد دانشگاه به ضرورت روابط با همسایگان در قالب چهار اصل اساسی قانون اساسی یعنی اصول آرمانی، بنیادی، راهبردی و کاربردی اشاره کرد. پس از دکتر محمد باقر خرمشاد، دکتر ابراهیم برزگر استاد دانشگاه علامه طباطبایی در قالب مولفه های اندیشه شناختی سیاست خارجی اما خمینی (ره) و مقام معظم رهبری دیدگاه های خود را ارائه داد. برزگر بیشتر از منظری نظری و با اتکاء به تئوری های اندیشه سیاسی و فلسفه اسلامی به مقوله سیاست خارجی و روابط با منطقه اوراسیا از منظر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری پرداخت.

بخش دیگری از این پنل به بیان دیدگاه های محسن پاک آیین سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان اختصاص یافته بود. پاک آیین با ذکر تجارب چندین ساله خود در جمهوری آذربایجان بر لزوم گسترش روابط با منطقه اورسیا در قالب گفتمان سیاست خارجی مقام معظم رهبری تاکید کرد. پاک آیین با اشاره به اقتصاد مقاومتی اظهار داشت: اکنون که در کشور ما اقتصاد مقاومتی به مبنای سیاست اقتصادی ما تبدیل شده است ما می توانیم از فرصت های عمده کشورهای همسایه برای تقویت اقتصاد مقاومتی خود استفاده کنیم. زیرا این کشورها نه تنها بازار بزرگی برای صادرات کالاهای ایرانی محسوب می شوند بلکه از این کشورها نیز می توان به عنوان پلی برای کاهش اثرات مخرب تحریم ها استفاده کرد. پاک آیین با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در روز 30 فروردین سال 1394 اظهار داشت: مقام معظم رهبری در آن سخنرانی اعلام کرد "جمهوری اسلامی ایران برای هیچ کشوری از جمله همسایگان تهدید محسوب نمی شود" این نیز تصور بسیار مثبتی از ایران در میان کشورهای همسایه به ویژه در منطقه اوراسیا و به ویژه قفقار ایجاد کرده است و ما باید از این فرصت به نحوء احسن استفاده کنیم.

سخنران پایانی این نشست نیز دکتر سید رضا موسوی نیا استاد دانشگاه علامه بود موسوی نیا با موضوع سیاست همسایگی در گفتمان سیاسی مقام معظم رهبری و حضرت امام خمینی (ره) دیدگاه های خود را مطرح ساخت. این استاد دانشگاه ضمن اشاره به کلان استراتژی همسایگی به تبیین دو مفهوم اخوت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) و امت اسلامی مقام معظم رهبری برای گسترش روابط خارجی و توسعه مناسبات بین المللی به ویژه با منطقه اوراسیا اشاره کرد. پایان بخش این پنل نیز پرسش و پاسخ کوتاهی در میان سخنرانان و حاضران در این نشست بود.

پنل دوم این سمینار بیشتر به موضوعات عینی و عملیاتی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه اوراسیا و همسایگان در گفتمان مقام معظم رهبری اختصاص یافته بود. مدیر نشست دوم دکتر هادی آجیلی استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به منطقه راهبردی و استراتژیک اوراسیا که امتداد حضور و نفوذ فرهنگی ایران نیز محسوب می شود اظهار داشت: این منطقه در طول چند دهه گذشته در دستگاه سیاست خارجی کشور همچون مناطق دیگری از جمله خاورمیانه و اروپا مورد توجه و عنایت ویژه قرار نگرفته است. سخنران اول پنل دوم سید رسول موسوی سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان تحت عنوان رویکرد مقام معظم رهبری نسبت به بحران های منطقه اوراسیا بود.

وی با اشاره به اهمیت همسایه و همسایگی در اندیشه های فقهی اما خمینی (ره) و مقام معظم رهبری اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران در سطح حمایت های بشر دوستانه، توجه به هویت و مفهوم هویتی کشورها و همچنین توجه به حاکمیت و بقای دولت و ملت ها روابط خود با همسایگان را طرح ریزی کرده است. بخش دیگری از سخنان موسوی به روابط ایران با تاجیکستان به ویژه حل بحران این کشوراختصاص یافت. سخنران بعدی این پنل دکتر محمد رضا دهشیری دانشیار دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه بود که موضوع بایسته های فرهنگی از دیدگاه مقام معظم رهبری را مطرح ساخت. وی با اشاره به اهمیت روابط فرهنگی و تاکید مقام معظم رهبری بر گسترش مناسبات فرهنگی به ویژه با همسایگان اعلام کرد: مقام معظم رهبری در روابط فرهنگی با همسایگان همواره چهار عنصر و اصل اساسی کانتکست یا بافتار، ساختار، کارگزاران و کارکرد را مورد توجه قرار داده اند.

بخش دیگری از سخنان دهشیری به بررسی مقابله با چالش های پیش روی دیپلماسی فرهنگی کشور از منظر مقام معظم رهبری اختصاص یافته بود. دکتر علیرضا بیگدلی سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ترکیه نیز سخرنان سوم پنل دوم این سمینار بود. بیگدلی تحت عنوان دیدگاه های مقام معظم رهبری پیرامون ژئوپولتیک راهبردی ترکیه و قفقاز به بیان دیدگاه ها خود پرداخت. بیگدلی با اشاره به اهمیت روابط با همسایگان افزود: همسایگان ایران به ویژه ترکیه همواره به سبب وجود روابط با ایران تحت فشار کشورهای متخاصم با ایران از جمله آمریکا بوده اند و اگر جمهوری اسلامی ایران با این کشورها مناسبات حسنه ای داشته باشد این خود نه تنها باعث افزایش توان و قدرت ایران در منطقه و جهان خواهد شد بلکه باعث خنثی سازی بخش بزرگی از توطئه های استکبار در قبال ایران نیز می شود.

بیگدلی در بخش دیگری از سخنانش به اهمیت ترکیه و توصیه های مقام معظم رهبری در ارتباط با این کشور و لزوم روابط استراتژیک با ترکیه پرداخت. این سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران خواستار مشارکت هرچه بیشتر نهادهای دانشگاهی و اساتید عرصه روابط بین الملل و دیپلماسی در دستگاه سیاست خارجی شد و اعلام کرد بدون وجود پشتوانه نظری دانشگاهیان، دیپلمات نخود به تنهایی نخواهند توانست بخش بزرگی از چالش های عرصه دیپلماسی کشور را حل و فصل کنند. سخنران پایانی این پنل نیز به محمد رضا فرقانی سفیر اسبق ایران در ترکمنستان اختصاص یافت.

فرقانی تحت عنوان رویکرد فرهنگی و تمدنی مقام معظم رهبری نسبت به افغانستان و آسیای مرکزی به بیان دیدگاه های خود پرداخت. این سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران برای روابط با کشورهای اوراسیا نیازمند استراتژی جامع اما متمایزی برای هر یک از کشورهاست. برای نمونه ما در آسیا مرکزی تنها باید از حوزه های تمدنی مشترک با این کشورها استفاده کنیم در حالی که در افغانستان ضمن استفاده از این مولفه می توانیم از عوامل دینی و نه مذهبی نیز برای پیشبرد اهداف و راهبرد های جمهوری اسلامی ایران در این کشور استفاده کنیم. پایان بخش این نشست نیز پرسش و پاسخ دانشگاهیان با دیپلمات های سابق جمهوری اسلامی ایران بود.