به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری ایسکانیوز، پژوهشکده علوم زمین به عنوان یک ساختار استاندارد در کلیه مراکز آموزشی و پژوهشی، مسئولیت آموزش و به کارگیری علوم مرتبط با زمین (کره زمین و اتمسفر در برگیرنده آن) را به عهده دارد. لذا این ساختار با قدری تغییر و متناسب با ماموریت آن در پژوهشگاه صنعت نفت شامل سه بخش زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و ژئوشیمی است. این پژوهشکده دارای یک ماموریت کاملاً مشخص تحت عنوان مطالعات اکتشافی منابع هیدروکربنی است؛ بنابراین وجود این پژوهشکده با ساختار و ماموریت ذکر شده از الزامات پژوهش و توسعه صنایع بالادستی بوده و حلقه اصلی و آغازین اکتشافات هیدروکربنی به شمار می‌رود. آنچه در ادامه می‌خوانید مصاحبه با بیژن بیرانوند، رئیس پژوهشکده علوم زمین پژوهشگاه صنعت نفت است.

پژوهشکده علوم زمین دارای چه ساختاری است؟

پژوهشکده علوم زمین تا قبل از سال 1379 صرفا با محوریت گروه پژوهش ژئوشیمی و همکاری نفراتی از زمین‌شناسی و ژئوفیزیک فعالیت داشته است. این مجموعه از سال 1379 به بعد با تشکیل دو واحد زمین‌شناسی نفت و ژئوفیزیک شکل منسجم تری به خود گرفت تا اینکه نهایتاً در سال 1385 ساختار‌ استاندارد اخیر خود را آغاز نمود. اگرچه این ساختار در نگاه اول مشخصات یک ساختار وظیفه ای را نشان می دهد؛ اما متناسب با راهبردهای پژوهشی و عملکرد خود، به خوبی نشان داده است که دارای ساختاری مرکب و متشکل از ساختارهای وظیفه ای، ماتریسی و پروژه محور است. به عنوان مثال با اجرای پروژه های سطح یک کاملا ساختار پروژه محور را نمایش می دهد، در اجرای اغلب پروژه های سطح دو به صورت ماتریسی عمل می کند و در بخش خدمات فناورانه کاملا ساختاری با عملکرد وظیفه ای از خود نشان می دهد. چنین ساختاری انعطاف و قابلیت لازم در اجرای راهبردهای فناورانه سازمان، پویایی و قدرت رقابت با رقبای داخلی و خارجی را به این پژوهشکده بخشیده است.

جایگاه این پژوهشکده در مقایسه با سایر پژوهشکده‌ها و پردیس‌های این مجموعه به چه صورت است؟

بررسی آماری انجام شده روی داده ها و اطلاعات 13 سال گذشته (1384 الی 1397) پژوهشگاه نشان می‌دهد که پژوهشکده علوم زمین با داشتن حداکثر 4 درصد نیروی انسانی کل پژوهشگاه، با اختصاص 28 درصد از مبلغ کل قراردادهای این سازمان به خود بیشترین مشارکت ممکن را در عملکرد پژوهشی و جذب مشتری داشته‌ است. این پژوهشکده با ایجاد نوآوری در فعالیت های مرتبط در بازه زمانی ذکر شده ضمن افزایش دو برابری سبد مشتریان، با داشتن بالاترین سرانه عملکرد سال ها رتبه نخست کارآیی موثر را در پژوهشگاه به خود اختصاص داده است. ضمناً بیش از 95 درصد درآمد این پژوهشکده از محل پروژه‌های پژوهشی بوده و اصولاً خدمات فناورانه قابل انجام در آن نیز در خدمت پروژه‌های پژوهشی است؛ بنابراین مهم‌ترین وجه تمایز این پژوهشکده، پژوهشی و متقاضی محور بودن پروژه‌ها و طرح‌هایی است که دائم در حال تحول و تکامل هستند.

چه سیاست‌هایی را در تحقیقات راهبردی این پژوهشکده مورد توجه قرار داده اید؟

به طور حتم پژوهشکده علوم زمین، چشم انداز و راهبردهای پژوهشی خود را همسو با سازمان و متناسب با سند راهبردی آن در چهار بخش اصلی و در دو سطح مشخص برنامه ریزی نموده و در حال اجرای آنان است. به این ترتیب که سه بخش از این فعالیت‌ها که در گروه‌های پژوهشی بطور تخصصی قابل انجام هستند در یک سطح و بخش دیگر که شامل طرح‌ها و پروژه‌هایی با ویژگی چند بعدی بوده و با همکاری دیگر شرکاء داخلی و خارجی قابل انجام می باشند در سطح بالاتری انجام پذیر هستند.

در خصوص پروژه‌های سطح یک کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟

فعالیت های سطح یک پژوهشکده ما شامل پروژه‌ها یا طرح های چند بعدی و تلفیقی هستند که صرفاً بر اساس منابع و توانمندی های داخلی پژوهشکده به طور کامل قابل اجرا نبوده و نیازمند ایجاد شبکه و استفاده از منابع و قابلیت های خارج از پژوهشکده است. ویژگی شاخص این دسته فعالیت ها انتقال دانش و تکنولوژی و افزایش توانمندی ‌پرسنل این مجموعه است. به طور مثال کسب دانش و تکنولوژی لازم در زمینه شناسایی منابع نامتعارف هیدروکربنی (شیل‌ و هیدرات گازی)، ساخت مدل دینامیک حوزه و سیستم های هیدروکربنی و ساخت مدل یکپارچه افق های مخزنی در مقیاس ناحیه ای از مهمترین این دستاوردهای اجرای چنین طرح‌هایی در پژوهشکده علوم زمین است. لازم به ذکر است که طول مدت اجرای این طرح ها قالباً بیش از سه سال بوده و متناسب با حجم و گستردگی فعالیت های مربوطه گاهی تا پنج سال هم بطول می انجامند. بنابراین طرح های اخیر را می توان به نوعی فرا مدیریتی دانسته و می بایست برنامه ریزی، اجرا و نظارت و کنترل برای انجام موفق آنها کاملا بر اساس اصول مدیریت پروژه باشد تا با تغییرات مدیریتی دچار هیچ گونه مشکلی نگردند.

تقسیم‌بندی پروژه‌ها در هر یک از سطوح دو‌گانه بر اساس چه شاخص‌هایی انجام می‌شود؟

نوآوری، ایجاد شبکه، خلق فناوری و انتقال دانش و تکنولوژی همراه با تامین منافع سازمان مهم‌ترین شاخص‌های تفکیک این دو سطح فعالیت ها است.

به طور کلی چند پروژه رتبه یک در این مجموعه انجام شده است و در چه مرحله‌ای هستند؟

این نوع پروژه های در پژوهشکده علوم زمین از سال 1390 آغاز شده و شامل طرح مرواریدخلیج فارس، طرح هیدرات گازی، طرح دشت آبادان و طرح شیل‌های گازی هستند. خوشبختانه تمامی این طرح‌ها به تازگی با موفقیت به پایان رسیده‌ و اخیراً طرح هیدرات گازی دو نیز آغاز شده است. البته دو طرح از نوع طرح مروارید خلیج فارس در مرحله تصویب خواهی و یک طرح از گروه منابع نامتعارف نیز در مرحله پیشنهاد پروژه داریم.

در طرح مروارید چه اقداماتی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت اجرایی شده است؟

طرح مروارید خلیج فارس که برای اولین بار در کشور اجرا شد، بزرگ‌ترین پروژه مدل‌سازی حوزه و سیستم‌های هیدروکربنی در منطقه خاورمیانه و از نظر پیچیدگی، وسعت و ابعاد جزء پنج پروژه اول دنیا در نوع خود است. کارفرمای این طرح شرکت نفت فلات قاره و اسپانسر اصلی آن شرکت ملی نفت ایران بود که با حمایت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران انجام گردید. ضمناً کلیه شرکت‌های نفتی می‌توانند از نتایج این طرح پژوهشی بهره‌مند شده و از ذی نفعان آن به شمار آیند.

طبیعتاً برآورد کمی و کیفی کلیه منابع هیدروکربنی در ناحیه خلیج فارس و دریای عمان مهم‌ترین خواسته شرکت نفت فلات قاره از انجام این طرح متصور بود. لذا بنا به اهمیت موضوع از یک طرف و جدید بودن نوع کار در ایران از طرف دیگر طرح با همکاری دو شرکت اصلی صاحب دانش و تکنولوژی مرتبط آغاز شد و در کنار آنها دو تیم داخلی روی دو نرم افزار تخصصی مدلسازی به منظور انتقال دانش مشغول به کار شدند که خوشبختانه امروز به اتکاء همین موضوع آمادگی لازم برای اجرای کارهای مشابه در پژوهشکده احساس می گردد. علاوه بر این در زمینه آنالیزهای ژئوشیمیایی نیز که بخشی از کار به علت نبود تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته در ایران به خارج از کشور سپرده شد، با برنامه ریزی های انجام شده و در قالب همین طرح پیگیری های لازم جهت خرید این تجهیزات در حال انجام است. خوشبختانه در سایر بخش ها، تماماً از توانایی و قابلیت های موجود در داخل پردیس و بعضاً از شرکت‌های صاحب نام داخلی استفاده شد که در این بین پژوهشکده علوم زمین با توجه به منابع و توانمندی های موجود بسیاری از فعالیت‌های پژوهشی طرح را در گروه های ژئوشیمی، ژئوفیزیک و زمین شناسی به انجام رساند. نهایتاً این طرح بزرگ پژوهشی با رضایتمندی کارفرما و شناسایی منابع عظیمی از گاز و نفت به پایان رسید. این طرح در دو سال پیاپی در نمایشگاه بین‌المللی نفت تهران حضور فعال داشته و در سال 1396 بعنوان طرح پژوهشی برتر شرکت ملی نفت ایران شناخته شد. نتایج نهایی طرح مروارید خلیج فارس، ارائه تجارب حاصل از آن به سایر شرکت‌های اکتشافی و عملیاتی و همچنین رضایتمندی مقامات عالی رتبه وزارت نفت از عملکرد پژوهشگاه صنعت نفت در این ارتباط مطمئناً باعث تکرار آن در سایر حوزه های نفتی کشور خواهد شد.

آیا می‌توان نتایج کاربردی و عملیاتی این پروژه را در دیگر طرح‌های مشابه مورد استفاده قرار داد؟

قطعاً می‌توان این کار را انجام داد و بر همین اساس از سال 1394 نتایج کلی و پیشرفت‌های بدست آمده از این طرح برای مدیران و کارشناسان شرکت‌ مناطق نفت‌خیز جنوب، مدیریت اکتشاف و شرکت نفت مرکزی ایران ارائه گردید و پیشنهاد‌ فنی انجام طرح‌های مشابه برای این شرکت‌ها در حوزه‌ های تحت مدیریت آنان نیز ارسال شد که خوشبختانه با استقبال مواجه شده و امیدواریم در آینده نزدیک شاهد اجرای آن در سایر حوزه‌ها باشیم.

... و دیگر پروژه‌هایی که در سطح یک انجام شده است کدامند؟

پروژه دیگری که در این سطح انجام شد پروژه هیدرات گازی بود. یکی از دلایلی که باعث مطرح شدن این پروژه در سطح ملی و بین‌المللی شد کشف ذخایر عظیم منابع نامتعارفی از نوع هیدرات گازی در دریای عمان برای اولین بار در کشور بود. این نتایج ارزشمند از یک‌طرف و رضایتمندی کارفرمای آن (مدیریت اکتشاف) از طرف دیگر باعث علاقه‌مندی طرفین بر اجرای طرح هیدرات گازی دو شد. از دیگر طرح های سطح می‌توان به مدلسازی یکپارچه‌ افق های مخزنی گروه بنگستان در دشت آبادان اشاره کرد. این طرح نیز علاوه بر مدل سازی سه بعدی محیط رسوبی افق های مورد مطالعه موفق به انجام مدل سازی مخزنی مبتنی بر چینه شناسی سکانسی پایه لرزه ای برای اولین بار در کشور گردید.

اقدامات پژوهشگاه در خصوص چهارمین طرح سطح یک این پژوهشکده یا همان مطالعات منابع نامتعارف به چه میزان بوده است؟

چهارمین طرح سطح یک پژوهشکده علوم زمین در زمینه منابع نامتعارف هیدروکربنی است که این طرح نیز برای اولین در ایران انجام شد. کارفرمای این طرح مدیریت اکتشاف و مجری پژوهشگاه صنعت نفت با محوریت پژوهشکده علوم زمین بود. موضوع مورد مطالعه شناسایی و ارزیابی منابع شیل گازی در ناحیه لرستان بوده است. این طرح نیز از کلیه ویژگی های یک طرح سطح یک به خصوص شبکه قوی داخلی و بین‌المللی برخوردار بوده است. طرح شیل گازی در شهریور ماه سال 1397 با رضایت مندی بالای 95 درصدی کارفرما به اتمام رسید. خوشبختانه اجرای دو طرح موفق هیدرات گازی و شیل های گازی و ادامه این مطالعات با هیدرات دو و پیشنهادهای فنی دیگر در زمینه شیل گازی، شیل های نفتی و گازهای محبوس در زغال سنگ ها در ده سال اخیر توسط پژوهشکده علوم زمین زمینه تحقیقاتی مناسبی را در این ارتباط فراهم نموده و ما را به قطب اصلی اکتشافات منابع نامتعارف کشور تبدیل نموده است.

هم‌اکنون که این 4 پروژه به پایان رسیده‌اند آیا برنامه خاصی برای استفاده از نتایج آن‌ها در دستور کار قرار گرفته است؟

همانطور که قبلاً نیز اشاره شد بخشی از چشم انداز پژوهشکده علوم زمین طی چهار سال پیش رو رساندن این چهار حوزه فعالیتی به یک سطح استاندارد و مجهز کردن خود به توانمندی‌های لازم در زمینه‌های فنی و تکنولوژیکی مرتبط به منظور ارائه در سطح بین‌المللی است. قطعاً متخصصان و همکاران پرتلاش ما در پژوهشکده علوم زمین به این سطح از خودباوری رسیده اند که ما می‌توانیم در زمینه ارائه خدمات فنی به کشور‌های همسایه پیشگام باشیم.

به پروژه ها و طرح های سطح دو نیز اشاره فرمودید، این پروژه‌ها کدامند و در چه بخش‌هایی انجام می‌شوند ؟

این دسته از پروژه‌ها که همسو با سیاست های سازمان هستند نیز در هر یک از گروه‌های پژوهشی و یا با همکاری دو یا هر سه گروه پژوهشی متناسب با تخصص و توانمندی‌های موجود تعریف و قابل اجرا می‌باشند. پروژه هایی از قبیل مطالعات زمین‌شناسی دشت گنبد و گرگان با شرکت نفت خزر، مطالعات زمین‌شناسی دشت مغان با مدیریت اکتشاف، مطالعات ژئوشیمی میادین چلینگر، گرنگان و شادگان با مناطق نفتخیز جنوب، ارزیابی ژئوشیمیایی نمونه‌های چاه‌های اکتشافی با مدیریت اکتشاف و مطالعه پیشرفته ژئوفیزیکی میدان ابوذر با شرکت نفت فلات قاره از نمونه‌های جاری این دسته هستند. با استناد به عملکرد 18 ساله این مجموعه پژوهشی، گروه پژوهشی زمین‌شناسی نفت علاوه بر ایفای نقش اصلی در طرح‌های سطح یک پژوهشکده، بیشترین پروژه‌ها پژوهشی سطح دو (50 پروژه) را به نیز به انجام رسانده است.

انتهای پیام/