به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز، مسئله بومی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی یکی از مهم ترین موضوعاتی است که علی رغم تاکیدات مقام معظم رهبری به آن توجه چندانی نشده است؛ متاسفانه اکثریت علوم انسانی موجود که در دانشگاه ها، مدارس و مراکز آموزشی کشور تدریس می شود نشات گرفته است آموزه های فلاسفه غربی است.

فرهنگ ایرانی-اسلامی در خیلی از موارد با آموزه های فلاسفه و دانشمندان غربی در تضادی آشکار قرار دارد؛ حوزه هایی از جمله روانشناسی که به طور کلی ریشه در تفکرات فرویدی دارد،می تواند خلاء علوم انسانی را دو چندان کند. آموزه های غربی تحت تاثیرات مبانی سکولاریسم و انسان گرایی قرار دارد درحالی که مبانی فکری در فرهنگ دینی کشور ما بر اساس خداگرایی واقع شده است و لذا علوم انسانی موجود باعث ایجاد نوعی پارادوکس در ذهن انسان ایرانی-اسلامی خواهد شد.

علوم انسانی در کلام ولایت

یکی از دغدغه های رهبر معظم انقلاب اسلامی که در چند سال اخیر، همواره در سخنرانی های مختلف روی آن تاکید داشته اند مسئله علوم انسانی است؛ ایشان همواره از وضعیت نامطلوب علوم انسانی در کشور گلایه داشته و تحولات اساسی در آن را لازم شمرده اند.

از دیدگاه مقام معظم رهبری علوم انسانی به اندازه علوم صنعتی و پزشکی مهم است و پیشرفت و نظریه پردازی در آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ ایشان در این راستا می فرمایند:« بسیاری از حوادث دنیا حتّی در زمینه های اقتصادی و سیاسی و غیره، محکومِ نظرات صاحبنظران در علوم انسانی است؛ در جامعه شناسی، در روان شناسی، در فلسفه؛ آنها هستند که شاخصها را مشخص می کنند».

ایشان همچنین با گلایه از وضعیت نامطلوب علوم انسانی در کشور فرمودند:« بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه هائی هستند که مبنایش مادی گری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است. خوب، این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی ها گفتند و نوشتند، عیناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادی به مبانی الهی و اسلامی و ارزشهای خودمان را در قالبهای درسی به جوانها منتقل کنیم؛ این چیز خیلی مطلوبی نیست».

اهداف علوم انسانی از دیدگاه ریاست جمهوری

حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور نیز دیدگاه های قابل توجهی در خصوص لزوم توجه به علوم انسانی در کشور دارند. وی بزرگترین مسئولیت در راستای حل معضلات جامعه را بر عهده علوم انسانی می داند و تاکید می کند: وظیفه علوم تنها شناخت و تغییر نیست، بلکه هدایت و تعالی جامعه است و رسالت بزرگ عالمان و فرهیختگان به تعادل و تعالی رساندن جامعه است.

وی همچنین خاطرنشان می کند: از همه صاحبنظران علوم انسانی و اسلامی درخواست دارم تا انقلاب اسلامی را بازخوانی و تحلیل کنند و اینکه چطور امکان‌پذیر است که در عصر رقابت دو اردوگاه در دوران جنگ سرد، ملتی که به هیچ یک از دو اردوگاه تکیه نکرد، توانست بزرگترین انقلاب مردمی را به پیروزی برساند؛ اگر این بعد دینی و اسلامی کنار گذاشته شود، شاید وظیفه علوم، تنها به شناخت و تغییر منحصر شود اما اگر نگاه ما اسلامی باشد، تنها وظیفه علوم انسانی شناخت نیست، بلکه تغییر و تعالی جامعه است.

روحانی تاکید می کند: در حال حاضر، حدود 47 تا50 درصد از ظرفیت­های آموزش عالی به علوم انسانی اختصاص دارد؛ هم از بعد آموزشی و هم از بعد پژوهشی؛ مثل انجمن­های علمی، نشریات علمی- پژوهشی، قطب­های علمی، پژوهشگاهها و مراکز پژوهشی، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای محترم هیأت علمی که به نوعی، ظرفیت پژوهشی تلقی می­شوند؛ پس در حال حاضر، علوم انسانی از نظر کمـی ظرفیت­های بسیار خوبی را دارا است ولی برنامه ما در دولت تدبیر و امید، استفاده از این ظرفیت کمی برای ارتقای کیفی و هدفمند سازی پژوهشهای علوم انسانی است.

انتقاد دکتر ولایتی از وضعیت علوم انسانی کشور

دکتر علی اکبر ولایتی رئیس هیات امنا و هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی نیز وضعیت علوم انسانی در کشور را وضعیتی مطلوبی نمی داند.

وی در این باره اظهار داشت:«علوم انسانی از انقلاب تا الان هیچ تحول جدی نداشته است؛ علوم انسانی که برخواسته از فرهنگ و تمدن اسلامی و ایران باشد. ما باید تحولی در این زمینه ایجاد کنیم باید خواهش کرد پیوند بین حوزه و دانشگاه شکل بگیرد؛ دانشجویان ما باید از آیت‌الله جوادی آملی فلسفه اسلامی و علوم انسانی یاد بگیرند و بروند و از آیت‌الله مصطفوی شفا را یاد بگیرند. ترجمه کردن از اروپا و غرب خوب است اما اگر یک طرفه باشد فقط به زیان ما است».

ولایتی با انتقاد از ترجمه یک طرفه علوم و عدم رجوع به فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی گفت: اگر این ترامپ می‌گوید ما انسان برتریم این از حرف‌های افلاطون درمی‌آید. افلاطون راس حکمای یونان می‌گفت آدم‌ها دو دسته‌اند یا یونانی یا وحشی. ترامپ هم از ادامه این تفکر آمده است.

ولایتی تاکید کرد:‌ مردم ما از قدیمی‌ترین الهیون جهان‌اند. سهم مقولات کلی توسط اروپایی‌ها بعد از خواندن شفا حاصل شد آن وقت این وضعیت خودمان در علوم انسانی است؛ ما باید حداقل بخشی از آن چه را که آموزش می‌دهیم از پژوهش بدست آمده باشد.

آمار دانشجویان علوم انسانی در کشور

رشته هاى علوم انسانى در دانشگاههاى دولتى در سراسر کشور گسترده است. بر اساس آمار بدست آمده در پرتال علوم انسانی کشور، از بالغ بر 500/000 شرکت کننده در گروه علوم انسانى فقط 12/000 نفر هستند؛ یعنى 4/2 درصد در دوره هاى روزانه رشته هاى مختلف علوم انسانی کمتر از گروههای ریاضی و تجربی پذیرفته می شوند.

این عده که از بهترین دانش آموزان گروه علوم انسانی هستند، پس از ورود به دانشگاه و چهار سال تحصیل، برخی به تحصیلات تکمیلی راه می یابند و عده ای پس از گذراندن دوره نظام وظیفه، برخی زودتر و بعضی دیرتر، وارد بازار کار می شوند.

در همین راستا نیز مجتبی صدیقی معاون اسبق وزیر علوم در مصاحبه ای درباره آمار دانشجویان علوم انسانی گفت:«بیشترین سهم جمعیت دانشجویی کشور با 45 درصد مربوط به گروه علوم انسانی است».

وی همچنین تاکید کرد:«بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد رشد کمی قابل توجه در بخش آموزش عالی بوده ایم به طوری که اکنون 4/4 میلیون دانشجو در کل کشور در حال تحصیل هستند».

این حجم از فارغ التحصیلان علوم انسانی نشان می دهد در صورتی که توجه کافی و دقت لازم در راستای آموزش علوم انسانی به افراد نشود، این حجم از فارغ التحصیلان این حوزه با آموزه هایی کاملا غربی وارد جامعه می شوند که می توانند به مرور زمان اثرات جبران ناپذیری را در جامعه داشته باشند.

دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر تحول علوم انسانی

پس از روی کار آمدن «دکتر محمد مهدی طهرانچی» بر مسند ریاست دانشگاه آزاد اسلامی، شواهد و قرائن نشان می دهد که دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال تحولی عظیم در حوزه علوم انسانی است. مهم ترین گام دانشگاه آزاد اسلامی در این راستا، تشکیل معاونتی تحت عنوان معاونت علوم انسانی در سیستم مدیریتی دانشگاه آزاد اسلامی است.

دکتر طهرانچی در این باره چنین گفت: کلیات ساختار معاونت علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی تأیید شده ولی تشکیل این معاونت جزئیاتی دارد که به زودی به پایان می‌رسد؛ به زودی معاون علوم انسانی دانشگاه را نیز منصوب می‌کنیم که این معاونت حر‌ف‌های زیادی در حوزه علوم انسانی دارد.

طهرانچی همچنین اظهار کرد: با این برنامه‌ریزی قرار است طرح تحول علوم انسانی را در دانشگاه آزاد به صورت جدی پیگیری کنیم که در این زمینه در راستای اهداف برنامه‌های شورای تحول علوم انسانی حرکت می‌کنیم.

«دکتر ابراهیم کلانتری» معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در همین راستا اظهار داشت: ایجاد معاونت علوم انسانی در بزرگترین دانشگاه حضوری دنیا تحول بزرگ در علوم انسانی کشور رقم خواهد زد.

وی افزود: دانشگاه آزاد اسلامی میوه انقلاب است و ریل‌گذاری مجدد این دانشگاه موجب خیر خواهد بود. برنامه‌ها و اردوهای اجرایی در یک سال و نیم گذشته از رویکردهای جدید دانشگاه آزاد اسلامی است که مقام معظم رهبری نیز اعتقاد عمیقی به این موضوع دارند.

خطر سکولاریزه شدن جامعه اسلامی

دست آخر این که، با بررسی دقیق تر متوجه خواهیم شد که علوم انسانی در کشور ما صرفا به ترجمه متون غربی معطوف شده است و آموزش عالی کشور تا کنون برنامه دقیقی برای بومی سازی و اسلامی سازی این علوم ارائه نداده است؛ پیشرفت علوم انسانی یکی از مولفه های ارتقا سطح فرهنگی، علمی و اجتماعی یک جامعه است و به همین دلیل هرگونه کج فهمی و اخلال در فراگیری مبانی و چارچوب های آن، آثار جبران ناپذیری را برای جامعه به همراه خواهد داشت.

فرهنگ ایرانی و اسلامی جامعه ما سرشار از مبانی و اعتقادات عمیقی است که دانشمندان و دانشگاه های اسلامی وظیفه دارند که با استخراج مفاهیم دقیق از آن ها، فرآیند بومی سازی علوم انسانی را عملیاتی کنند؛ بهره گیری از علومی که مبانی توحیدی و دینی ندارد و صرفا لذت و خواست انسان مد نظر است، قطع به یقین موجب سکولاریزه شدن جامعه اسلامی خواهد شد.

اما دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگترین دانشگاه خاورمیانه تصمیم دارد که با ایجاد معاونت علوم انسانی در این دانشگاه، تحولات چشم گیری را در راستای بومی سازی و اسلامی سازی این علوم به وجود آورد. این دانشگاه با داشتن ظرفیتی عظیم و دارا بودن تعداد کثیری از دانشجویان علوم انسانی، می تواند با بومی سازی علوم انسانی سرآغازی بر فرآیند اسلامی سازی دانشگاه ها و در نتیجه رسیدن به تمدن اسلامی باشد.

خبرنگار: حمید انصاری

انتهای پیام/