رشد صنعت فضایی ایران بعد از انقلاب اسلامی

ایران قبل از انقلاب، در بسیاری از امور وابسته به غرب و آمریکایی‌ها بود و صنعت فضایی کشور هم از این امر مستثنی نبود؛ اما بعد از انقلاب سیاسی ایران که در شرایط تحریم و محاصره‌ای ناجوانمردانه قرار گرفتیم، این فشارها و تحریم‌‌ها در نهایت منجر به خودکفایی ایران در بسیاری از علوم از جمله صنعت هوا فضا شد.

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، ایران قبل از انقلاب، در بسیاری از امور وابسته به غرب و آمریکایی‌ها بود و صنعت فضایی کشور هم از این امر مستثنی نبود؛ اما بعد از انقلاب سیاسی ایران، بسیاری از مسائل در کشور دچار دگرگونی شد و به دلیل مقابله ایران با استعمارگران غرب و شرق در شرایط تحریم و محاصره‌ای ناجوانمردانه قرار گرفتیم که به دنبال آن بروز جنگ تحمیلی شرایط را سخت‌تر کرد؛ اما این فشارها و تحریم‌‌ها در نهایت منجر به خودکفایی ایران در بسیاری از علوم از جمله صنعت هوا فضا شد. در همین راستا و برای بررسی بیشتر دستاوردهای فضایی در ایران به بعد از انقلاب به بررسی جوانب مختلف پیشرفت این علم پرداختیم که مشروح آن به شرح زیر است:

قدمت تاسیس سازمان فضایی ایران

تاریخچه سازمان فضایی ایران به اوایل دهه ۵۰ خورشیدی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۵۲، مرکز سنجش از راه دور ایران جهت فراهم آوردن امکان استفاده از ماهواره برای سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد. بر اساس تصمیم مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۰، این مرکز زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن قرار گرفت.

در پی مواد ۸ و ۹ مصوبه ۶۸۱۵۹ مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۲، شورای عالی فضایی با عضویت چندین نهاد دولتی و ریاست رئیس جمهور تشکیل شد. سازمان فضایی ایران بر اساس همین مصوبه تشکیل شد و ریاست آن را دبیر شورای عالی فضایی برعهده دارد. این سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است، و به صورت مؤسسه دولتی وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اداره می‌شود.

رشد صنعت فضایی در ایران بعد از انقلاب

قبل از انقلاب، آمریکایی‌ها اطلاعاتی درباره موشک فضایی خود ارائه نمی دادند؛ زیرا آن فناوری‌های تک محسوب می‌شد و همافرهای ایرانی که در آمریکا درس می‌خواندند از اطلاعات موشکی آمریکا بی‌‌‌بهره بودند؛ زیرا این علم و فناوری فقط برای دانشجویان آمریکایی بود و ایران کاملا بی بهره بود.

صنعت هوا فضای ایران مانند صنایع نظامی، نانو و هسته‌ای، از جمله بخش های توان افزای کشور در چند دهه اخیر بوده که توانسته ما را در میان کشورهای صاحب فناوری قرار دهد. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فناورانه پس از انقلاب، توسعه علوم و فنون فضایی بود که هم از جنبه‌‌های نظامی و هم از جنبه‌‌های تحقیقاتی و صنعتی غیر نظامی، دستاورد‌‌های فراوانی برای کشور به ارمغان آورد.

ساخت موشک‌های دور برد نقطه زن رادار گریز که در دو دهه اخیر بارها مورد استفاده رزمایش‌‌های هوایی، دریایی و زمینی نیروهای مسلح قرار گرفت، نشان می‌دهد که صنایع نظامی کشور در حال حرکت به سمت افق‌هایی در تراز بازدارندگی کامل و خودکفایی خلاقانه هستند.

دستیابی دانشمندان و محققان برجسته کشور به سامانه‌ها و فناوری‌های هوا فضای نظامی در دو دهه اخیر در شرایطی به وجود آمد که سخت‌ترین وضعیت تحریم بین‌المللی را تجربه کردیم و هم از جنبه دانش فنی و هم از نظر تجهیزات و ظرفیت‌های سخت افزاری، کمبودهای فراوانی داشتیم.

ایران جزو ۱۰ کشور برتر جهان در صنعت هوا فضا

ایران در صنعت هوا فضا طبق گفته‌های رئیس پژوهشگاه فضایی کشور، در فهرست ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد. برخی از رسانه ها نیز، توان موشکی بازدارنده کشور را در ردیف ۸ کشور برتر جهان می‌‌‌دانند. اکنون طبق قانون برنامه ۵ ساله، دولت موظف به توسعه گسترده صنعت هوا فضا شده است و بومی سازی تجهیزات این عرصه نیز نشان از پتانسیل علمی و فنی کشور در افق‌های بلند مدت این حوزه دارد.

تمام این موفقیت‌‌ها طی دو دهه اخیر به وجود آمده است که برای خیلی از کشور‌های دنیا، طی چنین مسیری در این زمان و با این امکانات در سایه تحریم‌‌های بین‌المللی، تقریبا آرزویی دست نیافتنی است. به نظر می‌‌‌‌رسد نگاه جهادی که در بخش‌های خود کفایی نیروهای مسلح و مکان‌هایی تاثیر گذار و الهام بخش مانند جهاد دانشگاهی وجود داشته، باید در همه جنبه‌ها ورود پیدا کند.

تجربه صنعت هوا فضای ایران در سه دهه نشان داد که با کم‌ترین امکانات می‌توان به دستاوردهایی دست یافت که تعجب و حیرت عمیق نخبگان و کارشناسان ارشد نظامی و صنعت کشورهای برتر موشکی و هوا فضای جهان را در پی داشته باشد.

فعالیت ارسال ماهواره و پروازهای فضایی ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی آغاز شد. نخستین پروژه پرتاب ماهواره ایران که سینا ۱ نام داشت، کار مشترکی با متخصصان روس بود که بودجه ۱۵ میلیون دلاری برای آن در نظر گرفته شد. فعالیت‌‌های فضایی کشور، امسال وارد دومین دهه فعالیت خود می‌‌شود. تدوین برنامه ۱۰ ساله اول فضایی کشور یک گام بزرگ به شمار می‌رود که این برنامه به دو قسمت پنج ساله تقسیم شده، در پنج سال اول بیشتر تمرکز بر ایجاد زیر ساخت های فضایی بود و پنج سال دوم استفاده از این زیر ساخت‌‌ها برای انجام یک کار علمی مورد نظر قرار گرفت.

صنعت هوا فضای کشور در این چند سال موفق به طراحی و ساخت پرتاب کننده‌‌‌های ماهواره گشت، ایستگاه زمینی دریافت کننده اطلاعات فضایی را طراحی کرد و در قسمت فرستادن موجودات زنده به فضا چه موجودات زنده‌ای که شبیه انسان هستند و چه موجودات زنده ساده به توفیقات خوبی دست یافت. بهمن ۹۴ بود که ایران با سازمان فضایی روسیه درباره آموزش نخستین فضانورد ایرانی مذاکراتی را انجام داده است.

در بهمن ماه سال ۱۳۹۱ دانشمندان ایرانی موفق شدند توسط «کاوشگر پیشگام» اولین میمون را به فضا ارسال و به سلامت بازیابی نمایند. با تکرار این موفقیت و دستاوردهای جدید آن، جایگاه جمهوری اسلامی ایران در فناوری زیست- فضایی بیش از پیش تثبیت شد.

جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۷ با پرتاب کاملا مستقل نخستین ماهواره تماماً ایرانی با نام امید توانست وارد باشگاه فضایی جهان شود.

ماهواره‌های ایران

طبق اعلام پرتال معروف اسپیس، کشور ایران پس از شوروی (۱۹۵۷)، ایالات متحده آمریکا (۱۹۵۸)، فرانسه (۱۹۶۵)، ژاپن (۱۹۷۰)، چین (۱۹۷۰)، بریتانیا (۱۹۷۱)، هند (۱۹۸۰) و رژیم اشغالگر قدس (۱۹۸۸)، نهمین کشور دنیاست که توانسته است مستقلا ماهواره پرتاب کند.

صنعت هوا فضای ایران تا کنون ۸ ماهواره بومی را طراحی و تولید کرده است. ماهواره «مصباح» که با همکاری ایران و ایتالیا طراحی و ساخته شده، آماده پرتاب است؛ ضمن آنکه ماهواره «ناهید» نیز مراحل نهایی ساخت خود را طی می‌‌کند و در سال جاری پرتاب می‌‌شود.

۵ ماهواره جدید ایران

طراحی و ساخت ماهواره‌ های «رصد»، «نوید»، «ظفر»، «دوستی» و «آت‌ست» در دستور کار سازمان فضایی کشور قرار دارد.

ماهواره «رصد» دارای ۱۶ کیلوگرم وزن و ۱۸ روز طول عمر است. این وسیله در سال ۲۰۱۱ پرتاب گشت. ماهواره «نوید» نیز با وزن ۵۰ کیلو از سوی دانشگاه علم و صنعت طراحی و ساخته و در سال ۲۰۱۲ پرتاب شد.

ماهواره ۵۰ کیلویی «تدبیر» به گفته رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران، آماده پرتاب است و ماهواره «دوستی» نیز با وزن ۵۰ کیلوگرم از سوی دانشگاه شریف طراحی و ساخته شده است. این ماهواره که دارای رزولوشین بیش از ۳۰ متر است، در سال ۹۵ به فضا پرتاب شد.

ماهواره «آت‌ست» از جمله ماهواره‌های طراحی شده در دانشگاه امیر کبیر بوده که مراحل نهایی ساخت آن در حال انجام است و در سال جاری پرتاب می‌ شود. طراحی و ساخت ماهواره ۱۰۰ کیلویی «ظفر» نیز از سوی دانشگاه علم و صنعت در دست انجام است.

ماهواره‌‌‌های «مصباح» و «ناهید» از جمله پروژه‌‌‌های سازمان فضایی به شمار می‌‌روند. ماهواره «مصباح» بعد از اجرا در سازمان پژوهش‌‌‌های علمی و صنعتی ایران، به سازمان فضایی منتقل شد. در حال حاضر این ماهواره با همکاری کشور ایتالیا با وزن ۷۵ کیلوگرم آماده پرتاب است.

یکی از اقدامات سازمان فضایی کشور برای توسعه صنعت بومی هوا فضای ایران، بهره‌گیری از توان دانشگاه‌ها است که برگزاری مسابقات ماهواره‌ای دانشجویی از آن جمله به شمار می‌رود.

ماهواره مکعبی دانشجویی در راستای پروژه ماهواره مکعبی سازمان فضایی آسیا و اقیانوسیه بوده و هدف ایران از برگزاری این مسابقه آماده‌ سازی دانشجویان برای مشارکت در پروژه‌های بزرگ آینده است.

معرفی ماهوارهبر های ایرانی

نخستین ماهواره‌بر ایرانی، سفیر امید نام دارد که در اولین آزمایش عملی سامانه‌‌های پرتاب فضایی و پس از راکت‌های کاوشگر، مورد استفاده قرار گرفت. ماهواره بر سفیر امید که حامل ماهواره ملی امید بود، به فضا پرتاب شد و با موفقیت محموله خود را در مدار قرار داد.

موشک سفیر دارای طول کل بیست و دو متر، قطر ۱.۲۵ متر، وزن کل ۲۶.۵ تن، نیروی رانش (تراست) مرحله ی اول ۳۲ تن-نیرو و مرحله ی دوم ۳.۴ تن-نیرو، زمان کارکرد مرحله ی اول ۱۵۰ ثانیه، مرحله ی دوم ۳۱۵ ثانیه، جرم محموله بیست و هفت کیلوگرم، ارتفاع حضیض دویست و پنجاه متر، ارتفاع اوج چهارصد کیلومتر و شیب مداری پنجاه و پنج درجه بود.

بر اساس همین اطلاعات، ماهواره بر سفیر امید یا سفیر۲، از نظر مشخصات با سفیر تقریبا یکسان است؛ به جز زمان کارکرد مراحل که اندکی کاهش یافته. به طوری که مرحله اول ۱۴۹.۵ ثانیه و مرحله دوم ۳۱۲.۵ ثانیه کار می کند و توان قرار دادن یک میکرو ماهواره ی ۲۷ کیلوگرمی را در ارتفاع دوست و شصت کیلومتری دارد.

جالب است بدانید که بیشترین سرعت نهایی ماهواره‌بر سفیر در پایان پرواز و تزریق ماهواره امید در مدار، به حدود بیست و هشت هزار کیلومتر بر ساعت می رسد. موتورهای مرحله اول و دوم ماهواره بر سفیر امید، از نوع سوخت مایع هستند. موتور مرحله اول این وسیله یکی از بالاترین شاخص های انرژی زایی را در میان پیشرانه های هم رده خود در دنیا داراست. موتور مرحله دوم از سوخت پرانرژی تری استفاده می کند که لزوم کم بودن وزن مجموعه در مرحله دوم را برآورده می نماید.

صنعت فضایی قبل از انقلاب

طبق گفته منطقی، دبیر ستاد هوایی و هوانوردی کشور، قبل از انقلاب فقط راکت‌‌هایی تا برد 22 کیلومتر را می‌‌توانستیم پرتاب کنیم. در رژیم گذشته، برنامه وسیعی در این حوزه در نظر گرفته شده بود و قرار بود تامین و نگهداری هواپیماهای مدرنی که آن زمان در اختیار داشتند، شروع کنند و در این برنامه، ایران صرفا بخش‌‌های اپراتوری را انجام می‌داد و بخش‌های مهندسی را متخصصان آمریکایی انجام می‌دادند.

در این بخش نیز قبل از انقلاب برنامه ریزی صورت گرفته بود و آمریکا به 33 کشور اجازه استفاده از اطلاعات فضایی نخستین ماهواره خود را داد و ایران نیز جزو این کشورها بود. نخستین ایستگاه نیز در ایران قرار بود دایر شود؛ اما افرادی که قرار بود آموزش بدهند، به ایران نیامدند و ایران فقط در حد زیرساخت پیش رفت.

بخش فضا را باید به دو قسمت ساخت ماهواره و ساخت پرتاب کننده، تقسیم کرد. کشورهای محدودی وارد حوزه ساخت پرتاب کننده شدند و ایران جزو 11 کشوری است که این فناوری را دارد. قبل از انقلاب مجموعه‌‌ای را برای ایران طراحی کرده بودند که می‌‌توانست فقط راکت‌هایی تا برد 22 کیلومتر را پرتاب کند که غیر کنترلی و غیرهوشمند بود؛ اما الان می‌توانیم ماهواره به فضا پرتاب کنیم.

در زمان جنگ ارتباط خوبی بین دانشگاه و صنعت ایجاد شد؛ متخصصان دانشگاهی تمام فرآیندهای طراحی صنعتی را از ابتدا انجام دادند و در واقع نخستین کار در حوزه فضای ایران بود که نیروهای تحقیقاتی انجام دادند و گام موثری بود.

در نخستین گام با افزایش برد، توان پرتاب را از 22 کیلومتر به 40 کیلومتر رساندیم و در نهایت به 120 کیلومتر رساندند. گام دوم هوشمندی سازی پرتاب موشک بود؛ نخستین محصولی که در این زمینه ارائه شد برد 300 کیلومتری داشت که در جنگ به میزان زیادی استفاده شد. در حال حاضر، در فناوری موشکی به مرحله‌‌ای رسیده‌‌ایم که می‌‌توانیم خود اتکا باشیم و متناسب با تهدید، توانمندی طراحی محصول را داریم، این توانمندی در کمتر از ده کشور وجود دارد.

نخستین محصولی که در این زمینه ارائه دادیم ماهواره بر سفیر یک بود. وقتی نخستین پرتاب به فضا را انجام دادیم، نهمین کشور در جهان بودیم که به جمع پرتاب کنندگان دنیا پیوستیم که بعد از ایران دو کشور دیگر نیز اضافه شدند.

آنچه مسلم است، در صنعت فضایی ایران بعد از انقلاب به جایی رسیدیم که نه تنها به خودکفایی در بسیاری از امور مربوط به این علم دست یافتیم بلکه، امروز در جایی ایستادیم که می‌‌‌‌‌توانیم حتی در ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا حرفی برای گفتن داشته باشیم. ایران بعد از انقلاب، علی‌رغم تحریم‌‌ها با خودباوری جوانان و تکیه بر باور ما می‌توانیم در جایگاه بالایی در علوم مختلف خصوصا صنعت فضایی قرار گرفته است که در آینده‌‌ای نه چندان دور پرچمدار علوم مختلف در جهان خواهیم شد.

انتهای پیام/

کد خبر: 994984

وب گردی

وب گردی