«م» مثل مهاجرت؛ «د» مثل دانشجو/ تحصیل در خارج از کشور به چه قیمتی؟

چرا برخی از دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل، دانشگاه‌های خارجی با سطح کیفی پایین‌تر از دانشگاه های ایرانی را انتخاب می کنند؟ سؤالی که در سال‌های اخیر به معضلی جدی در نظام آموزش عالی کشور تبدیل شده و جوانان بسیاری با رویای تحصیل در دانشگاه‌های خارجی، رنج غربت را به جان می‌خرند.

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، «چرا یک سری از دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل، دانشگاه های خارجی با سطح کیفی پایین‌تر از دانشگاه‌های ایرانی را انتخاب می کنند؟» سؤالی که در سال‌های اخیر به معضلی جدی در نظام آموزش عالی کشور تبدیل شده و جوانان بسیاری با رویای تحصیل در دانشگاه های خارجی، رنج غربت را به جان می خرند. مدرک‌گرایی به معیار جدی و اصلی بسیاری بدل شده و از طرفی استاندارد دانشگاه های خارج از کشور در داخل ایران شناخته شده نیست و حتی برعکس؛ خارجی ها خیلی از دانشگاه های ایران را نمی شناسند. در واقع تنها هدف برخی از دانشجویان، اخذ مدرک از هر دانشگاهی است.

سدی به نام کنکور

در ایران، سد کنکور باعث شده برای یک سری از رشته های پرمتقاضی، صف متراکمی ایجاد شود و زمینه ای ایجاد کند که دانشجویان در کشورهایی مثل گرجستان، ترکیه، هندوستان، مالزی و ... با هزینه ای نه چندان زیاد ادامه تحصیل دهند و از راه میانبری که معادل‌سازی پیش روی‌شان قرار می دهد، به ایران بازگردند تا در همان رشته در داخل کشور، درس بخوانند. در این میان 2 موضوع پیش آمد که این روند را تهدید کرد؛ یکی افزایش نرخ ارز و دیگری آیین نامه هایی که دولت تصویب می کند. به عنوان مثال افرادی که می خواهند در خارج از کشور، در رشته های پزشکی درس بخوانند، قبلا باید دو ترم می گذراندند و با شرط معدل امکان برگشت به ایران داشتند؛ اما از مهرماه سال جاری، آیین نامه ای مصوب شد که اگر هر فردی برای ادامه تحصیل در رشته پزشکی به دانشگاهی در خارج از کشور رفت، تا پایان دوره تحصیل باید در کشور مقصد بماند.

تحصیل مهم‌تر است یا معیشت؟

یکی از انتقاداتی که به دولت وارد می‌شود؛ پرداخت ارز نیمایی به دانشجویان محصل در خارج از کشور در شرایط تحریم و مشکلات فراوان بر سر تامین کالای اساسی است. ماجرا وقتی بغرنج‌تر می شود که تعداد قابل توجهی از این دانشجویان در دانشگاه هایی تحصیل می‌کنند که رتبه پایین تری نسبت به برخی دانشگاه های ایران در رده بندی جهانی دانشگاه ها دارند. بهرام صلواتی، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم و مدیر برنامه پژوهشی مهاجرت در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف در این باره به ایسکانیوز، گفت: «وقتی کشور در تأمین برخی مواد اساسی دچار مشکل شده، درست نیست ارز کشور را به مسئله ای تخصیص دهیم که ضرورت چندانی ندارد؛ اما باید در نظر بگیریم شوک ناشی از نوسان ارز که به خانواده های دارای دانشجو در خارج از کشور وارد شد، بسیار سنگین و ناگهانی بود.»

به نظر می رسد دولت در یک دوره گذار کوتاه مدت قصد دارد دانشجویانی که در خارج از کشور بدون بورسیه تحصیلی درس می خوانند را حمایت کند تا خود را با شرایط جدید وفق دهند یا به ایران بازگردند. همچنین دانشجویانی که قصد سفر به خارج از کشور را دارند، با شرایط جدید آشنا شوند و ببینند آیا می توانند از عهده مخارج برآیند یا خیر. صلواتی در این خصوص تأکید کرد: «فکر می کنم روند کنونی ادامه پیدا نمی کند و لغو خواهد شد زیرا به هر ترتیب منطقی نیست باز هم ارز نیمایی به دانشجویان خارج از کشور پرداخت شود.»

آمارهایی که وجود ندارد

برای دستیابی به آماری دقیق از تعداد افرادی که بعد از تحصیل در خارج از کشور به ایران برمی گردند باید به منابع خارجی رجوع کرد. آمار در ایران می تواند تولید شود یا وجود داشته باشد اما به دلایل مختلفی منتشر نشده است. تنها آماری که در کشور وجود دارد، مربوط به مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. از 3 سال پیش، طرحی در این مرکز در حال انجام است که کمک زیادی به بازگشت متخصصان ایرانی خارج از کشور کرده؛ به طور مثال هزار و 100 فارغ التحصیل بیشتر در مقاطع دکتری از دانشگاه های خوب دنیا به ایران بازگشته اند. این عده در داخل کشور در قامت عضو هیأت علمی یا در زمینه استارت‌آپ و فناوری مشغول به کار هستند. البته این تنها آمار مربوط به متخصصانی است که از تسهیلات برخوردار شده و به کشور برگشته اند.

اما آماری در خصوص این که در طول سال چند هزار دانشجو از ایران خارج می شوند و چه تعداد برمی گردند، وجود ندارد. آمار تحصیل ۵۳ هزار و ۷۰۰ دانشجوی ایرانی در خارج از کشور هم آماری ترکیبی از آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه های مقصد است که پذیرنده دانشجویان ایرانی هستند.

«میل» با «تصمیم» مهاجرت فرق دارد

مدیر برنامه پژوهشی مهاجرت در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف در خصوص انجام پیمایشی با بررسی میل مهاجرت در میان دانشجویان گفت: «جست و جوی آمار در این زمینه چندان راهگشا نیست و نمی توانیم روی مسائل آماری متوقف شویم. در تلاش هستیم اثر تحولات اقتصادی را روی میل به مهاجرت میان دانشجویان از کشور و چند دسته طبقه اجتماعی دیگر مانند مهاجران افغانستانی بررسی کنیم و حتی آنهایی که به کشور برگشته اند و دوباره قصد مهاجرت دارند را در تحقیق‌مان ببینیم. ما 8 دسته را هدف قرار داده و درحال حاضر پیمایش دانشجویان را انجام داده ایم و بقیه دسته ها در شرف بررسی هستند. این پیمایش می‌خواهد ببیند تحولات اقتصادی در کشور به طور ویژه نرخ ارز چه تأثیری روی «میل» و «تصمیم» مهاجرت دارد.»

وی افزود: «شاید بسیاری از ما «میل» به مهاجرت داشته باشیم ولی «تصمیم» قطعی نگرفته باشیم. تلاش می کنیم «میل» و «تصمیم» به مهاجرت را در اثر تحولات اقتصادی میان جامعه دانشجویی کشور تخمین بزنیم و برآورد کنیم چون می خواهیم به تصور نسبتا دقیق‌تری برسیم. برای تخمین های نسبتا صحیح نیاز به روش‌های آماری دقیق داریم تا به سرشماری آموزشی-تحصیلی در کشور نزدیک شویم.»

عارضه‌ای به نام آمار

صلواتی در ادامه تصریح کرد: «از زمانی که شخصا به ایران برگشتم، در تلاش بوده ام که فضای آماری کشور و اعداد و ارقام را به واقعیت نزدیک تر کنم. در کشور ما در مورد اعداد و ارقام، اغراق هایی صورت می گیرد یا بی دقتی هایی انجام می شود. به طور مثال برخی می گویند «ایران رتبه چهارم فرار مغزها را در دنیا دارد.» ابتدا باید ببینیم شاخص فرار مغزها چیست، مغز خود یک تعریف و فرار مغزها تعریف دیگری دارد. باید مشخص کنیم بر چه مبنایی به این نتیجه رسیده ایم. هر خروج دانشجو از کشور که فرار مغزها محسوب نمی شود. وقتی هر آماری را می بینیم، باید توجه کنیم قابلیت تعمیم و مقایسه بین کشوری را دارد یا خیر. وقتی از رتبه چهارم در دنیا صحبت می کنیم، باید از سازمان ملل، بانک جهانی یا یونسکو، آمار کل دنیا را با شاخصی مشخص درآورده و رتبه بندی کنیم تا به نتیجه برسیم.»

وی خاطرنشان کرد: «استخراج آمار بین‌المللی، کار سختی است و به راحتی به دست نمی آید. آمارهای کلی یکی از عارضه های کشور ماست، به جای این که فکر کنیم چرا دانشجویان ما از کشور می روند، چرا برمی گردند و چه تسهیلاتی می توانیم فراهم کنیم تا دانشجویان در ایران بمانند و مورد استفاده قرار بگیرند، به مسائل حاشیه ای می پردازیم انگیزه اقتصادی، یکی از مهم ترین انگیزه ها برای مهاجرت است. متأسفانه در جامعه میل شدیدی وجود دارد که بدانیم در زمینه های مختلف در چه رتبه ای در دنیا ایستاده ایم.»

دانش و آگاهی جوانان نسبت به وضعیت دانشگاه های داخل و خارج کشور خیلی دقیق نیست و بیشتر بر اساس تصورات خود تصمیم می گیرند. به عنوان مثال فکر می کنند اگر به خارج از کشور بروند و حتی در بدترین دانشگاه درس بخوانند، بهتر از شرایط داخل ایران است. این تصور از کمبود اطلاعات، ناشی می شود. برخی دانشگاه های خارجی ممکن است در بعضی از رشته ها سرآمد باشند اما امکان دارد در رشته های دیگری معمولی یا حتی بی کیفیت باشند، از طرف دیگر تعداد قابل اعتنایی از دانشگاه های ایران در برخی رشته ها مثل نانو و بیو پیشرفت کرده و در دنیا حرف های زیادی برای گفتن دارند.

بازار کار فراموش شده

نکته مهم در دنیا، دسترسی به بازار کار است و «تحصیل برای تحصیل» دیگر به خودی خود ارزشمند نیست. با توجه به انقلابی که در عرصه کسب و کارهای نوپا و استارت‌آپ ها شکل گرفته، مهم نیست فرد مدرک دکتری از دانشگاه معتبر داشته باشد. اگر بخواهد در فضای آکادمیک مشغول به فعالیت شود، هر چه اعتبار دانشگاه محل تحصیل و مقالات و پژوهش هایش بالاتر باشد، بهتر خواهد بود؛ ولی فضای آکادمیک برای ورود به بازار کار بین المللی بسیار محدود است. اگر 5 میلیون دانشجوی بین المللی در دنیا داشته باشیم، کمتر از 10 درصد بعد از فارغ التحصیلی در مقاطع مختلف، شانس ورود به فرصت های شغلی آکادمیک را پیدا می کنند.

در حقیقت سهم عمده ای از این دانشجویان مجبور هستند در صنعت و بخش خدمات و فضای غیر آکادمیک مشغول به کار شوند. بسیاری از دانشجویان در داخل کشور به دلیل اشباع بازار کار، تحصیلات عالیه را بی توجه به موقعیت های شغلی متناسب با رشته تحصیلی ادامه می دهند. همین تصور در مورد تحصیل در خارج از کشور هم وجود دارد و دانشجو به صرف دریافت مدرک راهی غربت می شود. دانشجویان خارجی در تلاش هستند تحصیلاتی را کسب کنند که بیشترین تطابق را با نیازمندی های بازار کار داشته باشد و دانشجویان ایرانی علاقه مند به تحصیل در خارج از کشور هم باید با حمایت های نامشهود در داخل ایران آشنا شوند و بدون تحقیق و مطالعه از کشور نروند.

در حال حاضر در جهان رشته ای با نام «اقتصاد تحصیل» وجود دارد که بودجه و حمایت خانواده را یکی از مهم ترین پارامترها برای ادامه تحصیل فرد می داند. وقتی افراد به خارج از کشور می روند، این حمایت ها تا حد زیادی کاهش پیدا می کند.

انتهای پیام/

کد خبر: 996035

وب گردی

وب گردی