به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، موضوع عدالت و برابری آموزشی را می توان از چند بعد مختلف بررسی و تحلیل کرد، یکی از ابعاد این مقوله، جنسیت و نابرابری هایی است که در حوزه آموزش رخ می دهد، دراین گزارش سعی کردیم به این جنبه بپردازیم و دلایل ایجاد این ناهماهنگی را بررسی کنیم.
یکی از ارکان اساسی توسعه یک کشور، بخش آموزش و پرورش آن است، این بخش از آن جهت دارای اهمیت فوق العاده است که هم ابزاری مهم برای توسعه بوده و هم یکی از اهداف توسعه محسوب می شود.
حق آموزش در اسناد بین المللی حقوق بشر یک حق طبیعی قلمداد می شود، بنابراین در اسناد متعدد بین المللی از جمله منشورسازمان ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر این حق مورد تأکید قرار گرفته است. در این اسناد برای تحقق حق آموزش بدون در نظر گرفتن جنسیت اشخاص، اصول مهمی نیز بیان شده که شامل اصل رایگان و اجباری بودن آموزش و همچنین اصل آزادی آموزش است که دولت ها همگی متعهد به رعایت این اصول جهت تحقق این حق هستند.
عدالت و تبعیض آموزشی
در واقع قرار‌دادن کودکان در شرایط ناهمسان تحصیلی بر اساس جنسیت، نژاد، قومیت و وضعیت مالی همگی از ابعاد مختلف نا‌عدالتی شمرده می‌شود که قطعا عواقب متعددی هم خواهد داشت و همچنین وجود اختلاف در دختران و پسران در مسائلی چون یادگیری علوم و ریاضی نیز برگرفته از محیط جامعه و شرایط حاکم بر آن است.
عدالت آموزشی؛ یعنی برابری و عدالت در آموزش که طبق مکاتب کنونی به این معنی است که افراد با سطح برابری استعداد و تمایل یکسان برای یادگیری و آموزش مهارت ها باید در شرایط یکسان بتوانند در جامعه برای کسب موقعیت های برتر رقابت کنند.
تبعیض جنسیتی در آموزش و تاثیر آن برعملکرد دانش آموزان
تبعیض در آموزش به معنای دسترسی نداشتن یکسان به امکانات آموزشی، برای زنان و مردان است. این نوع تبعیض سبب کاهش متوسط سرمایه انسانی در جامعه شده و به عملکرد اقتصاد صدمه وارد می‌کند همچنین حذف دختران با توانایی بیشتر و جذب پسران با توانایی کمتر به صورت جایگزین، سبب کاهش نرخ بازگشت آموزش می‌شود.
این اختلاف، حاکی از وجود اختلاف در فیزیولوژی و توانمندتر‌بودن پسران نیست؛ زیرا زمانی که والدین با رفتارهای یکسان جنسیتی کودکان را در مراحل آموزش همراهی کنند، این اختلافات دیگر وجود نخواهد داشت. در واقع زمانی که گفته شود ریاضیات علم پسرانه و زیست شناسی علم دخترانه است که قطعا این اختلافات در قدرت یادگیری به کودک القا شده و بر زندگی وی اثر می‌گذارد.
همچنین وجود اختلاف بین زنان و مردان حتی به زمان قبل از آموزش های رسمی که به آن اشاره شد برمی‌گردد؛ بازی‌های کودکانه و نوع اسباب بازی‌هایی که به صورت معمول در اختیار کودکان دختر و پسر قرار می‌گیرد، القاکننده وظایف و نقش های از پیش تعیین شده و تبعیض آمیز برای کودکان است.
نکته مهم دیگر، درک رابطه منطقی و متقابل بین برابری‌های جنسیتی و پیشرفت است، به این معنی که تحصیلات بیشتر زنان سبب افزایش درآمد ملی شده و درآمد بیشتر، سبب هدایت به سمت برابری بیشتر در آموزش و سایر جنبه‌ها می‌شود.
در سـال ٢٠٠٠ در اجـلاس جهانی آموزش، کشورهای عضو، متعهد به اجرای برنامه آموزش برای همـه شدنـد و مقـرر شد تـا سـال ٢٠١٥ عـدالت جنسیتی در دسترسی به آموزش محقق شود. بلافاصـله سـند دیگـری بـا عنـوان آرمان‌ها و اهداف توسعه هزاره در سازمان ملل به تصویب اعضا رسـید که یکی از اهداف آن، حذف بی‌عدالتی جنسیتی در آموزش ابتدایی و راهنمایی تـا سـال ٢٠٠٥ و در تمام سطوح تحصیلی تا سال ٢٠١٥ بوده است.
کشورهای زیادی در راستای رفع تبعیض علیه زنان فعالیت هایی داشته اند، برای مثال کشور ایران نیز در‌زمینه آموزش، از الگوی مشابهی پیروی کرده است. افزایش مشارکت زنان در کلیه مقاطع تحصیلی در دهه های اخیر حاکی از رفع تبعیض های سنتی علیه آموزش زنان در ایران دارد. در مقاطع ابتدایی آموزش دختران و پسران، به نسبت تقریبا برابر، به تحصیل مشغول اند و در مقاطع بالاتر برابری جنسیتی تا حدود ٩٠ درصد (نسبت زنان به مردان) افزایش یافته است.
می توان گفت که نابرابری جنسیتی، مسئله ای حاد و پایدار در کشورها به ویژه کشورهای در‌حال توسعه وهمچنین در ملیت هایی که نابرابری جنسیتی، در خانوار امری بنیادین است، بیشتر مشهود است. همچنین در محیط اقتصادی که زنان، دستمزد مد نظرشان را دریافت نکنند یا به صورت تلویحی و ضمنی فقط برای اشتغال در مشاغل با دستمزد پایین استخدام شوند، تمایل کمتری به مشارکت در نیروی کار خواهند داشت.
درواقع وجود تفکرات و قوانین تبعیض‌آمیز در جامعه بر عملکرد خود زنان و تمایل واقعی زنان به استقلال مالی و مشارکت در نیروی کار نیز تاثیر دارد و عملکرد (متاثر از جامعه) خود زنان نیز می‌تواند سبب تشدید تبعیض شود.
به طور خلاصه می‌توان گفت وجود تبعیض علیه زنان در ابعاد مختلف روی یکدیگر اثرگذار بوده و سبب ایجاد یک دور باطل می‌شود به این معنی که تبعیض درآموزش، سبب تبعیض در میزان مشارکت در نیروی کار و استخدام می‌شود.
بررسی موضوع عدالت جنسیتی در قوانین و برنامه‌های توسعه کشور
بر اساس اصل ٣٠ قانون اساسی، دولت ایران موظف شده تا وسایل آموزش و پرورش رایگـان را برای همه ملت (بدون توجه به جنسیت) تا پایان دوره متوسطه تحصیلی فـراهم کنـد. در برنامه های اول و دوم توسـعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، مواردی که به‌صراحت بر موضـوع عـدالت جنسـیتی در آمـوزش تاکید داشـته باشـد و راهبردهای مشخص برای آن ارائه کند، وجـود نداشـته اسـت.
همچنین در قـانون سـوم توسعه اقتصادی، اجتمـاعی و فرهنگـی کشـور، بر گسترش عدالت اجتماعی و فراهم‌کردن فرصت های اشتغال زنان و ارتقای شغلی آنان، امکان استفاده عادلانه اقشار مختلف جامعه از کالاها و خدمات فرهنگی، ورزشی، هنری و آموزشی تاکید شده و به منظور ایجاد تعادل وکاهش نابرابری‌ها، مرکز امور مشارکت زنان ریاست‌جمهوری موظف شده در‌جهت زمینه سازی برای ایفای نقش مناسب زنان در توسعه کشور و تقویت نهاد خانواده، ضمن انجام مطالعات لازم با همکاری دستگاه‌های اجرایی مربوطه، اقدامات لازم را در راستای رفع نیازهای آموزشی، فرهنگی و ورزشی زنان انجام دهد.
همچنین بـر اجباری‌کردن آموزش تا پایان دوره راهنمایی نیز تاکید شد. در قانون برنامه پنجم توسعه نیز بـر تضـمین دسترسی به فرصت‌های عادلانه آموزشی به تناسب جنسیت و نیـاز منـاطق بـه‌ویـژه در مناطق کمتر‌توسعه‌یافته و رفع محرومیت آموزشی تاکید شده و آمده است که وزارت آموزش‌وپرورش موظف است به‌منظور تضمین دسترسی به فرصت‌های عادلانه آموزشی به تناسب جنسیت و نیاز مناطق به‌ویژه در مناطق کمتر‌توسعه یافته و رفع محرومیت آموزشی، نسبت به آموزش از راه دور و رسانه‌ای و سایر موارد همچون برنامه چهارم توسعه اقدام کند.
تبعات اقتصادی بی‌عدالتی و تبعیض جنسیتی در آموزش
از دید اقتصاد، اولین اثر نامناسب تبعیض، کاهش رشد اقتصادی کشورهاست. در مطالعات اقتصادی منظور از تبعیض، نبود شانس برابر برای دستیابی به امکانات لازم برای رشد، تعالی و توانمندسازی است؛ ازجمله امکانات بهداشتی، آموزشی، استخدامی، دستمزدی، قدرت چانه زنی در خانواده و ... . انواع تبعیض و بالاخص تبعیض جنسیتی علیه زنان به معنای نبود تخصیص یکسان منابع بین گروه‌های مشابه است.
رابطه بین رشد اقتصادی و تبعیض جنسیتی درسال‌های اخیر، یکی از موضوعاتی است که سیاست‌گذاران اقتصادی- اجتماعی درباره آن بحث می‌کردند.اگر این باور وجود داشته باشد که تمامی ویژگی‌ها به‌صورت یکسان بین دو جنس زن و مرد تقسیم شده است، می‌توان به هرگونه تبعیض به دید ایجاد اختلال در منابع نگریست و اثر آن را روی رشد اقتصادی کشورها بررسی کرد.
اگر این باور وجود داشته باشد که توانایی‌های درونی یکسانی در وجود دختران و پسران قرار داده شده، پس هرگونه تبعیض در آموزش، سبب کاهش متوسط توانایی کسانی که در جامعه آموزش دیده‌اند، می‌شود، این موضوع سبب کاهش بهره‌وری سرمایه انسانی در اقتصاد و درنتیجه کاهش رشد اقتصادی می‌شود.
تبعیض جنسیتی کمتر به معنای تعداد بیشتر زنان آموزش دیده در مقایسه با مردان است. اگر این باور را داشته باشیم که آثار جانبی مثبت بالا رفتن سطح تحصیلات زنان بر کیفیت کلی آموزش بیشتر از آثار جانبی مثبت بالا رفتن سطح تحصیلات مردان بر کیفیت کلیِ آموزش یا حداقل به آن میزان است، پس کاهش تبعیض، سبب افزایش کیفیت کلی آموزش جامعه شده و بر رشد اقتصادی اثر مثبت خواهد داشت.
کلام آخر
صداوسیما و سایر رسانه‌ها لازم است در‌زمینه آگاه کردن جامعه و خانواده‌ها به اهمیت و لزوم آموزش دختران در راستای برقراری عدالت آموزشی، برنامه‌های مناسبی داشته باشند.
همچنین معاونـت برنامه ریزی و نظـارت راهبردی رئیس جمهور، شورای‌عالی آموزش وپرورش و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به عنوان متولیان تدوین برنامـه‌های توسـعه و تخصـیص دهنـده بودجه دستگاه‌های اجرایی با حساسـیت بیشـتری بـه موضوع برقراری عدالت آموزشی جنسیتی توجه نموده و در‌زمینه تدوین قـوانین در راستای برقراری عدالت جنسیتی، سیاست‌گذاری‌های مناسب و لازم را انجام دهند.
در سال های اخیر، وزارت آموزش و پرورش نگاه ویژه‌ای در ارتباط با حوزه زنان و خانواده داشته که و از طریق همین دیدگاه همکاری بین بخشی چندین تفاهم نامه را اجرایی و شاهد تحولات و نتایج خوبی در این زمینه هستیم.
همچنین این وزارتخانه در زمینه کودکان بازمانده از تحصیل در راستای عدالت جنسیتی فعالیت‌هایی داشته است. همچنین حل کردن مشکلات به صورت موردی هرچند دشوار؛ اما اصولی است و باید در دسترسی به همه خدمات و امکانات شرایط مساوی و برابری برای دختران در سراسرکشور فراهم شود.
شاخص‌های عدالت جنسیتی با کمک آموزش و پرورش در بخش آموزشی تدوین شده که بر اساس مصوبه ستاد ابلاغ شده است و در همه استان‌ها کلید خورده است.
نویسنده: دکتر رضا واعظی
انتهای پیام/
