به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، تاریخ از جمله دانش هایی است که می توان در قرآن کریم و روایات اهل بیت اشارات گویا و دلالت های صریح بسیاری حاکی از ارزشمندی آن یافت، قرآن از یک سو همگان را از تقلید کورکورانۀ آباء و اجدادشان برحذر میدارد و از دیگرسو، بر لزوم توجه به شیوۀ زندگی، و درس آموزی از بقایا و مآثر ایشان فرامی خواند.

از همین رو، عالمان مسلمان هم از دیرباز بر لزوم بهره مندی از این دانش تأکید کرده اند، اینان گاه از آن گفته اند که تاریخ آینه ای از حیات اجتماعی انسانها ست که می توان با نظر در آن، حقیقت زندگی بشر در این دنیای فانی را دریافت و صدها پند اخلاقی آموخت.

نقش تاریخ در بصیرت افزایی مردمان و حاکمان و اتخاذ مشی های سیاسی نیکو سبب شده است که در تمدن اسلامی نیز همچون بسیاری دیگر از تمدنهای بزرگ و اثرگذار جهان، حاکمان مسلمان از نخستین سده ها تعلیم تاریخ را جدی بگیرند. به همین سبب، در دوران شکوفایی تمدن اسلامی، آموزش فنون سیاسی به کسانی که میخواستند عهده دار امور اجتماعی شوند، اغلب از رهگذار تعلیم تاریخ به ایشان صورت گرفته است.

آگاهی از تاریخ برای درک صحیح تعالیم قرآن و عترت یک ضرورت انکارناشدنی است که پژوهشگران حاضر در نخستین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره ها در مطالعات قرآنی ، هر یک به نحوی در مسیر آن کوشیده اند و اکنون دستاورد بخشی از تلاشهایشان در این اثر بازنموده می شود؛ آثاری که میخواهند با کاربرد رویکردی نوین، جایگاه و نقش قرآن و معارف قرآنی را در برسازی فرهنگ باشکوه اسلامی مطالعه کنند و راهی جدید فراروی فهم بهتر تعالیم مکتب انسان ساز اسلام و تدبر در قرآن کریم بگشایند.

بحث در زمینۀ تاریخ انگاره ها از رویکردی متفاوت و البته مکمل بینشها صورت می گیرد. انگاره ها مفاهیمی بین الاذهانی هستند که یک درک ساخت یافته در ذهنیت غالب اهالی جامعه را از امور عینی یا انتزاعات ذهنی بازمینمایانند؛ خواه این مفاهیم دینی باشند، خواه سیاسی، اقتصادی، هنری، فلسفی، علمی، یا هر چه دیگر.

تاریخ انگاره ها یک زمینۀ مطالعاتی است که درگیر بحث از ظهور، بقاء و تغییر انگارهها در گذر زمان، تحول کارکرد آنها در دوره های مختلف یک فرهنگ یا تمدن، اسباب و علل چنین تحولی است. پژوهشگر تاریخ انگاره ها میخواهد بداند اهالی یک فرهنگ، اعم از نخبگان علمی و عوام، چه تصور ذهنی از یک انگاره دارند، این انگاره برای ایفاء چه کارکردی در جامعه پدید آمده، و چرا و چهگونه در گذر زمان دگرگون شده است.

این انگاره ها در ذهن مردمان یک فرهنگ بسیار فراوان اند و همه جور تصورات، تداعی معانی، ارزشگزاریها، و در یک کلام، همه جور تصاویر ذهنی را شامل میشوند. تصویر ذهنی انسان در بارۀ اموری دینی و معنوی (مثل خدا یا خدایان، بهشت و جهنم یا هر جور پاداش و عقاب نهایی، زندگی پس از مرگ، ساحات وجودی انسان، دعا، عبادت، خویشتنداری، زهد، یا هر چه از این قبیل)، تصویر ذهنی انسان از اموری اقتصادی (مثل قناعت، حرص، هزینه، درآمد، بیع، تجارت، هدیه، جود...)، یا مثلا، تصویرش در بارۀ روابط خویشاوندی (مثل مفهوم خواهری، برادری، پدری، پسرخالگی، همسری، کنیزی...)، یا مثلا، روابط اجتماعی (مثل صلۀ ارحام، دوستی، آشنایی، همولایتی بودن...)، روابط نظامی و جنگ و صلح، یا حتی ً مثلا، تصویر ذهنی انسان در بارۀ اموری چون انواع مختلف شناختهایی که نسبت به جهان پیدا میکند.... همه مثالهایی برای این انگارهها هستند.

پژوهشکدۀ قرآن و عترت مفتخر است که گامی بنیادی و نخستین در حمایت از یک چنین تلاش ارزشمندی برداشته، و فضایی برای بحث و نقد و تبادل تجربیات محققانی بنا نهاده است که می خواهند با کاربرد شیوه های نوین مطالعات تاریخی در کاوشهای قرآن پژوهانه، دانشی میان رشته ای بنا نهند.

در این مسیر، برگزاری «نخستین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی» گامی آغازین و البته بلند در این مسیر بود. این همایش محققان مختلفی را از جایجای ایران دور هم جمع کرد که هر یک مطالعاتی در بارۀ تاریخ انگاره های بازتابیده یا برساختۀ قرآن و حدیث داشتند.

هدف آن بود که میانشان همگرایی پدید آید، نقدهای همدیگر را بشنوند، اصطلاحاتشان را یکدست کنند، و از مطالعات هم بهره مند شوند، مقالاتی که در این اثر بازنموده میشود که حاصل همین فرصت است. مقاله ها طیف گسترده ای از موضوعات را دربر می گیرند. برخی از آنها به تحلیل تاریخ یک انگارۀ قرآنی اختصاص دارند، برخی دیگر تاریخ انگاره های قرآن پژوهان را هدف گرفته اند، و برخی دیگر نیز، بیش از هر سبب دیگر، از آن رو باید مهم تلقی شوند که روشی جدید را عرضه، یا روشی معمول را نقد میکنند.