به گزارش گروه فرهنگی ایسکانیوز، یکی از عرصه‌های مهمی که در عمر چهل و یک ساله انقلاب مغفول مانده مقوله عدالت است. این گوهر درخشان در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به خوبی بروز و ظهور نداشته اما در عرصه فرهنگ به خوبی احساس می‌شود که این عرصه مهم به خوبی محقق نشده است. از این رو برای درک و فهم عدالت فرهنگ از منظر جامعه شناختی با سید سعید زاهد زاهدانی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم. آنچه می‌خوانید متن این گفت‌وگو است.

*راه حل اصلی شکستن تمرکزگرایی است!

ایسکانیوز: علت مهاجرت مردم با فرهنگ‌های مختلف به حاشیه مراکز شهر و حذف شدن در فرهنگ کلان‌شهرها چیست؟

علت مهاجرت مردم از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگی چون تهران، نظام تمرکز گرای اجتماعی کشور است. نظام اجتماعی ما متاسفانه تمرکزگرا تنظیم شده است. همین موضوع منجر به این شده است که مردم از نقاط پیرامون کشور به سمت امکاناتی بیایند که در مرکز شهر وجود دارد. به همین جهت امکانات خردی که در مناطق مختلف کشور داریم بدون استفاده می‌ماند. هجوم به امکانات شهرهای بزرگ باعث می‌شود تا بخشی از نیروی انسانی ما پس زده شوند. چنین موضوعی مشکلی به نام حاشیه‌نشینی پیش می‌آورد. در واقع باید گفت حاشیه نشینی به خاطر این مهاجرت‌های بی‌رویه به مرکز شهرها اتفاق می‌افتد. علاوه بر این آسیب‌های دیگری مثل بیکاری، پایین آمدن دستمزدها به خاطر رقابت زیاد بین نیروی کار نیز پیش می‌آید. یعنی وقتی نیروی کار زیاد می شود نرخ دستمزد پایین می‌آید. امکانات در شهرهایی که به سمت آن‌ها مهاجرت می‌شود، محدود است. وقتی مهاجرت می‌شود کمبود آن امکانات ملاحظه می‌شود. این موضوع مثلا در مورد مسکن خود را به خوبی نشان می‌دهد. تجلی این مهاجرت‌های بی رویه را در ترافیک‌های شهری می‌بینیم. وقتی تجمع شهری اتفاق افتد بدهکاری‌ها نیز افزایش می‌یابد. بنابراین انواع و اقسام ناهنجاری‌های اجتماعی را چنین مهاجرت‌هایی در پی دارد. برای حل چنین مسائلی می‌توان مسکن‌هایی را تجویز کرد اما راه اصلی از بین بردن چنین مسئله‌ای شکستن تمرکزگرایی است.

*اقتصاد مقاومتی راهی برای خروج از تمرکزگرایی است

ایسکانیوز: برای حل مسئله تمرکزگرایی باید چه کرد؟

باید به سمت اقتصاد مقاومتی برویم. متاسفانه در دستگاه‌های اقتصادی در برابر اقتصاد مقاومتی ایستادگی دیده می‌شود. آن طور که باید و شاید اقتصاد مقاومتی به درستی اجرا نمی‌شود. وقتی چنین امر مهمی محقق نشود پدیده‌های ناهنجار شکل می‌گیرند و مسئولان باید متقاعد شوند که اجرای اقتصاد مقاومتی به صلاح ملک و ملت است. به نظر می‌رسد چنین موضوعی در ذهن آن‌ها نیست و به همین دلیل شاهد مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ هستیم. شهرها سال‌ها است که مورد تهدید هستند. تهران در این پدیده کرونا در وضعیت فوق قرمز قرار گرفته است. به خاطر همین همه مراودات تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مردم به خاطر نیازهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی به تهران می‌روند. ازدحام جمعیت نیز منجر به افزایش شدت بیماری کرونا می‌شود. بنابراین مسئولین باید به این فکر باشند تا نظام‌های غیر تمرکزگرا را ترویج کنند که در رأس آن اجرای ابلاغیه‌های سیاست اقتصاد مقاومتی است.

*حاشیه‌نشینی و آسیب‌های آن

ایسکانیوز: مهاجرت به شهرهای بزرگ منجر به حذف فرهنگ‌های خرد در فرهنگ کلان‌ شهرها می‌شود، این اتفاق چه آسیب‌هایی برای کشور در پی دارد؟

هر کسی در محیط زندگی خود متولد شده و رشد می‌کند و دارای هویت اجتماعی است. وقتی فردی مهاجرت می‌کند این هویت اجتماعی به هم می‌خورد یعنی فرد در فرهنگی قرار می‌گیرد که با هویت اجتماعی او تفاوت دارد. این اتفاق موجب می‌شود هویت اجتماعی آن فرد به خطر افتد و تمام آداب و رسومی فرهنگی خود را کنار بگذارد، چرا؟ زیرا باید خودش را شرایط شهر بزرگتر تطبیق دهد.

این جریان تطبیق معلوم نیست که ارزش‌ها را از ضد ارزش‌ها خوب تشخیص دهد. ما ارزش‌ها را از ضد ارزش‌ها تشخیص می‌دهیم زیرا از دوران کودکی به ما ارزش‌ها را یاد می‌دهند اما وقتی یک‌مرتبه کسی مهاجرت می‌کند و در شرایط جدید قرار می‌گیرد ضدارزش‌های جامعه جدید را نمی تواند ببیند در اینجا جای ارزش و ضدارزش عوض می‌شود و بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی شکل می‌گیرد. از این جهت خیلی از آثاری که در حاشیه‌نشینی دیده می‌شود تذکر داده می‌شود. همچنین تجمع‌های صورت گرفته در حاشیه نشینی محل ناهنجاری‌های اجتماعی است. بنابراین با چنین اتفاقی فرهنگ بومی لطمه می‌خورد جامعه جدید هم دچار صدمه می‌شود.

*تمرکزگرایی روند مهاجرت را هجومی کرده است

ایسکانیوز: حاشیه‌نشینی نوعی تخاصم اجتماعی را به هم راه دارد که در بزنگاه‌های مهم خود را نشان می‌دهد، برای این موضوع چه راهکاری وجود دارد؟

باید گفت تضادهای اجتماعی در همین حاشیه‌نشینی دیده می‌شود. راهکارهایی که دیده شده یکی از آن‌ها توانمندسازی افراد است. که البته نوعی مسکن است. توانمندسازی یعنی افرادی را که وارد شهر جدید می‌شوند با فرهنگ این شهر هماهنگ کنند. تفاوت فرهنگی را از بین ببرند. زمانی نه چندان دور برای حل مشکل تفاوت فرهنگی راه‌حل های محلی وجود داشت. مثلا در شهرها می‌دیدیم که برخی مساجد متعلق به قوم و قبیله خاصی هستند مثل مسجد آذربایجانی‌ها. کسانی که از آذربایجان به تهران می‌آمدند به آن مسجد می‌رفتند. افرادی در آن مسجد افراد را نسبت به فرهنگ شهر آشنا می‌کردند و در جریان فرهنگ شهر مقصد قرار می‌داند. حتی اگر شغلی نداشتند امکانات شغلی فراهم می‌کردند. زمانی مهاجرت‌ها طبیعی بود. بعد از تمرکزگرایی بیش از حد، مهاجرت غیرطبیعی و هجومی شده است و این راه حلی هم که گفته شد اکنون کارساز نیست. از این جهت باید توانمندسازی با شدت بیشتری پیگیری شود. این کار نیز هزینه می‌گیرد ولی معایب قبلی را ندارد.

*تضعیف آداب و رسوم در ساختار تمرکزگرا

ایسکانیوز: با توجه به اینکه تمرکزگرایی داریم و در کنار آن فرهنگ شهرنسینی نیز وجود دارد خود این مسئله چه اندازه به از بین رفتن خرده فرهنگ‌ها دامن می‌زند؟

این تاثیر وجود دارد. حتی می‌بینیم به علت تمرکزگرایی لهجه‌های محلی کم شده است. مثلا در خود صداسیما هم دیده می‌شود که برخی افراد با لهجه نواحی مختلف صحبت می‌کنند اما این اتفاق هم بیشتر در مرکز کشور اتفاق می‌افتد. طبیعی است که با تمرکزگرایی فرهنگ‌های بومی و محلی تهدید می‌شوند که خودآن صدماتی می‌زند. آداب و رسوم خوبی در مناطق مختلف کشور داریم که طبیعتا با وجود تمرکزگرایی بنیه فرهنگی ما تضعیف می‌شود.

یکی از مشکلاتی که آمریکا با آن درگیر است این مورد است که گروه‌های مختلفی از کشورهای گوناگونی به آن وارد شده‌اند. بنیه فرهنگی این افراد تضعیف شده از این رو می‌بینیم درگیری‌های قومی و نژاد پرستانه‌ای در مقابل با سیاهان به وجود آمده در چند ماه اخیر زیاد شده است. همین خروش نژادی و قبیله‌ای در آمریکا تبدیل به موجی شده که نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند و همین آمریکا را به شدت تهدید می‌کند. همین امر ممکن است با شدت کمتری در شهرهای ایران نیز اتفاق افتد که با چنین اتفاقی، فرهنگ‌های بومی دچار تهدید می‌شوند.

*با فرهنگ انقلاب مشکل حاشیه‌نشین را حل کنیم

ایسکانیوز: ایجاد عدالت فرهنگی برای حفظ خرده فرهنگ‌ها و دوری از تخاصم اجتماعی به چه اقداماتی نیاز دارد؟

در جامعه ما جریان انقلابی وجود دارد که باید این را تقویت کرد. جریان انقلابی که ثمرات خیر آن را در دوران دفاع مقدس دیدیم و کشور و استقلال آن را نگه داشت. همچنین تجلی آن را در مبارزه با کرونا در قشر پزشک می‌بینیم. کاری اگر در کشور صورت گرفته به خاطر فرهنگ انقلابی بوده است. این فرهنگ را باید تقویت کرد. تقویت فرهنگ انقلابی از بعد اقتصادی، همان تمسک به اقتصاد مقاومتی است. یعنی مسئولان باید امکانات و طرح‌های گسترده اقتصاد مقاومتی را در کل کشور بگسترانند در غیر این صورت مشکل تمرکزگرایی و هجوم جمعیت حل نخواهد شد و این مسئله فشارهای زیادی را وارد می‌کند. نمی‌توان گفت که هم تمرکزگرایی را داشته باشیم و هم فرهنگ‌های بومی کشور حفظ شود.

فرهنگ انقلابی و اسلامی می‌تواند مشکل تمرکز گرایی و حاشیه‌نشینی را حل کند. برنامه‌های اقتصاد مقاومتی تدوین شده و دستگاه‌های دولتی باید به آن تن بدهند و اجرا کنند. اگر چنین اتفاقی افتد به دنبال آن فرهنگ‌های بومی نیز حفظ خواهند شد. می توانیم از مزایای آن‌ها استفاده کنیم.

*مشکل عدالت آموزشی نداریم!

ایسکانیوز: نقش ایجاد عدالت آموزشی در فراهم کردن فهم و درک مشترک و تمایل مردم نسبت به ماندن در شهر خود و شروع کردن فعالیت اقتصادی تا چه اندازه مهم است؟  

مشکل عدالت آموزشی نداریم. آموزش و پرورش به طور کامل به سراسر ایران تسری پیدا کرده است و حتی ظرفیت‌های دانشگاهی اضافی داریم. دانشگاه‌های بومی و محلی را برای بحث عدالت آموزشی ساختیم که در حال حاضر ظرفیت‌های زیادی نیز از آن‌ها به جا مانده است. کلی از مدارسی که در دوران جهاد سازندگی ساخته شد الان دانش‌آموز ندارد و متروکه شده است. بنابراین مشکلی در توزیع امکانات آموزشی نداریم. خیلی هم زیاده‌روی کرده‌ایم. باید اقتصادمان را حل کنیم تا بقیه امورمان هم حل شوند.

انتهای پیام/