تشدید اختلافات ایران و ترکیه به دلیل تعارض منافع در عراق

به اعتقاد کارشناسان نشریه «نشنال اینترست»، ترکیه می‌خواهد از طریق گسترش روابط اقتصادی با عراق، مانع از انتقال انرژی بالقوه ایران به اروپا از طریق عراق و سوریه شود، خود را به قطب اصلی صادرات انرژی به اروپا تبدیل کند و یک کوریدور به سمت جنوب به سوی اردن و عربستان سعودی برای ترانزیت کالاهای ترکیه‌ای و اروپایی به بازارهای عربی خلیج فارس باز کند.

به گزارش خبرنگار بین‌الملل ایسکانیوز، نشریه «نشنال اینترست» در تحلیلی به قلم «حمیدرضا عزیزی» و «ولی گلمحمدی» به بررسی اختلافات ایران و ترکیه در مورد عراق و احتمال تشدید برخورد این دو کشور پرداخته است. از نظر نویسندگان این تحلیل، اختلافات به وجود آمده ناشی از ملاحظات موازنه قوا است. بر اساس ادعای مطرح شده در این گزارش، دو کشور به دنبال افزایش نفوذ خود در عراق هستند. از طرف دیگر، در این تحلیل انگیزه‌ها و منافع دو کشور ایران و ترکیه مورد بررسی قرار گرفته است. به اعتقاد این دو تحلیلگر، تلاش ترکیه برای افزایش نفوذ در همسایه عربی خود و همچنین روند رو به رشد صادرات و سرمایه‌گذاری این کشور در عراق موجب برانگیخته شدن نگرانی ایران شده است.

پرداختن به انگیزه‌ها و اهداف بلندمدت ترکیه برای گسترش نفوذ در عراق و همچنین تلاش این کشور برای ممانعت از تداوم و افزایش حضور ایران در عراق از بخش‌های دیگر این تحلیل است.

مشروح تحلیل مذکور بدین شرح است:

در طی هفته‌های اخیر، عراق به نقطه اصلی اختلاف بین ایران و ترکیه تبدیل شده است. در 27 فوریه، «ایرج مسجدی» -سفیر ایران در عراق- ضمن انتقاد از مداخله نظامی ترکیه در عراق، از آنکارا خواست که نیروهای خود را از این کشور خارج کند. مسجدی در مصاحبه‌ای با رسانه کرد زبان «رووداو» گفت: «به هیج وجه برای ما قابل قبول نیست که ترکیه و یا هر کشور دیگری بخواهد در عراق مداخله نظامی، پیشروی و یا حضور نظامی داشته باشد». وی همچنین تأکید کرد که «امنیت عراق باید توسط عراقی ها حفظ شود». «فاتح یلدوز» -فرستاده ترکیه در عراق- در واکنش توییتری گفت: همتای ایرانی وی «آخرین کسی خواهد بود که در مورد احترام ترکیه به مرزهای عراق سخنرانی می‌کند». به دنبال این مشاجره، تهران و آنکارا سفیران یکدیگر را احضار کردند تا اعتراض خود را رسما اعلام کنند.

اختلافات دیپلماتیک [دو کشور] در پی حضور نظامی ترکیه در شمال عراق به بهانه جنگ علیه شبه نظامیان کرد متعلق به «حزب کارگران کردستان» (پ.‌ک.‌ک) افزایش یافت. این گروه یک سازمان تروریستی تعیین شده در ترکیه و چندین کشور دیگر است. آنکارا در 10 فوریه یک عملیات نظامی در «کوه‌های گارا» در «استان دهوک» عراق با هدف آزاد سازی تعدادی از گروگان‌های ترکیه در دست پ.ک.ک انجام داد. پس از آنکه این عملیات نتوانست به هدف تعیین شده دست یابد و سیزده گروگان کشته شدند، «رجب طیب اردوغان» -رئیس جمهور ترکیه- تهدید کرد که این کشور اقدامات ضد پ.ک.ک را به سنجار –منطقه‌ای استراتژیک واقع در مرز عراق با سوریه- گسترش خواهد داد.

به دنبال تهدید اردوغان برای حمله به سنجار، نیروهای بسیج مردمی عراق (حشد شعبی) که توسط ایران سازمان یافته است، هزاران نیرو را در سه تیپ به سنجار اعزام کردند تا با آنچه قصد آنکارا برای اشغال مناطقی از کشورشان خوانده می‌شد، مقابله کنند. این اقدام از سوی رسانه‌های ترکیه به عنوان تلاش حشد شعبی برای نجات پ.ک.ک و نشانه‌ حمایت ایران از شبه نظامیان کرد قلمداد شد. بدین ترتیب، می‌توان اینطور استدلال کرد که رویکردهای متفاوت ایران و ترکیه در قبال شبه نظامیان کرد در عراق، عامل اصلی تنش‌های اخیر است. با این حال، چنین استدلالی این واقعیت را نادیده می‌گیرد که اخیرا در ژوئن سال 2020، تهران و آنکارا حملات هوایی و توپخانه‌ای همزمانی علیه شورشیان کرد در شمال عراق آغاز کردند که موجب برانگیخته شدن این گمانه شد که حرکات نظامی دو کشور در این کشور عربی هماهنگ است. چه تغییراتی در کمتر از یک سال رخ داده که حداقل در ظاهر اختلافات دو طرف را بر سر یک مسئله به وجود آورده است؟

در شمای کلی، اصطکاک بین تهران و آنکارا در عراق ریشه در ملاحظات موازنه قدرت و تلاش آنها برای نفوذ بیشتر دارد. طی دو سال گذشته، برداشت رهبران ایران اینطور بوده که نفوذ آنها در عراق رو به کاهش و جو ضدایرانی بر این کشور عربی حاکم است. اعتراضات گسترده عمومی در عراق در اواخر سال 2019 علیه نقش ایران اولین نشانه اصلی این روند نزولی بود و ترور سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس ایران شدیدترین ضربه را به نفوذ تهران وارد کرد.

وقتی «عادل عبدالمهدی» -نخست وزیر مورد حمایت ایران- در ماه می 2020 جای خود را به «مصطفی الکاظمی» -سیاستمدار مستقل‌تر عراقی- که تلاش می‌کند روابط خود را با ایران در توازن با دیگر همسایگان از جمله ترکیه و عربستان سعودی حفظ کند، این مسئله وخیم‌تر هم شد. در آن زمان، آنکارا با بغداد و دولت اقلیم کردستان در اربیل، بر سر پاکسازی پ.ک.ک در سنجار به توافق رسیده بودند. حذف ایران از توافق سه جانبه، این کشور را به برنامه‌های ترکیه برای عراق مشکوک کرد. تهران به طور خاص نگران است که احتمالا آنکارا بخواهد از کمپین ضد کرد خود برای ایجاد حضور نظامی طولانی مدت در سنجار استفاده کند؛ همان کاری که قبلا در شمال سوریه و استان دهوک عراق انجام داده است. با توجه به اینکه عراق و سوریه اجزای اصلی «عمق استراتژیک» ایران  را تشکیل می‌دهند، این کشور رویکرد حاصل جمع صفر نسبت به آنها دارد. این بدان معناست که تهران اساسا تمایل ندارد که حوزه نفوذ استراتژیک درک شده خود را با رقبا به اشتراک بگذارد؛ مگر اینکه آنها بتوانند با توجه به معادلات قدرت که به سرعت در حال تغییر هستند، خود را تحمیل کنند؛ مانند حضور نظامی آمریکا در عراق یا اشغال شمال سوریه توسط ترکیه.

هرچند که این تمام ماجرا نیست. ترکیه همچنین اصلی‌ترین رقیب اقتصادی ایران در بازار عراق است. در سال 2019، ترکیه 10.2 میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرد که در مقایسه با صادرات 9.6 میلیارد دلاری ایران در مدت مشابه، کمی بیشتر است. شرکت‌های ترکیه‌ای همچنین حدود 25 میلیارد دلار در نهصد پروژه عمرانی و زیربنایی  از جمله انرژی، آب و صنایع پتروشیمی در شهرهای مختلف عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند. علاوه بر این، در صنعت برق عراق که قبلا تحت سلطه شرکت‌های ایرانی بود، رقابت فزاینده‌ای بین تهران و آنکارا وجود دارد. ضمنا، ترکیه موقعیت جغرافیایی خود مبنی بر اتصال اروپای شرقی و آسیای غربی را به عنوان یک مزیت ژئواکونومیک منحصر به فرد می‌داند و به طور فزاینده‌ای در صدد انحصار مسیرهای ترانزیتی به مناطق همسایه است. در این راستا، ترکیه می‌خواهد از طریق گسترش روابط اقتصادی با عراق، مانع از انتقال انرژی بالقوه ایران به اروپا از طریق عراق و سوریه شود، خود را به قطب اصلی صادرات انرژی به اروپا تبدیل کند و یک کوریدور به سمت جنوب به سوی اردن و عربستان سعودی برای ترانزیت کالاهای ترکیه‌ای و اروپایی به بازارهای عربی خلیج فارس باز کند.

بنابراین، اگرچه دو قدرت منطقه‌ای غیرعربی از نظر تاریخی سعی در تعیین منافع و مناطق نفوذ خود در جهان عرب داشتند تا از اصطکاک و رقابت مستقیم جلوگیری کنند، اما وقتی صحبت از سوریه و عراق می شود، منافع بلندمدت آنها اساسا در تعارض با یکدیگر قرار دارد. در همین حال، به دنبال ظهور احساسات ضدایرانی در عراق و ترور [سردار] سلیمانی، رهبران ترکیه احتمالا اینطور برداشت کرده‌اند که زمان مهار نفوذ ایران و بازگرداندن آنچه آنها نقش تاریخی ترکیه در عراق می‌دانند، رسیده است. لذا به نظر نمی‌رسد ترکیه به دنبال مقابله با ایران در عراق باشد، بلکه به دنبال بهره‌برداری از خلا قدرت فعلی این کشور برای تقویت اهرم استراتژیک خود بر همسایگان جنوبی خود در طولانی مدت است.

علیرغم عدم تمایل آنکارا برای مقابله با تهران در و بر سر عراق، تعارض منافع موجود خطر درگیری ناخواسته را ایجاد می‌کند. در صورتی که سوریه را به عنوان مصداق در نظر بگیریم، اگر یکی از طرفین تصمیم بگیرد منافع طرف دیگر را به چالش بکشد، رویکردهای تهاجمی ایران و ترکیه در قبال مناطق تحت تأثیر واقعی یا قابل درک خود، می‌تواند به راحتی منجر به بحران شود. در فوریه سال 2020، پس از اینکه شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران برای اولین بار در استان شمال غربی سوریه برای شرکت در جنگ علیه شورشیان مورد حمایت ترکیه مستقر شدند، دو کشور در آستانه رویارویی مستقیم در ادلب قرار گرفتند. اگر تحرکات احتمالی ترکیه در سنجار منجر به رویارویی ترکیه و گروه‌های «حشد شعبی» مورد حمایت ایران شود، نمی‌توان انتظار داشت که ایران حرکتی انجام ندهد و به ترک‌ها اجازه دهد تا اهداف خود را پیاده کنند. بنابراین، اگرچه تهران نگرانی‌های آنکارا در مورد شورش کردها در شمال عراق را درک می‌کند، اما ترس ایران از پیامدهای طولانی مدت فعالیت نظامی گسترده ترکیه، دو طرف را در مورد اوضاع در سنجار دچار اختلاف می‌کند.

انتهای پیام/

کد خبر: 1090987

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • 0 + 0 =