۱ بهمن ۱۴۰۰ - ۰۶:۰۰

۱ بهمن؛ در تاریخ چه گذشت؟

امروز ۱ بهمن برابر با ۲۱ ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

به گزارش گروه فرهنگی ایسکانیوز، امروز یک بهمن برابر با ۲۱ ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویدادها:

هزار و ۷۵۶ سال پیش ارتش ایران از جنگ افزار شیمیایی استفاده کرد

گزارش جامع همراه با عکس و ویدئو درباره نخستین بکارگیری گاز خفه کننده و سلاح شیمیایی در جنگ که یکم ژانویه ۲۰۰۹ در نشست انستیتوی باستان شناسی آمریکا در شهر فیلادلفیا مطرح شده بود ۲۱ ژانویه آن سال! در رسانه ها انتشار یافت. این گزارش توسط دکتر سایمون جیمز Simon James باستانشناس انگلیسی، همکار موزه بریتانیا و استاد دانشگاه لیسستر Leicester تهیه و ارائه شده بود. وی که دنباله بررسی های دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ باستان شناسان فرانسوی ـ آمریکایی را در سوریه و ترکیه و بویژه منطقه « دورا ـ اوروپوس» گرفته است ثابت کرده است که ارتش ایران در زمان شاپور یکم ـ شاه ساسانی، درجریان پس گرفتن شهر «دورا» در کنار فرات (واقع در سوریه) که باروی مستحکمی داشت از رومیان، از گاز خفه کننده استفاده کرده بود. به این ترتیب تاریخ استفاده از سلاح شیمیایی به سال ۲۵۶ میلادی (۱۷۵۶سال پیش باز می گردد) که تاریخ بکارگیری آن را از دوران جنگ جهانی اول نوشته اند. بازپس گیری «دورا» بود که والریانوس امپراتور وقت روم را به جنگ با ایران برانگیخت که در این جنگ که دومین جنگ ایران و روم در زمان شاپور یکم بشمار می رود والریانوس با ژنرالهایش و چهل تا شصت هزار لژیونر اسیر شدند، والریانوس در برابر شاپور یکم یکم زانو زد و امپراتوری روم تحقیر شد. تصویر والریانوس که در برابر شاپور یکم زانو زده است در نقاطی از ایران بر کوه نقش شده است تا ایرانیان نسل های بعد نسبت به وطن خود که چنان قدرت نظامی داشته افتخار و مباهات کنند.

طبق گزارش دکتر جیمز به نشست «ای. آی. ای AIA»، یگانهای مهندسی ارتش ایران برای ورود به دژ «دورا Dura» دست به ساختن تونلهای زیر زمینی زدند و این کار را از داخل چادرهای خود آغاز کردند تا نظامیان رومی متوجه فعالیت آنان نشوند. مقطع این تونلها دو متر در دو متر بود. اتفاقا رومیان نیز همزمان به همین فکر افتاده بودند و ایرانیان هنگامی متوجه این فعالیت آنان شدند که یکی از تونلها پس از ۱۱ متر کنده شدن به تونل رومی ها برخورد کرد. جنگ در تونلهای دو متری با شمشیر و نیزه امکان نداشت و در اینجا بود که مهندسان ارتش ایران یک ماده قابل اشتعال و دودزا و خفه کننده را که از ترکیب قیر (بیتومن ـ نفت خام) و سولفور (گوگرد) ساخته بودند به درون تونل (نقب) منتقل و با پرتاب شعله، آتش زدند و پس از خفه شدن رومی ها و انتقال هوای تازه، از آن طریق وارد دژ شدند و آن را گشودند و بارویش را تخریب کردند که آثار آن باقی مانده است. در بررسی های باستانشناسی دهه ۱۹۳۰ بقایای اجساد ۲۰ لژیونر رومی و جنگ افزارهای آنان در یکی از این تونلها به دست آمد.

تحقیقات تازه دکتر جیمز و آزمایش استخوانهای لژیونرهای رومی در لابراتوار، خفه شدن آنها و نوع گاز خفه کننده را به دست داده است. تسلیحات و آموزش ارتش ایران در جهان باستان در برهه هایی از تاریخ برتر از ملل دیگر بود و بهرام چوبین (ژنرال بنام ایرانی) در جنگ بلخ از نوعی سلاح مشابه راکتهای امروز استفاده کرده بود. با وجود این، بزرگترین جنگ افزار ایرانیان در طول تاریخ، ناسیونالیسم توفنده ایرانی بوده است که بنظر می رسد دارد دوباره زنده می شود.

۱۷۳۲ - ترس دولت روسیه از نادر شاه افشار

۲۱ ژانویه سال ۱۷۳۲دولت روسیه طبق یادداشتی که در رشت به نماینده دولت ایران تسلیم شد مفاد قرارداد سال ۱۷۲۴ خود با دولت عثمانی را که به امضای پتر یکم و سلطان عثمانی رسیده بود کان لم یکن و بلااثر اعلام داشت. طبق این قرارداد که با ظهور نادر و از ترس او لغو شد، دولتین روسیه و عثمانی با سوء استفاده از ضعف ایران به سبب جنگ داخلی (تصرف اصفهان به دست قندهاری ها ایرانی) توافق کرده بودند که سراسر غرب ایران ــ از گرجستان تا خوزستان ــ به عثمانی و نواحی ساحلی شمال ایران ــ از حاجی طرخان تا استراباد ــ به روسیه تعلق داشته باشد. پتر یکم تزار روسیه چند روز پس از امضای این قرار داد درگذشته بود.

در سال ۱۷۲۴ دولت عثمانی هنگامی که شنید که پتر یکم امپراتور روسیه با ۴۵ هزار سرباز و صدها توپ در حاجی طرخان مستقر شده و قصد راندن به جنوب و رساندن خود به آبهای اصطلاحا گرم اقیانوس هند را دارد که هدف نهایی اوست پیشنهاد انعقاد آن قرارداد را داده بود که میان دو کشور برسر ایران که اوضاع مبهمی داشت درگیری روی ندهد و به علاوه، روسها طمع به غرب ایران نکنند. پتر یکم با این پیشنهاد موافقت کرده بود.

جانشینان پتر پس از اطلاع از ظهور نادر و قلع و قمع قندهاری ها و عقب راندن عثمانی و برکنار کردن طهماسب دوم شاه صفوی، حساب کار خود را کردند و ضمن لغو یکجانبه قراردادی که باعثمانی امضاء کرده بودند از همه دعاوی خود دست برداشتند و دستور بازگشت نیروها را صادر کردند.

باوجود لغو این قرار داد و باز گرداندن نیروها، روسیه در بیرون بردن باقیمانده واحدهای نظامی خود از بادکوبه (باکو) تعلل می ورزید که نادر دو سال بعد عازم داغستان شد و روسها با شنیدن این خبر به واحدهای باقیمانده در دژ بادکوبه دستور تخلیه و بازگشت فوری دادند و شتاب در این کار به قدری زیاد بود که سربازان روس تعدادی از توپهای خود را برجای گذارده بودند.

اسناد آرشیو «سن پترز بورگ» نشان می دهد که به تزار وقت روسیه (جانشین پتر یکم) گزارش کرده بودند که اگر نادر از منطقه دربند قفقاز عبور کند به تصرف روسیه قانع نخواهد شد و تا اروپای مرکزی پیش خواهد راند.

۱۹۶۵ - تیراندازی به حسنعلی منصور نخست وزیر وقت در میدان بهارستان و مرگ او

یکم بهمن ۱۳۴۳ (۲۱ ژانویه ۱۹۶۵) حسنعلی منصور نخست وزیر وقت پس از پیاده شدن از خودرو نخست وزیری در میدان تاریخی بهارستان برای ورود به ساختمان مجلس، هدف سه گوله قرار گرفت و محمد بخارایی کمی پایین تر از مسجد سپهسالار به اتهام تیراندازی به او دستگیر شد. منصور در پیاده رو میدان بهارستان، بلافاصله پس از پیاده شدن از اتومبیل و پیش از ورود به مجلس هدف گلوله قرارگرفته بود. منصور که بر اثر اصابت گلوله مجروح شده بود چهار روز بعد در بیمارستان پارس درگذشت.

چند ساعت پس از انتقال منصور به بیمارستان، شاه امیر عباس هویدا ـ وزیر دارایی کابینه وقت و دوست نزدیک حسنعلی منصور ـ را به ریاست موقت شورای وزیران برگزید که پس از درگذشت نخست وزیر [منصور] جای وی را گرفت و نخست وزیر شد و ۱۳ سال در این سمت باقی بود.

در پی تیر اندازی به منصور، سر لشکر حسن پاکروان رئیس وقت ساواک جای خود را به سپهبد نعمت الله نصیری رئس شهربانی کل کشور داد. [تفصیل این جا به جایی را بانو فاطمه پاکروان بیان داشته که در قسمت تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد محفوط است].

نخست وزیری منصور ده ماه و چهارده روز طول کشید. از نوشته اصحاب اطلاع چنین بر می آید که یکی از انگیزه های قتل حسنعلی منصور اصرار او به دادن مصونیت قضایی به نظامیان آمریکایی در ایران بود. چند روز پس از درگذشت منصور، شاه شدیدا سیاست انگلستان را به باد انتقاد گرفت. پاره ای از مفسران با توجه به انتقاد شاه از انگلستان حدس زده بودند که ممکن است رقابت پنهانی انگلستان و آمریکا در ایران به ترور حسنعلی منصور انجامیده باشد، زیرا در هواداری منصور از سیاست آمریکا تردید وجود نداشت. همچنین در جامعه ایرانی وقت از دیرزمان این شایعه رواج داشت که دولت لندن از حامیان بازاریان مذهبی است. طراح ترور حسنعلی منصور از این دسته از بازاریان بودند. هفتاد روز پس از این رویداد، در کاخ مرمر به سوی شاه نیز تیراندازی شد.

علی منصور پدر حسنعلی هم در زمان رضاشاه نخست وزیر ایران بود. وی در شهریور ۱۳۲۰ و در زمانی بسیار حساس کناره گیری [اشغال نظامی ایران] کرده و فروغی که شهرت به دوستی با دولت لندن داشت و میانه خوبی با رضاشاه نداشت برجایش نشسته بود. حسنعلی منصور که موسس حزب ایران نوین بود قبلا دبیری شورای عالی اقتصاد را بر عهده داشت.

۱۹۸۰ - سقوط هواپیما و کشته شدن دختر مصدق

بی نظمی های پس از انقلاب ایران، یک سال پس از سقوط نظام کهن باعث به کوه خوردن یک هواپیمای مسافربر ایران ایر شد و ۱۲۸ تن از جمله بانو منصوره متین دفتری دختر دکتر مصدق و مادر دکتر هدایت الله متین دفتری ( حقوق دان و موسس جبهه دمکراتیک ملی) کشته شدند.

این سانحه یکم بهمن ماه ۱۳۵۸ (۲۱ ژانویه ۱۹۸۰ آن سال) روی داد. هواپیما که خلبان آن یک انگلیسی بود از مشهد به تهران پرواز می کرد که مسیر پرواز بر فراز ورامین و جنوب تهران است ولی هواپیما در لشکرک ـ شمال تهران ـ به کوههای البرز خورده و منهدم شده بود!. در آن روز و برای چند ساعت، کارکنان مراقبت پرواز (ترافیک هوایی مهرآباد) اعتصاب کرده بودند، رادار فرودگاه هم از کار افتاده بود، هواپیما پیش از ترک مشهد معاینه فنی نشده بود و .... هواپیما از نوع بوئینگ ۷۲۷ و متعلق به هواپیمایی ملی ایران (هما) بود.

۱۸۹۹ - نخستین اتومبیل «اپل» ساخته شد

۲۱ ژانویه سال ۱۸۹۹ کارخانه «آدام اپل Adam Opel» آلمان نخستین دستگاه اتومبیل ساخت خود به نام «اپل» را به معرض تماشای عمومی گذارد. این کارخانه که در ۲۱ ژانویه سال ۱۸۶۳ در «روسل شایم» آلمان (نزدیک فرانکفورت) تاسیس شده بود قبلا قفل، چرخ خیاطی و دوچرخه تولید می کرد. کمپانی جنرال موتورز آمریکا کارخانه اپل را در سال ۱۹۲۹ به مبلغ ۳۳ میلیون دلار از خانواده آدام اپل (که سالها قبل از آن فوت شده بود) خریداری کرد و با راه اندازی کارخانه «واکسهال» انگلستان به صورت جنرال موتور اروپا درآورد.

«اپل» در دهه ۱۹۷۰ در ایران مونتاژ می شد و در دو نوع با نام «شورلت ایران» به فروش می رسید!. پس از انقلاب، احتمالا همین نام سبب توقف تولید آن در ایران شد.

۱۷۷۵ - شقّه شدن «پوگاچف» انقلابی معروف روسیه

بیست و یکم ژانویه سال ۱۷۷۵ (طبق تقویم میلادی سابق: دهم ژانویه این سال) «یملیان پوگاچف Yemelyan Ivanovich Pugachev» قزاق انقلابی روسیه، به فرمان تزار وقت در مسکو چهار شقّه شد. وی که از قزاقهای ناحیه «دنDon» بود قبلا سروان ارتش تزار بود و در جنگ با عثمانی و آلمان شرکت کرده بود.

پوگاچف در جریان یک ماموریت داخلی در منطقه ولگاVolga از مشاهده وضعیت رقت برانگیز سرفهای منطقه (کشاورزانی که با مزرعه بفروش می رسیدند و به نوعی «برده» بودند) و نیز نبودن قانون و ضوابط رعایت حق و انصاف آزرده شد و برضد تزار وقت (کاترین دوم) که پوگاچف تزارها را منشاء ظلم و فساد می دانست دست به قیام زد و در اندک مدتی بیش از ده هزار هوادار مسلح به دست آورد و شهرستان «کازانKazan» را تصرف کرد ولی بعدا از ارتش تزار که به فرماندهی دو ژنرال از دو سوی وی را مورد حمله قرار داده بودند شکست خورد و تنی چند که خودشان را در زمره یاران او جازده بودند تا بلکه به نوایی برسند وی را در ۱۴ سپتامبر ۱۹۷۴ دستگیر و به ژنرالهای تزار تسلیم کردند که در یک قفس آهنین به مسکو منتقل و در اینجا در یک میدان عمومی شقّه شد. پوشکین نویسنده نامدار روس در کتاب «دختر کاپیتان» جزئیات دستگیری و قتل پوگاچف را شرح داده است.

۱۷۹۳ - روزی که لوئی ۱۶ گردن زده شد

ساعت ده و سی دقیقه بامداد ۲۱ ژانویه ۱۷۹۳ لویی شانزدهم پادشاه برکنارشده فرانسه که سه روز پیش از آن در یک دادگاه انقلاب پاریس به جرم خیانت به وطن (دعوت محرمانه از دولت های خارجی برای حمله نظامی به فرانسه و بازگرداندن او به سلطنت)، ولخرجی بدون مجوز از خزانه کشور و دستور تیراندازی به مردم غیر مسلّح که برای ابراز خواست خود اجتماع کرده بودند به اعدام محکوم شده بود در برابر چشمان هزاران پاریسی با گیوتین گردن زده شد و سر او را دقایقی چند در برابر جمعیت گرفتند و جمعیت فریاد زنده باد جمهوری برآورد. لویی ۱۶ پیش از قراردادن گردنش در دستگاه گیوتین، چند جمله خطاب به حاضران (مردم) بیان داشته بود، ولی طبّالان صدای طبلها را آن چنان بلند کردند که جز اطرافیان، کسی متوجه حرفهای او نشد. باوجود مخالفت لویی ۱۶، جّلاد دستهای اورا از پشت بست و گردنش را زیر گیوتین قرار داد.

۱۳۴۰ ش - حمله مزدوران رژیم طاغوت به دانشگاه تهران

اولین اقدامی که پس از روی کارآمدن علی امینی به نخست وزیری، صورت گرفت، اعلام طرح اصلاحات ارضی و محدود کردن مالکیت بود. وی سعی داشت تا با انجام یک سلسله نمایش‏ها و فریب کاری‏ها، ایران را مدتی از انفجار دور داشته و خود را به عنوان دلسوز مردم و علاقه‏مند به روحانیت مطرح سازد. امینی خود را خدمت‏گزار ملت مسلمان و همگام با روحانیت نشان می‏داد؛ برای جلب افکار عمومی به دیدن علما و مراجع قم رفت. وی در اول دی ماه ۱۳۴۰ ش (۱۳ رجب ۱۳۸۱ ق) توانست به بیت امام خمینی(ره) نیز راه پیدا کند ولی با شنیدن مطالبی که امام در زمینه دیکتاتوری و دودمان پهلوی و سلطه آمریکا بیان نمود، از فریب روحانیت ناامید شد. از آن طرف، تصمیم دولت بر اجرای اصلاحات ارضی و تحدید مالکیت، در بین بعضی از طبقات از جمله مالکین، مورد حُسن ظن آنها واقع نشد و تدریجاً در اطراف آن سرو صدا بلند شد و با اتحاد برخی گروه‏ها علیه دولت، امینی از هر طرف مورد حمله قرار گرفت. در روز اول بهمن ۱۳۴۰، از طرف دانش‏آموزان، تظاهراتی صورت گرفت.دانشجویان دانشگاه نیز به حمایت از دانش‏آموزان، دست به تظاهرات زده و در نتیجه بین آنها و پلیس زد و خورد شدیدی در گرفت. در این حادثه در حدود ۲۰۰ نفر پلیس و دانشجو زخمی شدند و به تأسیسات و آزمایش‏گاه‏های دانشگاه تهران صدمات زیادی وارد آمد. پس از این حادثه، به دستور دولت، دانشگاه تا اطلاع ثانوی که ۷۴ روز طول کشید، تعطیل شد.

۱۹۲۴ - لنین درگذشت

بیست و یکم ژانویه ۱۹۲۴ لنین رهبر انقلاب بلشویکی اکتبر ۱۹۱۷، بنیادگذار روسیه شوروی و طراح سوسیالیسم لنینیستی در پی یک سکته مغزی که قبلا عارض او شده بود، پیش از آن که نظام تازه اش هفت ساله شود درگذشت. سپس وارثان انقلاب بلشویکی روسیه (انقلاب اکتبر ۱۹۱۷)، بدون توجه به وصیتنامه لنین، بر سر قدرت وارد یک جنگ شش ساله با یکدیگر شدند که فاتح این جنگ استالین بود که عقیده به استقرار سوسیالیسم حتی با توسل به خشونت و نیز صدور سوسیالیسم به سایر کشورها داشت. لنین وصیتنامه خودرا به بانویش Naddezhda Krupskaya دیکته کرده بود و خواسته بود که بعد از مرگ او، آن را به دست مقامات مربوط ـ نه، یک نفر ـ برساند. از جمله این وصایا، یکی هم شایسته نبودن استالین برای دبیر کلی حزب کمونیست بود. بانو کروپسکایا (متولد ۱۸۶۹ و متوفی در ۱۹۳۹ و دکتر در آموزش و پروش و از اعضای قدیمی حزب کمونیست) پس از مرگ شوهرش بیوگرافی اورا نوشت. کروپسکایا ۵ سال پس از مرگ لنین معاون وزارت آموزش و پرورش شوروی شد.

وارثان حتی آن قسمت از وصیتنامه لنین که در کنار مادرش دفن شود نه در یک میدان شهر مسکو و در ساختمانی اختصاصی، و «سن پترزبورگ» را به اسم او به «لنینگراد» تغییر نام ندهند و مقامات دولتی و حزبی همانند مردم معمولی (عوام الناس) زندگی ساده داشته باشند، انتصاب مقامات پس از آزمایشهای سخت و اطمینان از دلسوز بودن و وفاداری به سوسیالیسم صورت گیرد و از تجمل بپرهیزند رعایت نشد. لنین مخالف تداوم انقلاب و تلاش برای گسترش آن به میان سایر ملت ها بود و می گفت که اگر مردم ما راضی باشند و پیشرفت داشته باشند سایر ملل خودشان نظام مارا اقتباس خواهند کرد و لزومی به تحمیل کردن آن نیست. لنین تاکید بر اولوّیت ساخت یک ژورنالیسم ممتاز کرده بود که زیربنای روسیه شوروی باشد و پاسدار وطن و سوسیالیسم که به آن هم توجه نشد و همچنین ایجاد دفاتری در سراسر کشور برای دریافت و رسیدگی به اعتراض ها، شکایات، نظرات و پیشنهادهای مردم و انتخاب اعتراض ها و پیشنهادهای اساسی از میان آنها برای انعکاس و طرح در روزنامه ها. مورخان بی اعتنایی به وصیتنامه لنین و مخصوصا نبود یک ژورنالیسم ممتازرا از عوامل فروپاشی شوروی در ۱۹۹۱ بشمارآورده اند.

۱۹۵۲ - در پی بسته شدن کنسولگری های انگلستان به تصمیم دکتر مصدق در شهرهای ایران ، مردم در سراسر کشور دست به شادمانی زدند و این روز را تعطیل عمومی اعلام کردند، زیرا که خاطرات بدی از مداخله این کنسولگری ها در امور وطن خود به ویژه پس از تقسیم ایران میان روسیه و انگلستان داشتند.

۱۳۵۷ ش - انحلال شورای سلطنت به دنبال استعفای رییس آن در پاریس

سید جلال الدین تهرانی رییس شورای سلطنت، دو روز پس از خروج شاه از ایران به توصیه اعضای شورای سلطنت به ویژه شاپور بختیار، برای ملاقات و مذاکره با امام خمینی عازم پاریس شد. ولی پیام امام مبنی بر غیرقانونی بودن شورای سلطنت، این ملاقات را غیرممکن ساخت. همچنین امام، شرط ملاقات را استعفای کتبی با اعلام این نکته که شورای سلطنت غیرقانونی است، عنوان نمود. سیدجلال الدین تهرانی در این شرایط، در روز اول بهمن ماه ۱۳۵۷ استعفای خود را از ریاست و عضویت این شورا اعلام کرد و آن را غیرقانونی خواند. با استعفای تهرانی، عمر یک هفته‏ای این شورا به پایان رسید و به دنبال آن جمع کثیری از نمایندگان مجلس نیز استعفا نمودند.