به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، سوم فروردین برابر ۲۳ مارس روزجهانی هواشناسی است. به مناسبت این روز نگاهی داریم به مخرب‌ترین سیلهای ویرانگری با وقوع باران ناگهانی در ایران رخ داده‌اند که در ادامه می‌خوانید.
بیشتر بخوانید
هواشناسی ایران / هشدار بارش‌های سیل‌آسا در ۱۷ استان
سیل های ویرانگر در ایران
در ایران به گواه شواهد موجود و آمارهای ارائه شده پس از حدود دهسال خشکسالی ، احتمال وقوع سیل در سالهای آتی شدت گرفته است. سیل اگرچه در زمره سوانح طبیعی دسته‌بندی می‌شود اما در ایران بیشتر سیلهای رخ داده بیش از آن که منشأ آن طبیعی باشد، حاصل دخالت‌های ناصواب انسانی است که سیل ۱۳۸۸ درشهر قم تنها نمونه کوچکی از آن بود چرا که بستر رودخانه خشکیده قمرود توسط شهرداری به پارکینگ تبدیل شد و نهایتاً وقتی بعد از چند سال کاهش بارندگی، باران کمی بیش از حد تصور مسئولان بارید و در رودخانه جاری شد، به جای بستر شن و ماسه‌ای به صدها نفر از مردم و خودروهای پارک شده برخورد کرد و همه را با خود برد.
تخریب جنگلها و مراتع، چرای بی‌رویه دام در بالادست سدها و مسدود کردن غالب رودخانه‌های کشور با دیواره‌های بتونی نیز از دیگر دلایل تشدید سیل در کشور است. بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از ۴۲۱ مورد سیل اتفاق افتاده از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۸۰ نزدیک به ۷۴ درصد آن تنها مربوط به سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ می‌شود. یعنی در فاصله سالهای ۶۰ تا ۸۰ میزان سیل ۲۰ برابر شده در حالی که تغییرات زیادی در بارندگی‌های منطقه جز چند مورد استثنایی وجود نداشته است. البته از این زمان به بعد نیز آمار دیگری ارائه نشده است!
بر اساس داده‌های بانک اطلاعاتی خسارات سیل معاونت آبخیزداری سازمان جنگلها و مراتع کشور طی چند دهه گذشته بطور متوسط خسارات ناشی از سیل بالغ بر ۱۰۰۰۰ میلیارد ریال در سال بوده است و از سال ۱۳۳۰ لغایت ۱۳۸۳ باعث کشته شدن ۱۱ هزار و ۷۳۹ نفر و مفقود الاثر شدن ۲۳۸۱ نفر دیگر شده است.
دو میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار از مزارع کشور در همین بازه زمانی آسیب دیده و یک میلیون و ۵۸۰ هزار رأس دام تلف شده است. اما خسارات وارده به کشور از این سال به بعد، بعد از گذشت ۱۲ سال هنوز بصورت مدون ارائه نشده است.
سیل میدان تجریش در تهران
با اینکه حافظه تاریخی مردم ایران، سیلهای شمال کشور را فاجعه بارترین سیلهای ایران قلمداد می‌کنند اما سیل میدان تجریش تهران در سال ۱۳۶۶، دومین سیل مخرب کشور از نظر تلفات انسانی لقب گرفته است. ۴ مرداد ۱۳۶۶ ساعت یک بعدازظهر، بر اثر بارش شدید باران و جاری‌شدن سیلاب در دره‌های دربند و گلابدره، در شمال تهران رخ داد. اما آنچه خسارات سیل را تشدید کرد شکسته شدن سد دیگری بود که روی رودخانه گلابدره ساخته شده بود. ناگهان حجم عظیمی از آب روانه میدان تجریش و خیابان شریعتی و مناطق اطراف شد. شدت رگبارباران به گونه‌ای بود که در مدت ۱۰۷ دقیقه ۲۸ میلیمتر بارش ثبت شد.
در مدت کوتاهی سیلاب عظیمی از رودخانه گلابدره به حرکت درآمد و در مسیر خود سد ساخته‌شده را تخریب و صدها تن گل‌ولای و سنگ را در مسیر رودخانه گلابدره و جعفرآباد به سمت میدان تجریش به حرکت درآورد. سیلهای نکا و ماسوله در دهه ۷۰، سیل کوهدشت لرستان، سیل قم و سیل بهشهر و سیلهای سال گذشته تهران و ایلام از دیگر سیلهای پر خسارت سه دهه گذشته کشور هستند که در نتیجه آن بیش از ۳۰۰ نفر دیگر کشته شدند. اگرچه هیچ یک از سیلهای کشورمان هنوز هم با سیلهای ویرانگر کشورهای همسایه و اطراف همچون سیل ۲۰۱۴ هند و پاکستان و سیل ۱۹۹۸ چین که منجر به کشته شدن بیش از ۴۰۰۰نفر و وارد آمدن خسارت ۴۰ میلیارد دلاری به زیر ساخت‌های این کشور شد قابل مقایسه نیست، اما جلوی بسیاری از سیل های کشورمان را می‌توان با مدیریت بهتر منابع آب، جلوگیری از فرسایش خاک و عدم تعرض به حریم رودخانه‌ها گرفت تا هر ساله کشور مجبور به جبران خسارات دهها میلیارد تومانی سیل نباشد.
سیل در استان گلستان
اگرچه هر ساله کشور شاهد وقوع سیلاب‌های متعددی است اما سیل ویرانگر گلستان در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ که منجر به کشته و مفقود الاثر شدن بیش از ۵۰۰ نفر از هموطنان شد هنوز هم ،عنوان نخست فجایع سیل کشور را به خود اختصاص داده است. وسعت تخریبی این سیل که به گفته کارشناسان تماماً در اثر تخریب جنگلها و مراتع در بالادست حوضه آبریز گرگان رود بود، حدود ۵۰۰۰ کیلومتر را در برگرفت و طبق اعلام سازمان ملل در اوت سال ۲۰۰۱ سیل گلستان در این سال رتبه یک تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد. در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ شکسته شدن سد شهید وفایی نیز مزید بر علت شد و حجم عظیمی از آب با سرعتی باور نکردنی جاده گلستان و خودروهای عبوری را گرفته تا جنگل های بکر داخل پارک ملی گلستان را با خود برد. در اثر این سیل هزاران تن خاک جابه‌جا و مخزن سد گلستان پر شد. لاشه حیات وحش سیل زده و دهها هزار دام کشته شده در سد و شیوع بیماری وبا در بین سیل زدگان عمق فاجعه را چندین برابر کرد.
اگرچه سیل گلستان بار دیگر در سال ۱۳۸۱، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۴ درست در حول و حوش سالگرد سیل نخست تکرار و منجر به کشته شدن بیش از یکصد نفر دیگر شد اما با وجود تخریب چند باره جاده گلستان، باز هم این جاده در همان بستر سیل خیز رودخانه «دوغ »در داخل پارک ساخته شد تا بار دیگر این پرسش مطرح باشد که چرا با وجود احتمال وقوع باران سیل آسا و بیش از حد طبیعی بازهم جاده ها در کنار بستر رودخانه کشیده می شوند مجهز به سیل بند نیستد؟
سیل در سیستان و بلوچستان
بدنبال بارندگی‌های شدیدی که از ۳۰ دی ۱۳۹۵ در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان در ایران آغاز شد، رودخانه‌های فصلی طغیان کردند و باعث بسته شدن ۱۵ راه اصلی و فرعی در این استان شدند. حدود ۳۰۰۰ خانه در مناطق ایرانشهر، سرباز، نیک‌شهر، کنارک و غیره آسیب دیدند. همچنین ۳ روستا به دلیل هم‌جواری با رودخانه کاملاً تخلیه شدند. به طور کلی ۱۶۷۰ چادر امدادی برای سیل‌زدگان برپا شد. طغیان رودخانه کاجو باعث شد تا دسترسی به ۸۰۰۰ تن از ساکنان روستاهای بخش سابورک غیرممکن شود. این بارندگی‌ها و سیلاب‌های شدید ۱ نفر کشته در پی داشت.
سیل در شمال غرب ایران
در روز جمعه ۲۵ فروردین ۱۳۹۶ در منطقه شمال غرب ایران سیلی بزرگ رخ داد. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی بارش متوسط در حدود ۴۰ میلیمتر بوده که طی ۱۵ سال قبل از آن بی‌سابقه گزارش شده بود. تعداد جان باختگان این حادثه ۴۸ نفر اعلام شد و بیشترین تلفات و مفقودی‌های این سیل از شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر گزارش شده‌است.
سیل در شمال و شمال شرق ایران
از روز پنجشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۹۶ در ۵ استان ایران سیل جاری گردید. بارش‌های شدید باران در استان های گلستان، گیلان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و سمنان موجب جاری شدن سیل شد و بر اثر آن ۱۴ نفر جان خود را از دست دادند.یک نفر در استان خراسان شمالی، چهار نفر در استان گلستان و نه نفر در استان خراسان رضوی. ۴ نفر نیز در استان خراسان رضوی مفقود شده‌اند. در خراسان شمالی ۴ نفر در یک خودرو بودند و آب خودرو آنها را با خود برد که در این حادثه یک نفر از آنها جان خود را از دست داد.
دو ماه بعد( مهر ۱۳۹۷)
در روز جمعه ۱۳ مهر ۱۳۹۷ باردیگر بارندگی شدید آغاز شد اینبار در شهرهای استان‌های خراسان شمالی، مازندران، گلستان و گیلان سیل بزرگی جاری گردید. بارش‌های شدید موجب سیل شد که در اثر آن دست‌کم ۹ نفر جان خود را از دست دادند. بارندگی شدید و آبگرفتگی معابر و طغیان رودخانه‌ها تا سومین روز در گیلان ادامه داشت.
پنج ماه بعد (بهار ۱۳۹۸)
دراواخر اسفند ۱۳۹۷ و بهار سال ۱۳۹۸ یکباردیگرشهرهای گنبد کاوس، گُمیشان،بندر ترکمن و آق قلا که در مسیر رودخانه‌های قره سو و گرگان رود قرار داشتند؛ خسارت زیادی دیدند . علاوه بر آن شهرهای شرق مازندران و شهر شیراز در فارس خسارات شدید مالی و در مجموع ۳۹ نفر کشته داشتند.
به گزارش ایسکانیوز، بعد از سیلهای سریالی سال ۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی دلایل وقوع سیل در ایران را در مقاله‌ای منتشر کرد.
** توجه نکردن به ظرفیت های مهم تالاب های کشور
توجه نکردن به ظرفیت مهم ترین تالاب های کشور به عنوان کاهنده شدت سیلاب و پذیرنده سر ریز آب رودخانه ها و روان آب های سطحی در کشور (تالاب های هورالعظیم، شادگان، بامدژ، بختگان و... ) در سالیان گذشته علاوه بر تاثیر بر تشدید سیلاب ها منجر به کاهش پهنه آبی تالاب ها و افزایش سطح در معرض فرسایش و گسیل ریزگردها شده است.
**تغییر کاربری بستر و حریم منابع مهم آبی
تغییر کاربری بستر و حریم منابع مهم آبی موجب شکنندگی بافت خاک و ناپایداری بافت خاک شده و هم موجب کاهش قدرت و توان پذیری مازاد آب های ناشی از بارش به دلیل وجود موانع فیزیکی و مستحدثات سر راهی شده است. از جمله مصادیق این امر، احداث جاده های متعدد توسط وزارت نفت و نیروهای نظامی در تالاب هور العظیم است که یکپارچگی تالاب را از بین برده و امکان رها سازی آب را در تالاب دچار مشکل کرده است. همچنین تغییرات زیاد در ورودی رودخانه کرخه به تالاب هورالعظیم باعث مسدود شدن این ورودی ها و پس زدن آب به شهرها و مزارع کشاورزی شد.
از دیگر مصادیق این امر استقرار سکوهای نفتی در داخل تالاب هورالعظیم بدون توجه به اینکه محدوده تالاب باید به صورت طبیعی حاوی آب باشد. در این رابطه بارها با وزارت نفت و نیرو مکاتبه و پیگیری شده است و لکن نتیجه ای حاصل نشد. احداث رستوران و سازه های متعدد تفریحی به همراه ویلاسازی در حاشیه کارون و دز در شهرهای دزفول و اهواز و ساحل سازی بدون مطالعه موجب عرض کم رودخانه و دست اندازی گسترده به بستر و حریم این رودخانه ها شده که منجر به خسارت به سایرین و همچنین تخریب و حتی از بین رفتن ساکنان این ساخت و سازهای غیر قانونی شده است. احداث پرورش ماهی و کشاورزی در بستر رودخانه ها یا حریم مستقیم آنها از دیگر مصادیقی است که منجر به افزایش خسارت های اقتصادی و اجتماعی شده است.
** تغییر ریخت شناسی و شرایط پوشش گیاهی
تغییر ریخت شاسی و شرایط پوشش گیاهی با افزایش غیر منطقی پهنه های تخصیصی به کشاورزی و دامداری متمرکز و به ویژه در مناطق اداری خاک های سبک ناپایدار و در شیب های زیاد، که علاوه بر کاهش ظرفیت خاک ها در جذب، به دام اندازی و نفوذ طبیعی آب به سفره های آب زیر زمینی، از یک سو موجب کاهش زمان آب دوی ( حرکت آب در سطح زمین) و در نتیجه کاهش زمان مورد نیاز برای تجمیع آب ها در پایین دست و خط القعرها شده است. از مصادیق این امر چرای بی رویه دام و کنترل نکردن بهره برداری از مراتع و اجرا نکردن طرح های تجمیع عشایر است که آسیب شدید به پوشش گیاهی مناطق جنگلی حوضه زاگرس و جلگه ای وارد کرده است.
از دیگر مصادیق این امر جنگل های دز و کرخه است که یکی از بزرگترین اکوسیستم های طبیعی جنگلی است که سال ها به دلیل خشک سالی و احداث سد کرخه و توسعه کشاورزی حقابه آنها قطع شده و موجب خشک شدن بخشی از این جنگل ها شده است.
** انجام ندادن عملیات آبخیزداری در حوضه های بالا دست
انجام ندادن عملیات آبخیزداری در حوضه های بالادست مهمترین سدهای کشور، به رغم تاکید تمام مطالعات فنی و مهندسی و منابع طبیعی بر آبخیز داری گسترده و حفاظت منابع آب و خاک در بالادست سدها، عدم توفیق در انجام آبخیزداری در حوضه های بالادست موجب افزایش رسوب گذاری مسیرهای آب گذری شده و علاوه بر کاهش ظرفیت مفید سدهای مهم کشور با انباشت رسوبات در مخازن سدها و نیز کاهش عمق مفید مسیرهای آب گذری، ظرفیت منابع و سازه های آبی برای انتقال مازاد آب های ناشی از روان آب ها و در نتیجه افزایش شدت سیلاب ها شده است.
همچنین از دیگر عوامل می توان به انجام ندادن عملیات آبخوان داری و توجه تک محوری به سد سازی در سنوات گذشته و فراموش کردن توان سرزمینی در پذیرش، مستحیل کردن و کاهش سرعت حرکت روان آب ها از طریق آبخوان داری، توجه نکردن کافی به روش های منطبق با توان طبیعی از قبیل تغذیه مصنوعی، بی توجهی به الگوی منطقی پراکنش و کاربری صنعتی- کشاورزی- خدماتی در حوضه های مهم آبریز کشوری، کاربری نامناسب اراضی و توجه به برخی شرایط ویژه اقلیمی- جغرافیایی در کشور و توجه نکردن به یکپارچگی منابع تالابی و به ویژه دست اندازی در ریخت شناسی تالاب ها از قبیل قسمت بندی کردن تالاب هورالعظیم در خوزستان که در عمل بخشی از عرصه تالاب در شرایط خشکی موجب بروز و تشدید ریزگردها شده است، اشاره کرد.
پیشنهادات و راهکارها
همچنین در بخشی از این گزارش به پیشنهادات و راهکارهایی برای کنترل سیل در کوتاه مدت و بلند مدت اشاره شد که از آن جمله برنامه ریزی لازم برای تدوین درس آموخته ها و بازنگری در برنامه های کنترل سیلاب بود. در این راستا انجام مطالعات یکپارچه مدیریت سیلاب در همه حوضه های آبریز کشور از ضروریات شناخته شد. از طرفی معمولا بعد از بحران تمام تمرکز به سمت اقدامات انجام نشده برای کنترل سیل می رود. این در حالی است که بحران سیل گذشت و این اقدامات بلند مدت هستند و در کوتاه مدت جواب نمی دهد.
همچنین به نقل از این گزارش، صیانت از جنگل ها، مراتع و آبخیزها و همچنین حریم رودخانه باید به عنوان یک اقدام مستمر در دستور کار وزارت نیرو و دیگر دستگاه های مسئول قرار گیرد. و اصلاح سامانه تامین آب شرب شهری و روستایی در شرایط افزایش رقوم و سیلابی شدن منابع اب های سطحی در شهرهای متکی به اب سطحی الزامی است.
انتهای پیام /
نظر شما