به گزارش سرویس فرهنگی ایسکانیوز ،نژاد پرستی نوعی پیش‌داوری و تبعیض است که متمرکز بر تفاوت‌های نژادی حاصل از تفاوت‌های ظاهریِ جسمی، فیزیکی و نیز تفاوت‌های فرهنگی حاصل از زبان، آداب و رسوم، دین، تاریخ و امثال آن است. ساده‌ترین مثال برای نژادپرستی، برتر دانستن انسان‌های سفیدپوست بر رنگین پوستان است با این استدلال که چون سفید بودن نشانه برتری است و من سفیدم و تو سفید نیستی، پس من از تو برترم.

در واقع نژادپرستی نوع خاصی از تعصب است که بر مبنای استدلالات نادرست و عمومی کردن برخی خصوصیات به گروهی از انسان ها، به گونه‌ای غیرقابل انعطاف، شکل می‌گیرد. هرگاه فردی اجازه دهد عقاید متعصبانه اش مانع از رشد و حرکت دیگری شود تبعیض نژادی رخ داده‌است؛ و آنان که همه افراد یک نژاد را از برخی مشاغل خاص، مسکن، حقوق سیاسی، فرصتهای تحصیلی یا تعاملات اجتماعی محروم می‌کنند عاملان تبعیض نژادی هستند.

شاید سخن گفتن از این تفکر و نگاه در قرن حاضر کمی عجیب به نظر برسد و خیلی ها گمان کنند که دیگر دوره این حرف ها و تبعیض ها به پایان رسیده و جهان مدرن این تفکرات متحجرانه را پس می زند اما واقعیت این است که گاهی در دل همان جهان مدرن شاهد مصادیق تلخی از نژادپرستی هستیم که گاهی در لایه های پنهان ساختار اجتماعی و اداری مدفون می شود.

برنامه پرس بعلاوه (Press plus) شبکه پرس تی وی در یکی از قسمت های خود به این مساله پرداخته و در واقع نژادپرستی مدرن در محل کار و تبعات آن را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. شاید یکی از جذاب ترین قسمت های این برنامه همین قسمت بود که حقایق هولناکی را از این معضل بشری بازنمایی می کرد. در واقع می توان این قسمت از برنامه را یک مستند مستقل دانست که روایتی خلاقانه و اثربخش از سوژه خود به تصویر می کشد. رویکردی که هم گزارشی است و سویه خبری دارد و هم آسیب شناختی که به تبعات و پیامد یک تفکر و هنجار غلط می پردازد. این برنامه تلاش کرده تا مساله نژادپرستی در جهان مدرن را در ابعاد گسترده و متنوع آن بررسی کند و آن را در گفتگو با کارشناسان مختلف به نقد و بررسی بگذارد. مسائلی مثل اعمال تبعیض های جنسیتی در محل کار، تبعیض های ملیتی، قومی و نژادی، تاثیرات روانی تبعیض در محل کار، قوانین و سازمان های مبارزه با اقدامات تبعیض آمیز و راهکارهای مقابله با نژادپرستی در محل کار از جمله محورهای مورد بحث در این برنامه بود که شناخت و درک عمیقی به مخاطب می بخشید تا نسبت به مصادیق تبعیض نژادی در ساختار مدرن گاهی پیدا کند.

در واقع در پس این آگاهی می توان نقد جوامع مدرن را در بسترهای فرهنگی و اجتماعی هم شاهد بود که علی رغم ادعاهایی که درباره دموکراسی در آن صورت می گیرد اما همچنان شاهد نقص حقوق بشر به اشکال جدیدش هستیم. البته این برنامه فعالیت ها و تلاش های سازمان ها و نهادهای مبارزه با اقدامات تبعیض آمیز را هم به تصویر می کشد و نگاه یکسویه به سوژه ندارد اما وقتی هنوز جهان از تبعیض نژادی در رنج است نمی توان به صرف حضور این نهادها دل خوش کرد.

اگر بخواهیم نژاد پرستی مدرن را ریشه یابی کنیم باید به این بپردازیم که آپارتاید، تبعیض، تحقیر و توهین به نژادهای اقلیت در قرن بیستم و بیست و یکم میلادی ادامه داشته و به خشونت و قتل توسط گروه‌های نژادپرست و نظام‌های حامی نژادپرستی تبدیل شده‌است. مصداق بارز آن، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی بود که قهرمان مبارزه با نژادپرستی، نلسون ماندلا به مبارزه با آن برخاست و با قیام مردمی به پیروزی رسید. اما همچنان این مبارزه به پایان نرسیده و چنانچه در این برنامه شاهد هستیم رفتارهای نژادپرستانه از موقعیت سخت افزارانه آن به حالت نرم افزارانه رسیده که اتفاقا مبارزه با آن دشوارتر و پیچیده تر است. موضوعاتی که در این برنامه مطرح شد با حضور لی جاسپر فعال بریتانیایی صورت گرفت و با نقد و تحلیل های او همراه شد. نقدهایی که می توان آن را یک نقد درون متنی دانست که از از منظر یک کارشناس غربی به این معضل می پردازد.

از نکات قابل توجهی که در رویکردهای تحلیلی این برنامه وجود داشت بیان این نکته بود که یکی از دلایل مطرح کردن و اعمال روند نژادگرایی، تضمین سُلطه و کنترل گروه یا گروه‌های نژادی بر سایر گروه یا گروه‌های نژادی است. نژادپرستی و نژادگرایی معمولاً توسط گروه‌های نژادی اکثریت بر گروه‌هایی که اقلیتند اِعمال می‌شوند اما با این حال گاهی گروه‌های اقلیت نیز می‌توانند این رویه را در پیش بگیرند. در واقع اکثریت با استفاده از سلسله مراتب قدرت و ایجاد پروپاگاندا یا بوروکراسی مورد پسند خود، سبب می‌شود تا چهره گروه اقلیت را خدشه‌دار ساخته، موقعیت‌های ارتقادهنده اجتماعی را سلب و تصویر ناشایست، ناپسندیده، و فروتری از آن را در بین اجتماع به نمایش بگذارد تا در نتیجه چشمه‌های رشد و شکوفایی آن‌ها در نُطفه بخشکد. بر این مبنا چه بسا تبعیض نژادی مدرن خطرناک تر و عمیق تر از اشکال سنتی آن باشد چرا که صورت و سیرتی نهادینه شده دارد.

رضا صائمی*