به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز؛ بیش از یک ماه پیش «قطعنامه تمدید تحریمهای تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران» که از سوی آمریکا و با ادعای جلوگیری از جنگافروزی ایران در منطقه خاورمیانه در شورای امنیت سازمان ملل متحد به رأی گذاشته شده بود رد شد و از ۱۵ عضو این شورا ۱۱ کشور رأی ممتنع و ۲ کشور به آن رأی منفی دادند و آمریکا که تنها توانسته بود دومنیکن را با خود همراه کند در اجرای برنامههای خود ناکام ماند.
پس از آن مقامات آمریکایی با گلایه از اعضای شورای امنیت فعالیتهای تسلیحاتی ایران را تهدیدآمیز خوانده و اعلام کردند که مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. مایک پمپئو پنجشنبه ۳۰ مرداد در پیامی توییتری از تحویل یک نامه با امضای «کلی کرافت نماینده دائم آمریکا در سازمان ملل متحد به شورای امنیت سازمان ملل خبر داد. در این نامه آمریکا مدعی شده است که ایران بخش قابل توجهی از تعهدات خود تحت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را اجرا نکرده است و به دنبال این موضوع ایالات متحده فرآیند بازگرداندن اقداماتی که مطابق با بندهای ۱۱ و ۱۲ آن قطعنامه تعلیق شده است را آغاز میکند.
تحریمهای تسلیحاتی ایران باید پس از امضای برجام لغو میشد؛ اما تیم مذاکره کننده ایرانی در اقدامی عجیب پذیرفت که این تحریمها تا ۵ سال دیگر تمدید شود. این درحالی است که روسیه و چین مخالف تحریم تسلیحاتی ایران بودند و از پذیرش این موضوع از سوی ایران ابراز تعجب کردند. با وجود این طبق توافق قرار بود که این تحریمها در ۲۷ مهر لغو شوند؛ اما آمریکا با این اقدامات در تلاش برای ممانعت از لغو تحریمهاست و آخرین دستاویز او مکانیسم ماشه است.
مکانیسم ماشه یا «اسنپ بک» بندی است که دولت آمریکا در توافق نهایی گنجانده و بر اساس آن امکان بازگرداندن تمام تحریمها در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات برجامی فراهم شده است. به زبان ساده مکانیسم ماشه یعنی بازگشت فوری به دوران پیش از برجام و اعمال تحریمهای مجدد علیه ایران. جالب آنجاست که اگر ایران نیز از پایبند نبودن سایر اعضا شکایت کند مکانیسم ماشه فعال شده و تمام تحریمها باز خواهند گشت به همین دلیل بسیاری از کاشناسان آن را یکی از نواقص اصلی برجام میدانند.
چرا آمریکا با وجود خروج از برجام مدعی است میتواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟
یکی از ویژگیهای ضروری هر توافقی صریح و همهجانبه بودن آن است و متن توافق باید به قدری روشن باشد که هیچ برداشت دیگری از آن نشود؛ اما به گفته کارشناسان در برجام ابهامات زیادی از ابتدا وجود داشته که کشورهای دیگر از آنها استفاده کرده و تفسیر خود را ارائه میدهند. به نظر میرسد این روزها در مکانیسم ماشه نیز با همین مشکل مواجهیم.
براساس متن قطعنامه ۲۲۳۱ هر کشور «شرکتکننده» در توافق هستهای در صورت نقض عهد کشور دیگر میتواند این مکانیسم را فعال کند. بنابراین انتظار آن است که آمریکا امکان استفاده از مکانیسم ماشه را نداشته باشد؛ اما همین لفظ «شرکتکننده» به محلی برای اختلاف میان آمریکا و اروپا تبدیل شده است.
اروپاییها معتقدند ایالات متحده آمریکا سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شده و به لحاظ قانونی دیگر «شرکتکننده» محسوب نمیشود و نمیتواند مکانیسم ماشه را فعال کند. در مقابل آمریکاییها میگویند که ایالات متحده از برجام خارج شده نه از قطعنامه شورای امنیت و از آنجا که در تصویب قطعنامه شورای امنیت به عنوان «شرکتکننده» حضور داشتهاند و این قطعنامه همچنان اجرایی تلقی میشود، آمریکا میتواند مکانیسم ماشه را فعال کند.
«ریچارد گلدبرگ»، مشاور ارشد بنیاد ضدایرانی دفاع از دموکراسیها (FDD) در راستای توجیه صلاحیت آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه گفته است قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ دستورکاری برای «حق استفاده از اسنپبک توسط یکی از» شرکتکنندگان «برجام که از توافق خارج شده» تدارک ندیده و ایالات متحده برای همیشه به عنوان «یک شرکتکننده برجام» در قطعنامه الزامآور شورای امنیت با هدف اعمال اسنپبک تعریف شده است.
همچنین «برایان هوک» مدیر سابق کارگروه ویژه ایران وزارت امور خارجه آمریکا نیز مدعی شده است که مطابق پاراگرافهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، حق بازگرداندن تحریمها بهطور مستقل از توافقنامه برجام وجود دارد و شورای امنیت راهاندازی این مکانیسم را به وضعیت عضویت کشورها در توافقنامه برجام مشروط نکرده است.
قرائت حقوقی که آمریکا از قطعنامه ۲۲۳۱ دارد مورد تایید هیچ یک از کشورهای عضو شورای امنیت نیست ولی متاسفانه نگاه آمریکا به حقوق بین الملل، نگاه قانون جنگل است و معتقد است از آنجا که آمریکا قدرتمندترین کشور دنیا است، بنابراین این اختیار را دارد تا حتی خلاف قوانین صریح بین المللی عمل کند و توجهی نیز به مخالفت دیگر کشورهای عضو شورای امنیت نیز نداشته باشد.
به اعتقاد فؤاد ایزدی استاد روابط بینالملل دانشگاه تهران مشکل ما این است که بخشهایی از برجام را نفهمیدیم و همین مسئله باعث میشود برایان هوک تفسیر خندهدارش را ارائه داده و بگوید که «اگر قرار بود حق استفاده از مکانیسم ماشه را از ما بگیرند، باید در برجام ذکر میشد که کشورهایی میتوانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند که برجام را اجرا کرده باشند بنابران چون نیامده ما میتوانیم علیرغم اینکه در برجام نیستیم از مکانیسم ماشه استفاده کنیم». زمانی که ما متن برجام را ظاهرا درست نخواندهایم و جلوی تفاسیر این چنینی را نگرفته ایم، همین مشکل پیش میآید.
از طرف دیگر تجربه ثابت کرده است که آمریکا تعهدی به اجرای قوانین نداشته و تنها بر اساس منافع خود عمل میکند. بنابر اظهارات فؤاد ایزدی قرائت حقوقی که آمریکا از قطعنامه ۲۲۳۱ دارد مورد تایید هیچ یک از کشورهای عضو شورای امنیت نیست ولی متاسفانه نگاه آمریکا به حقوق بین الملل، نگاه قانون جنگل است و معتقد است از آنجا که آمریکا قدرتمندترین کشور دنیا است، بنابراین این اختیار را دارد تا حتی خلاف قوانین صریح بین المللی عمل کند و توجهی نیز به مخالفت دیگر کشورهای عضو شورای امنیت نیز نداشته باشد.
آیا اروپا با آمریکا همراهی میکند؟
تکلیف چین و روسیه تا حد زیادی روشن است. این دو کشور تنها کشورهایی بودند که به قطعنامه تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران رأی منفی داده و به احتمال بسیار قوی همانطور که مسئولانشان بارها اعلام کردهاند با ایالات متحده آمریکا همراهی نخواهند کرد.
با وجود اینکه اروپاییها نیز اظهارات مشابهی داشته و در بیانیهای یادآور شدهاند که آمریکا به دلیل خروج از برجام قدرت فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد، اما بر اساس تجربیات گذشته به نظر میرسد اروپا با ایالات متحده همراهی یا در مقابل این کشور سکوت کند. لازم به ذکر است که کشورهای اروپایی در رأی گیری تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران رأی ممتنع داده و گفته بودند نگران فعالیتهای تسلیحاتی ایران هستند.
«ناصر هادیان» مشاور ارشد وزیر امور خارجه معتقد است اروپا علاقه سیاسی برای انجام تعهداتش دارد ولی توان و اراده مقابله در برابر آمریکا در امور اقتصادی را ندارد. اروپا حمایت های سیاسی را تاکنون انجام داده و بیانیه هایی هم مرتبا در حمایت از برجام صادر می کند اما نمی خواهد در مواجهه با آمریکا هزینهای برای این امر پرداخت کند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه بینالملل منتظر اروپا ماندن اشتباه محض است و همانند برجام اروپایی نتیجهای به دنبال نخواهد داشت. با این حال به نظر میرسد دولت حسن روحانی که از ابتدا تمام اقتصاد کشور را به برجام گره زده بوده، همچنان با خوشبینی به این مسئله نگاه میکند تا جایی که روحانی در روز چهارشنبه ۲۶ شهریور گفته است «آمریکاییها خواستند شنبه و یکشنبه برای خود پیروزی درست کنند اما شنبه و یکشنبه روز پیروزی ملت ایران است. اصلا مکانیسمی شروع نشده که بخواهد به نتیجه برسد.»
در سال ۲۰۰۸ که باراک اوباما به ریاست جمهوری رسید، برخی در داخل مدعی بودند که مشکلات در کشورمان حل خواهد شد. در مقابل اما شاهد بودیم تحریمهایی که در دوره اوباما وضع شد، بسیار بدتر از تحریمها در دوره بوش و ریگان بود.
برجام دموکرات یا جمهوریخواه؟
بسیاری از متخصصان معتقدند که دولت منتظر انتخابات آمریکاست تا شاید با رأی آوردن «جو بایدن» نامزد دموکرات آمریکا، مذاکرات از سر گرفته شده و ایالات متحده به برجام بازگردد تا جایی که مدتی قبل برخی روزنامههای حامی دولت عکس بایدن را تمام قد منتشر کرده و از بازگشت بایدن به برجام در صورت رأی آوردن خبر دادند.
تفاوتی میان رئیس جمهور دموکرات و جمهوریخواه در مواجهه با برجام وجود ندارد و ترامپ منافعی را تامین کرده که هرکسی به جای او بر کرسی ریاست جمهوری بنشیند از این منافع استفاده خواهد کرد.
این در حالی است که تجربه ثابت کرده انتخاب یک رئیس جمهور دموکرات تغییر چندانی در شرایط جاری ایجاد نمیکند. فؤاد ایزدی معتقد است که در سال ۲۰۰۸ که باراک اوباما به ریاست جمهوری رسید، برخی در داخل مدعی بودند که مشکلات در کشورمان حل خواهد شد. در مقابل اما شاهد بودیم که تحریمهایی که در دوره اوباما وضع شد، بسیار بدتر از تحریمها در دوره بوش و ریگان بود.
در حال حاضر نیز جو بایدن در کمپینهای انتخاباتی خود در بحث از سیاستهای دولت آینده خود در قبال ایران، بازگشت به برجام را منوط به تغییر سیاستهای منطقهای ایران و رسیدن به توافق در این زمینه عنوان کرده است.
ناصر هادیان مشاور ارشد ظریف نیز در این باره معتقد است تفاوتی میان رئیس جمهور دموکرات و جمهوریخواه در مواجهه با برجام وجود ندارد و ترامپ منافعی را تامین کرده که هرکسی به جای او بر کرسی ریاست جمهوری بنشیند از این منافع استفاده خواهد کرد.
کارشناسان معتقدند انفعال دستگاه دیپلماسی در سالهای اخیر در مواجهه با نقض تعهدات از سوی ایالات متحده باعث شده است که آمریکا به این نتیجه برسد که با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامههای قبلی شورای امنیت علیه ایران، جمهوری اسلامی واکنش قاطعی نشان نخواهد داد به طوری که «نیکی هیلی» نماینده آمریکا در سازمان ملل پیش از خروج آمریکا از برجام گفته بود که «اگر از برجام خارج شویم ایران از برجام خارج نمیشود». همین موضوع سبب شده است آمریکاییها نسبت به فعال کردن مکانیسم ماشه مصممتر شوند.
با تمام این اوصاف مهمترین مسئله واکنش ایران به فعال شدن مکانیسم ماشه است. برخی کارشناسان از جمله «محمد مرندی» استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران معتقدند که رفتار ما بستگی به رفتار و کنش دیگر اعضای شورای امنیت دارد و مسئله کاهش تعهدات یا هر اقدام دیگری در برجام یک ابزار برای ما به منظور فشار به کشورهای اروپایی است که میتواند مورد استفاده قرار گیرد. اگر شورای امنیت به صورت قابل قبولی در مقابل آمریکاییها ایستادگی نکند ایران باید تمام تعهدات اضافی ذیل برجام را تعلیق کرده و صرفا به سطوح نظارتی NPT اکتفا شود.
برخی دیگر اما خروج از برجام را راهکار نامناسبی میدانند. ایزدی معتقد است برجام تعهداتی برای ما ایجاد کرده که ما آن را اجرا کردهایم و خروج از آن امتیازی برای ما ندارد. وی خروج از NPT را اقدامی مفید دانسته و میگوید این پیمان از ابتدا هیچوقت به درد ما نخورده و غیر از مزاحمت و بازرسیهای بیثمر و بیپایان هیچ سودی نداشته است. ما میتوانیم از NPT خارج شده و بگوییم پروتکلهای آن را داوطلبانه اجرا میکنیم.
هرچند انفعال دستگاه دیپلماسی در مواجهه با نقض عهدهای طرفین برجام در سالهای گذشته هزینههای سنگینی برجای گذاشته است اما کشیدن ماشه از سوی آمریکا تیر خلاصی به جسم بی جان برجام است. اگر طرف مقابل احساس کند ایران هیچ کاری نمیکند و ذیل برجام و NPT باقی میماند و فعالیتهای خلاف آنها هیچ هزینهای ندارد، هر کاری بخواهد انجام میدهد بنابراین دوباره نباید این اشتباه را مرتکب شویم و اقدامی مناسب باید اتخاذ شود.
انتهای پیام/
نظر شما