دنیس راس، دیپلمات کارکشته آمریکایی که سال ها در وزارت خارجه آمریکا در زمینه سیاستگذاری ها مشاوره ارایه می کرد در مقاله ای در فارن افرز نوشت:این تصادفی نیست که خوش بینی زیادی نسبت به دستیابی به توافق جامع هسته ای تا 24 نوامبر( 3 آذر) وجود ندارد. البته دیپلمات های ایرانی و آمریکایی در تلاشند که به نتیجه برسند اما واقعیت این است که نشانه های اندکی از پیشرفت قابل توجه وجود دارد. در واقع، قراردادی که به موجب آن بخش کلیدی برنامه های هسته ای ایران به عقب رانده شود، دور از دسترس به نظر می رسد. ایرانیان بر لغو تحریم ها تاکید دارند و می خواهند در مقابل لغو تحریم ها با شفافیت محدود در برنامه های هسته ای در مقیاس صنعتی موافقت کنند. از سوی دیگر واشینگتن مدت هاست که می گوید تنها شفافیت کافی نیست. همچنین کاخ سفید می گوید برنامه هسته ای با مقیاس صنعتی را نمی پذیرد اما حاضر است با ظرفیت غنی سازی نسبی در ایران کنار بیاید.

به گزارش ایسکانیوز، راس در ادامه نوشت:بنابراین دستیابی به یک توافق جامع تا اواخر ماه آینده میلادی بعید به نظر می رسد. با این حال این احتمال وجود دارد که ایرانیان در دقایق آخر مذاکرات در مورد تعداد و میزان تولید سانتریفوژها و همچنین مدت زمان اجرای قرارداد توافق نشان دهند. ممکن است واشینگتن نیز در آخرین ساعات مذاکرات امتیازهای بیشتری ارایه کند.

شکست و بحران

یکی از مذاکره کنندگان در گروه 1+5( آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان)، چندی قبل به من گفت در صورتی که توافقی حاصل نشود، انتظار بر این است که ایران فعالیت های هسته ای خود را با سرعت بیشتری از سر بگیرد. به این ترتیب زمان مورد نیاز برای هسته ای شدن ایران کوتاه تر می شود.

اما واکنش آمریکا چه خواهد بود؟ احتمالا نخستین اقدام واشینگتن افزایش تحریم ها و تلاش برای جلب حمایت بین المللی برای اعمال فشار علیه ایران خواهد بود. از سوی دیگر لابی اسرائیل در آمریکا هم دوباره سخن پراکنی های خود را علیه تهران از سر خواهد گرفت. به این ترتیب شکست مذاکرات، چشم اندازی از بحران را به تصویر می کشد اما نه ایرانیان و نه گروه 1+5، علاقه ای به بحران دوباره ندارند و به دنبال راهی برای پرهیز از درگیری خواهند بود.

توافق نسبی

یکی از راه ها توافق بر سر تمدید مذاکرات تحت شرایط کنونی است. نفع این گزینه برای غرب این است که می تواند برنامه های هسته ای ایران را محدود نگاه دارد و در مقابل ایران نیز از ادامه تعلیق تحریم ها سود می برد. جوفی ژوزف، مقام سابق شورای امنیت ملی آمریکا بر این باور است که با توجه به ریسک های ناشی از عدم توافق، تمدید مذاکرات گزینه ای پذیرفتنی است.

در این سناریو امکان دستیابی به توافقی نسبی وجود دارد. باتوجه به پیشرفت های حاصل شده در زمینه بازطراحی راکتور آب سنگین اراک و تغییر کاربری تاسیسات غنی سازی زیرزمینی فوردو،می توان به توافقی نسبی دست یافت که در آن میزان نظارت ها نیز افزایش می یابد و در عین حال دیپلماسی حفظ می شود.

با این حال تردید هایی در مورد عملی شدن این سناریو وجود دارد. از آنجایی که بهای نفت رو به کاهش است و اقتصاد ایران از این روند آسیب می بیند، دلیلی وجود ندارد که همچنان تحت فشار تحریم ها قرار دارد بخواهد امتیاز های بیشتری در زمینه ظرفیت غنی سازی ارایه کند. در مقابل از آنجایی که دولت آمریکا با فشار کنگره مواجه است، موافقت با ظرفیت غنی سازی گسترده تر ایران دشوار است. اگر در انتخابات میان دوره ای پیش روی کنگره آمریکا، اکثریت کنگره به دست جمهوریخواهان بیفتد، احتمال تصویب تحریم های مضاعف در صورت شکست مذاکرات وجود خواهد داشت. البته باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا می تواند از رای وتوی خود برای جلوگیری از اعمال تحریم های بیشتر استفاده کند اما در این صورت با فشار سیاسی زیادی مواجه خواهد شد.

گزینه ای دیگر

یک رویکرد دیگر مخالفت با تمدید مذاکرات است. در این سناریو مذاکرات رسمی تیم های مذاکره کننده هسته ای ایران و گروه 1+5 متوقف می شود اما نشست های متناوب بین وزرای خارجه ایران و آمریکا و کاترین اشتون، مسئول هماهنگی مذاکرات هسته ای، ادامه خواهد داشت. دستور کار این مذاکرات نیز رایزنی برای امکان سنجی از سرگیری مذاکرات رسمی خواهد بود. در این سناریو نیز دیپلماسی کم و بیش ادامه دارد.

نگرانی های دوجانبه می تواند نیروی محرکه ای برای ادامه دیپلماسی به این شیوه باشد. اکنون گروه تروریستی موسوم به دولت اسلامی عراق و شام یک دغدغه مشترک برای ایران و آمریکا به شمار می رود که انگیزه آنها برای تداوم رویکرد تعاملی را تقویت می کند. این رویکرد منافع سیاسی مهمی نیز به همراه دارد. به بیان دیگر در بسیاری از روندهای مذاکرات دیپلماتیک بین المللی، مذاکرات پس از پایان فرجه در نظر گرفته شده ادامه داشته است. زیرا هیچ یک از طرفین نمی خواستند شاهد شکست کامل مذاکرات باشند. روند مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین از جمله این مذاکرات بین المللی به شمار می رود.

البته این گزینه نیز خالی از ریسک نیست و تضمینی برای ادامه مذاکرات وجود ندارد. در صورتی که توافقی به دست نیاید،محافظه کاران آمریکایی دوباره دست به کار خواهند شد و به این ترتیب تندروها در ایران نیز به اقدامات آنها واکنش نشان می دهند.

پلن B

از آنجایی که ایرانیان تمایلی به ارایه امتیازهای بیشتر ندارند، احتمال دارد بر مبنای شرایط و فضای مذاکرات یک پلن B داشته باشند. برای مثال، استراتژی آنها می تواند این باشد که امتیاز بیشتری در مذاکرات ارایه نکنند و اگر توافق حاصل نشد و با تمدید مذاکرات نیز موافقت نشد، برنامه اقدام مشترک ژنو به طور نسبی ادامه یابد. احتمالا ایران با سرپوش گذاشتن بر برنامه های هسته ای خود و تاکید بر صلح آمیز بودن این فعالیت ها برای جلب حمایت بین المللی از لغو تحریم ها تلاش خواهد کرد. در واقع تهران به این نتیجه رسیده که حتی در صورت به دست نیامدن توافق نهایی نیز نظام تحریم ها فرومی پاشد. به همین دلیل است که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایرن با استفاده از دیپلماسی عمومی از هر فرصتی استفاده می کند که بگوید ایران در مذاکرات حسن نیت دارد و آماده محدود کردن برنامه های هسته ای خود برای مدت زمانی مورد توافق طرفین است.

این در حالی است که گروه 1+5 نیز شاید یک پلن B داشته باشد. این گروه جزئیاتی از مذاکرات را فاش نمی کند تا روند رایزنی ها پیچیده تر نشود. این رویکرد موجب می شود که گروه 1+5 کمتر در افکار عمومی جهان نمود داشته باشد و در مقابل تاکید تهران بر علاقمندی به ادامه مذاکرات مورد توجه باشد. البته گروه 1+5 در جریان مذاکرات نشان داده که انعطاف پذیر است و این می تواند پایه پلن B این گروه باشد. اما ایالات متحده و شرکای مذاکره ای اش باید به این نکته توجه داشته باشند که بیش از حد محرمانه نگاهداشتن مذاکرات می تواند به ضرر آنها باشد. آنها باید فاش کنند که چه پیشنهادهایی به ایران داده اند و ایران چه پیشنهادهایی را رد کرده است.

در نهایت، شانس دستیابی به توافق جامع در زمان حاضر اندک است. در هر صورت گروه 1+5 باید به دقت به دوران پس از 24 نوامبر فکر کند. اگر این گروه تا 25 نوامبر صبر کند بدون اینکه آلترناتیو ها را بررسی کرده باشد، مرتکب خطایی بزرگ می شود.