ایسکانیوز - راهبرد: فعالان عرصه ی مواد مخدر از سراسر جهان در روز جهانی اقدام علیه استفاده و قاچاق مواد مخدر شرکت می کنند، شواهد  در کلمبیا نشان می دهد که سرکوب نظامی علیه تولید وعرضه‌ی مواد مخدرچند میلیارد دلارهزینه برداشته و نتیجه ای جز آوارگی میلیون ها نفر از مردم نداشته است. روش‌های اشتباه در حال صادر شدن به آمریکای مرکزی و فراتر از آن است، اما افزایش ناگهانی  افکار عمومی و تخصصی  بین المللی خواستار روش های جایگزین برای تنظیم استفاده و تجارت مواد مخدر است. البته مکزیک شامل این گروه از کشورهای آمریکای لاتین نمی‌شود.

دستگیری یکی از بزرگترین قاچاقچیان مواد مخدر مکزیک به نام خواکین'ال چاپو' گازمن در 22 فوریه ،موجب شد تا مقامات آمریکا و مکزیک این عمل را به عنوان مهم ترین موفقیت درعرصه ی قاچاق مواد مخدر بعد از کشتن پابلو اسکوبار در دو دهه‌ی گذشته قلمداد کنند. ال چاپو در سال 2013 توسط کمیسیون جرائم شیکاگو به عنوان "دشمن شماره یک مردم " تعیین شده و مجله‌ی فوربس او را از "قدرتمند ترین" افراد جهان معرفی کرده است، او رهبر کارتل سینالوآ بود.این گروه قدرتمند ترین کارتل قاچاق مواد مخدر در سراسر جهان است ، که از ارتباطات گسترده ای در سراسر جهان بهره می‌برد و  حدودا 25 درصد از کوکائینی که وارد بازار ایالات متحده می‌شود را تامین می‌کند.

اگر به دنبال مبارزه‌ی منطقی علیه مواد مخدر به هستیم در ابتدا باید به خشونت‌های مرتبط با مواد مخدر در مکزیک پایان بخشید. اما درسی که از حذف پابلو اسکوبار و شکست مدلین (و بعد کالی) کارتل‌های مواد مختلف در کلمبیا گرفته شده، غیر این را نشان می‌دهد. مسئله این است که آیا ال چاپو کماکان از زندان مسئولیت هدایت و رهبری گروه را دارد؟یا اینکه این کارتل برای بقای خود به کسب و کارهای کوچک مواد مخدر تنزل میابد.

در حال حاضر چه عاملی می‌تواند روند چندپارچگی این گروه را تقویت کند و لزوما میزان خشونت را درمیان مدت و کوتاه مدت کاهش دهد  و همچنین منجر به شکل گیری یک کسب و کار غیر متمرکز دربازار مواد مخدر شود. این مسئله‌ای است که 15 یا 20 سال پیش در کلمبیا انجام شد و مکزیک در شرایط فعلی با این مشکلات رو به رو است.

روایت موفقیت کلمبیا

با وجود تفاوت‌های این دو کشور در اقتصاد سیاسی جهانی مواد مخدر، هر دو کشور نمونه‌های قابل توجهی از رویکردهای نظامی در مبارزه مواد مخدر داشته اند،رویکردهایی که  توسط ایالات متحده در امریکا لاتین (و فراتر از آن) ترویج یافته است.در این رویکردها تمرکز تقریبا به طور کامل بر عرضه‌ی مواد مخدر است، شامل: جرم شناسی ، و انجام حملات با هدف توقف و ریشه کن کردن عرضه ی جهانی مواد مخدر.مقصر اصلی عمدتا  کشورهای تولید کننده و کشورهای محل عبور مواد مخدر هستند که این کشورها به طور سالانه ارزیابی میشوند(مورد بررسی قرار می‌گیرند).

نظرات در مورد مبارزه با مواد مخدر اخیرا محدود شده است و بر اساس شواهد جزئی در دو جنبه است.موفقیت در این مسیر با ریشه کن کردن محصولات، بازداشت و مصادره ی مواد، و همچنین  با تاثیر  بر تجارت مواد مخدر (در دسترس بودن مواد مخدر و قیمت بازار) حاصل می‌شود.خشونت، نقض حقوق بشر، به حاشیه راندن آن، فساد و عدم کارایی سازمان‌ها، به طور انحصاری  ازعواقب مواد مخدر و جرم و جنایت سازمان یافته است. خوشبختانه، این شرایط در حال تغییر است و طیف وسیعی از صداهای جدید، از جمله بالاترین سطوح سیاسی، در حال پیوستن به یک نشست ضروری و فوری هستند.

کلمبیا حرکت  شگفت انگیزی را در این زمینه انجام داده است. یکی از راهکارهای کلمبیا، مجرم شناختن افرادی که در عرصه‌ی بین المللی به تجارت مواد مخدر می‌پردازند. این راهکار درخشان ترین موفقیت در راستای مبارزه با مواد مخدر در سال‌های اخیر بوده است. موفقیت در مبارزه با مواد مخدر مبتنی بر دو عنصر اصلی: شکست کارتل های بزرگ در دهه‌ی 90 میلادی  و طرح کلمبیا در دهه‌ی گذشته.

با این حال، موفقیت‌ها در مبارزه با مواد مخدر زوایای حیاتی پنهانی دارد.چه عاملی باعث شد که پس ازمرگ مدلین و کالی  تجارت مواد مخدر از بین نرفت اما این بازار دچار عدم تمرکز و چندپارچگی شد و  به گروه‌های کوچک‌تر در حدود 300 گروه تنزل یافت.نیروهای انقلابی مسلح کلمبیا (FARC) - و به میزان کمتر، ارتش آزادی بخش ملی (ELN) شورشیان و نیروهای متحد دفاع از خود کلمبیا (AUC) و شبه نظامیان دیگر - دخالت خود را در کسب و کار مواد مخدر به منظور گسترش منابع  مالی خود در سراسر کشور،تقویت کردند.

راهکار کلمبیا برای تبدیل کارتل‌های بزرگ به گروهه‌ای کوچکتر و ورود شبه نظامیان به قاچاق مواد مخدر، بیشترین میزان سود بازار کوکائین را از کلمبیا به مکزیک منتقل کرده است،البته این تغییر تاثیری بر توزیع کوکائین در ایالات متحده ندارد.کارتل‌های مکزیکی جای خالی کارتل‌های کلمبیایی را با خرید مستقیم از کلمبیا و پرو پرکردند وهمچنین پایگاه لجستیکی در کارائیب و امریکای مرکزی برای حمل و نقل و شبکه‌های توزیع در بازار ایالات متحده است.

طرح کلمبیا

طرح کلمبیا،بزرگترین برنامه‌ی مبارزه با مواد مخدر است، ایالات متحده بیش از 7 میلیارد دلار بودجه  به این برنامه اختصاص داده که این بودجه برای انجام سم پاشی گسترده هوایی در خصوص نابودی کشت گیاهان (مواد مخدر) و ارائه تجهیزات و آموزش به نیروهای مسلح کلمبیا،صرف شده است.

تمرکز طرح کلمبیا بر مقابله با گروه FARC بوده است. عملی شدن این طرح ،به ویژه پس از آنکه کنگره آمریکا در سال 2002 استفاده از بودجه‌ی مبارزه با مواد مخدر را برای مقابله با تروریسم آزاد اعلام کرد، آسان تر شده است.این گروه با افزایش قدرت نظامی دولت وقابلیت تحرک پذیری ارتش، تضعیف شده و در حال مذاکره برای دست یابی صلح با دولت است.اما این گروه کماکان 8 هزار نیروی نظامی خود را که غالبا از شبه نظامیان شهری هستند، حفظ کرده و مهمتر از آن، با وجود تبلیغات فراوان ،FARC هرگز تنها گروهی ( گروه اصلی) در قاچاق مواد مخدر نبوده است.

شبه نظامیان AUC ،تاکنون شخصیتی جنایی-سیاسی از خود نشان داده‌اند. این گروه برای فعالیت‌های نظامی و قاچاق مواد مخدر ایجاد شد اما پس از مدتی قاچاق مواد مخدر عمده‌ی فعالیت‌های AUC را دربرگرفت. در پی پراکنده شدن   بیش از 31 هزار رزمنده‌ی AUC در سال 2006،در پی این مسئله 30 گروه جنایتکار جدید از اعضای سابق AUC  و فرماندهان سطح میانی این  گروه، به وجود آمدند و در نهایت موفق به کسب کنترل ، کشت و تجارت در مناطق و راه‌هایی شدند که سابقا تحت کنترل گروه‌های شبه نظامی دیگر بوده است.

در برآورد اولیه این گروه‌های کوچک 4000 عضو داشته‌اند اما بعدها این گروه‌ها در سراسر قلمرو گسترش یافتند و در حال حاضر 17 بخش از 32 قسمت قلمرو را در اختیار دارند.این گروه‌ها هرگز یکپارچه عمل نمی‌کنند اما مجموعه‌ای از شبکه‌های تبهکاری غیر متمرکز را تشکیل می‌دهند.جنگ داخلی و  تغییر ائتلاف‌ها  در میان بخش های گروه‌هایی چون فارک ، ELN  و کارتل‌های قاچاق مواد مخدر،امری معمول است.به گفته‌ی پلیس کلمبیا،این گروه‌های تبهکار مسئول نیمی از قتل‌های صورت گرفته در سال 2010 بوده‌اند.

هزینه‌های بی شمار

موفقیت کلمبیا در جنگ با مواد مخدر را در بهترین حالت می‌توان موفقیتی نسبتی به حساب آورد زیرا این مبارزه هزینه‌های هنگفتی داشته است. با توجه به آمار و ارقام  گزارش راهبرد کنترل مواد مخدر بین المللی ایالات متحده،  برای نابودی محصولات مواد مخدر از سال 2000 حدود 2 میلیون کیومتر زمین کشاورزی از بین رفته است.سم پاشی‌های عظیم کوکائین،باعث نابودی معیشت و مناطق حفاظت شده طبیعی و امنیت غذایی، بهداشت و محیط زیست تحت تاثیر قرار می‌دهد.مشکلات  فراوان حاشیه نشینی در جوامع روستایی  موجب می‌شود که آن‌ها کشت کوکائین را برای امرار معاش خود انتخاب کنند .عمده‌ی آن‌ها از طریق خرید اوراق بهادار(امری مرسوم در آمریکای لاتین) و اداره‌ی جرم شناسی (کشاورزان کوکا ئین اغلب از طریق FARC شناسایی شده‌اند) مورد شناسایی قرار می‌گیرند. در نتیجه‌ی این شناسایی‌ها کسب  و کار بسیاری از این کشاورزان آسیب پذیر شده یا مجبور به نقل مکان شده‌اند. به همین سبب شاهد گسترش کشت‌های پراکنده در مناطق جدید هستیم.

امروزه میزان خشونت  کمی کاهش یافته است ، اما میزان قتل در سال 2013 به 32 درصد در صد هزار نفر در کلمبیا رسیده بود یعنی بیشتر ازمیزان قتل سال 2011 (سال 2011 بیشترین میزان خشونت در مکزیک را به خود دیده است) با آمار مرگ 24 درصد صدهزار نفر.همچنین در سال 2013، بین 140000 و 219000 نفر ( به گفته ی منابع خبری) در کلمبیا به زور جا به جا(آواره) شده اند.این اعداد و ارقام نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است اما به هر حال اضافه شدن این آمار به کل 6 میلیون نفری که در سال 1985  به زور آواره شدند،رقم بسیار بالایی تشکیل می‌دهد. متخصصین آژانس جرم شناسی، ساختارهای درون شهری را به عنوان شاخصی برای بالا بودن میزان  آوارگی‌های ناشی از خشونت‌های جنایی( آوارگی‌های غیر سیاسی) در مناطق اقیانوس آرام، قرار می‌دهد.

مبارزه با مواد مخدر در مکزیک

بدون در نظر گرفتن شرایط واقعی، سیاست‌های آلوارو اوریبه،رئیس جمهور کلمبیا که الهام گرفته از طرح فلیپ کالدرون رئیس جمهور مکزیک برای راه اندازی یک جنگ تمام عیار علیه مواد مخدر در سال 2007، است. ظاهرا،  از حمایت بالای مردمی برخوردار خواهد بود.حدود صد هزار سرباز و هزاران تفنگدار دریایی برای مبارزه با کارتل‌ها اعزام شدند. این طرح که مریدا نام داشت از سوی آمریکا حمایت می‌شد. دلیل اجرای این طرح ناکارآمدی و فساد نیروهای پلیس کلمبیا بود. این استراتژی به موفقیت دست یافت و در نتیجه‌ی آن فرماندهان ارشد و فرماندهان سطوح میانی کارتل‌های مواد مخدر دستگیر یا کشته شدند و میزان زیادی مواد مخدر ضبط شد.

اما بی ثباتی در بازار مواد مخدر باعث تشدید خشونت‌ها شده است. همزمان با شروع جنگ شدید برای کنترل اراضی میان گروه‌ها،رقابت‌های خشونت آمیز برای جایگاه رهبری دراین  گروه‎ها و انتلاف‌ها پایان یافت.کارتل‌ها در واکنش به  دولت از سلاح‌ها و تاکتیک‌های نظامی پیچیده  برای مبارزه با ارتش و پلیس،استفاده می‌کنند.روند چندپارگی و تمرکز زدایی تسریع شد و شش کارتل‌ بزرگ در سال 2006 ،امروز به حدود 15 کارتل تقسیم شده‌اند که با تنوع در فعالیت‌های جنایی فراملی و بروز افزایش آدم ربایی و اخاذی، همراه بوده است.کارتل سینالوآ و زتاس قدرتمندترین  کارتل‌ها باقی ماندند، اما روند  تجزیه و عقب نشینی‌ها همچنان ادامه داشت.

بیش از  شصت هزار نفر از مردم  کشته و 26000نفر در شش سال ناپدید شدند.ارتش سابقا به موارد نقض حقوق بشر از جمله  کشتار جمعی  و آوارگی اجباری متهم شده است.بیش از چهار هزار شکایت در خصوص نقض حقوق بشر توسط پرسنل ارتش در 2006-2010 ثبت شد که این رقم ازمجموع شکایات  15 سال گذشته در رابطه با نقض حقوق بشر توسط ارتش مکزیک، بیشتر بوده است.

مکزیک زیرذره بین شدید دادگاه آمریکائی حقوق بشر و دیگر نهادهای بین المللی است.در 12 ژوئن، گزارشگر ویژه سازمان ملل در باره اعدام‌های غیرقانونی و شتاب‌زده یا خودسرانه و در مورد سطوح غیر قابل قبول نقض حق حیات و مصونیت از مجازات، هشدار داد.با این حال دولت گام‌های مثبتی برداشته انریکه پنیا نیت،رئیس جمهور مکزیک  هشدار داد: "یک رویکرد نظامی ناشیانه  برای بهبود این وضعیت مناسب نیست"  بلکه باید به شکلی سیستماتیک،تقویتی جامع و همه جانبه از قانون گرایی صورت پذیرد.

قربانیان خشونت در مکزیک مانند کلمبیا ،از سوی دولت و رسانه‌ها نیز قربانی شدند  زیرا در انتها آن‌ها به عنوان جنایتکاران معرفی شدند. خشونت بی‌وقفه و شکست سازمانی از عوامل ظهور گروه‌های دفاع از خود مسلحانه(گروه‌های مردمی مسلح) بود، برای اولین بار در مناطق میچوآکان و گررو این گرووها شکل گرفتند و در حال حاضر حدودا در10 ایالت حضور دارند، آن‌ها به عنوان افراد غیر نظامی برای مقابله با بی قانونی و مبارزه با مقامات فاسد و کارتل‌ها دست به اسلحه برده‌اند. همچنین خانواده‌ها و گروه‌های مدنی جامعه  که مدعی عدالت هستند ممکن است خود شان را مورد هدف قرار دهند و بر علیه یکدیگر مبارزه کنند.این گروه یک لایه جدید از بازیگران مسلح را شکل می‌دهد که تکامل آن‌ها ممکن است باعث غیر قابل کنترل شدنشان شود.

به چالش کشیدن روایت موفقیت کلمبیا

در کلمبیا، و پس از آن در مکزیک، مبارزه‌ی نظامی  علیه مواد مخدر با هدف  متوقف کردن تجارت مواد مخدر بی اثر بوده است اما تاثیر بسیار منفی بر امنیت و حقوق بشر، توسعه و حکومت داشته است. با این حال به حاشیه راندن کارتل‌ها باعث تغذیه اقتصاد غیر قانونی آن‌ها از طریق اوراق بهادار می‌شود و همچنین موجبات نقض حقوق بشر و عدم موفقیت نهادها در حل مشکل محرومیت را فراهم می‌آورد و تمرکز بر نظامی گری نیز تلاش‌های فراوانی که برای ایجاد یک سیستم قضایی فعال و قانون مدار مورد نیاز است را به تاخیر می‌اندازد. در همین حال، تجارت مواد مخدر از این شرایط بهره برداری کرده و ساختار خود را از شکل سلسله مراتب سفت و سخت  به پیکربندی شبکه‌ای تغییر می‌دهد.

با وجود شواهد مذکور، مباحث بین المللی در مورد سیاست‌های مبارزه با  مواد مخدر و تغییر افکار عمومی داخلی، در حال رشد است. ایالات متحده همچنان در صدد تقویت یک رویکرد تضمین شده برای مبارزه با مواد مخدر  در  امریکا مرکزی است.برای ارائه‌ی  کلمبیا به عنوان نمادی از موفقیت برای مکزیک و دیگر کشورهای آمریکای لاتین، و به عنوان یک نماینده‌ی واقعی برای ارائه پشتیبانی در مبارزه با مواد مخدر و مبارزه با شورشیان به کشورهای مناطق دیگر از جمله غرب آفریقا، باید برخی سوالات اساسی در مورد منطقه، اثر بخشی و عواقب بالقوه  این سیاست‌ها پاسخ داده شود.

تابستان امسال، کمیسیون مبارزه با مواد مخدرغرب آفریقا -  که پانل تخصصی آن توسط کوفی عنان و ریاست آن را  اولوسيجوناوباسانجو رئيس جمهور سابق نیجریه  به عهده داشت-  نشستی برای جرم زدایی از استفاده از مواد مخدر و  جلوگیری از نظامی شدن سیاست مبارزه مواد مخدر و اقدامات ضد قاچاق این مواد و دوری کردن از عملکرد برخی  از کشورهای آمریکای لاتین که هزینه‌های بزرگی برای مبارزه با مواد مخدر صرف کردند اما نتیجه‌ای نگرفتند، برگزار کرد.

کمیسیون غرب آفریقا و سازمان کشورهای آمریکایی با داشتن هدفی یکسان زمینه‌های همکاری فراوانی دارند، به طور مثال گزارش مه 2013  سازمان کشورهای آمریکایی در مورد جایگزینی "رژیم‌های قانونی و نظارتی " برای مقابله با مواد مخدر، که ابتدا این طرح  باید بر روی ماده‌ی حشیش اجرا شود، می‌تواند زمینه‌ساز همکاری این دو سازمان باشد. اروگوئه در حال حاضر  حشیش را ممنوع اعلام کرده است  و خوان مانوئل سانتوس، رئیس جمهور کلمبیا، از اصلاح سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر حمایت کرده است.انریکه پنیا نیتو به تازگی در ایالات متحده  بحثی آزاد در رابطه با تجدید نظر در سیاست‌های  "شکست خورده"  غربی که نتیجه‌ی آن افزایش تولید و مصرف مواد مخدر بود، داشته است.

نشست‌های جهانی در مورد استفاده‌ی بیش از حد مواد مخدر و سیاست‌های مقابله با آن در سطح بین المللی ،رو به شد است. سر ویلیام پیتی، سفیر بریتانیا در افغانستان 2010-2012،در راستای شکست مبارزه با کشت تریاک در افغانستان،خواستار قانونی سازی هروئین شد. ده‌ها تن از افراد بلند مرتبه‌ی بریتانیا و سازمان‌های این کشور، از جمله انجمن روسای زندان، نیز برای جرم زدایی از استفاده از مواد مخدر درخواست داده‌اند.

به نظر می‌رسد که این مسئله  به نقطه‌ی اوج خود در چند گانگی آرا و نظرات و انتقادات در سراسر جهان رسیده است. حالا نوبت  سیاست گذاران  است که  به این صداها گوش دهند وعمل کنند.

میبل گونزالس باستلو روزنامه نگار، پژوهشگر و مشاور بین المللی در زمینه‌ی صلح و امنیت بین المللی، با تمرکز بر نقش بازیگران غیر دولتی در سیاست‌های جهانی، خشونت سازمان یافته، جنگ و استقرار صلح است.

نویسنده: میبل گونزالس باستلو

منبع:sustainablesecurity.org