به گزارش ایسکانیوز، مهدی فیروزان، مدیر عامل موسسه شهر کتاب که آغازگر این نشست بود، گفت: یکی از موضوعات مهم برای شهر کتاب مرکزی در نقد و بررسی و معرفی کتاب «خواب آشفته نفت» پرداختن به نفس توسعه بوده است چون توسعه به عنوان تنها پدیده انسانی‌ای است که حاصل يك فرايند همگاني و تعطيل ناپذير است و گاهي كه به چين و شكن صورت دكتر موحد نگاه مي‌كنم، مصداق درست توسعه را مي‌بينم چراكه ايشان همواره مشغول يادگيري، تحقيق و تاليف هستند.
وي با بيان اينكه «خواب آشفته نفت» يكي از منابع جدي مطالعه در چهارچوب تفكر توسعه است، اظهار داشت: اولين قراردادي كه در قرن 20 در تاريخ جهان بسته مي‌شود و ارزش جهاني دارد، قرارداد دارسي است، قراردادي كه به مثابه تغيير در سياست، اجتماع، فرهنگ جهان و همه تحولاتي است كه اگر بخواهيم بررسي‌شان كنيم، بايد به چاه‌هاي نفت مراجعه كنيم.
فيروزان ادامه داد: نفت، همواره محل منازعات ايران و ديگر دولت‌ها بوده است و بسياري از تغييرهاي سياست جهاني و منطقه‌اي ريشه در نفت دارد. اساساً در فاصله جنگ جهاني اول و دوم است كه انسان، متوجه ارزش نفت مي‌شود، از اين روست كه معتقدم اين كتاب، مخاطبي فراتر از ايرانيان دارد و بسياري از مردم دنيا پاسخ‌هاي خود را بعد از خواندن اين كتاب مي‌گيرند.
وي با اشاره به اينكه «خواب آشفته نفت» حتي به زبان‌شناسي و لغت سازي ايرانيان هم كمك كرده، افزود: طي سال‌هاي گذشته خيلي زياد با اين جمله مواجه شده‌ايم كه اي كاش ايران نفت نداشت و حالا مي‌خواهم به تمام كساني كه اين آرزو را در سر مي‌پرورند، مژده دهم كه «خواب آشفته نفت» يگانه مرجع انحصاري براي پاسخ اين سوال‌شان محسوب مي‌شود.
همه ما به يك اندازه دچار خواب آشفته شديم
مدير عامل موسسه شهر كتاب همچنين گفت: شخصاً به عنوان كسي كه «توسعه» سال‌هاي سال، دغدغه‌اش بوده است، بعد از خواندن اين كتاب، حسرت خوردم كه چرا از عوامل موثر در تغيير فرهنگ و هنر كشورم بي اطلاع بوده‌ام چون حقيقتاً تعبير خواب آشفته، تعبير مناسب و به‌جايي است و تاثيري كه نفت در زندگي همه ما گذاشته، به همين اندازه آشفته و بزرگ بوده است؛ چه براي دارندگان اين انرژي و چه براي مصرف‌كنندگان آن، چه براي كشورهاي استعماري و چه براي كشورهاي غيراستعماري، همه ما به يك اندازه دچار خواب آشفته شديم.
وي ادامه داد: قراردادهاي نفتي بر همه چيز تاثير گذاشته، تا آن سوي دنيا رفته و باعث تصميم‌گيري‌هاي مهمي شده است، شما با خواندن اين كتاب متوجه مي‌شويد كه نفت باعث شده ما هم به پختگي برسيم كه البته پختگي هم همانند توسعه نسبي است و تا آخر عمر ادامه دارد اما به هر حال باعث شده كه هر روز بر تجربه‌هاي‌مان افزوده شود درواقع هم‌پاي عقل ايراني، نفت ايراني هم اهميت داشته و موثر بوده است. طوري كه به نظر من بايد به زبان‌هاي ديگر ترجمه شود.
فيروزان همچنين گفت: تجربيات من مي‌گويد كه اين كتاب مي‌تواند راهنمايي باشد براي موضوعي كه در جهان، منطقه و ايران تحول‌ساز بوده است. درباره اين تحول‌سازي همين بس كه 5 سال پيش از اينكه اتومبيل وارد ايران شود، نفت ايران به فروش مي‌رسد و بعد از قراردادهاي نفتي است كه پاي هواپيما به مملكت‌مان باز مي‌شود.
مدير عامل موسسه شهر كتاب افزود: تاثير و تاثرات نفت به گونه‌اي است كه اگر از ارزش بيفتد، مزبله و آشغال‌داني‌اي بر روي زمين و دريا تلنبار مي‌شود و اين، در تحول انساني كم نيست. به هر حال، اين كتاب، چشم من را كه همواره در زمينه توسعه فعاليت و مطالعه داشته‌ام، به يكي از عناصر اصلي مقوله توسعه باز كرد و اگرچه خوابم با خواندن اين كتاب به شيريني آشفته شد، اما به دكتر موحد به خاطر نوشتن اين كتاب دست مريزاد مي‌گويم. دست مريزاد دومم هم به مرحوم زهرايي است كه مفهومي با اين سختي و تلخي را براي‌مان خوانا و جذاب كرد.
دقت مرحوم زهرايي براي تاريخ صنعت نشر ايران، درس بود
وي در بخش ديگري از سخنانش با اشاره به اينكه چاپ كتاب «خواب آشفته نفت» ارزش‌هاي ناگفته ديگري هم دارد، اظهار داشت: يكي از ارزش‌هاي ناگفته اين كتاب، چاپ آن توسط مرحوم زهرايي است. همه ما ايشان و خانواده‌شان را مي‌شناسيم. فرزندان ايشان در حوزه مختلفي همچون هنر، كتابت و مديريت فرهنگي مشغول به كارند اما آنچه اين كتاب را ارزشمندتر كرده است، آن است كه آقاي زهرايي دقيقاً صبح روزي فوت كردند كه بر روي «خواب آشفته نفت» كار مي‌كردند.
فيروزان گفت: دقت پايان ناپذير مرحوم زهرايي در انتشار كتاب‌هاي نشر كارنامه هم براي كتاب‌سازان كلاس درس بود و هم براي تاريخ صنعت نشر ايران، مدرسه محسوب مي‌شد. هرگز روزهايي را كه ايشان بر روي نوع جلد و غلاف كتاب كار مي‌كردند و آن را تغيير مي‌دادند، از ياد نمي‌برم. جسارت ايشان در تاريخ چاپ كتاب در ايران ثبت شد و تا به امروز هم اين شيوه كاري، ادامه دارد.
نزديك كردن زبان گفتار به نوشتار، ويژگي ممتاز اين كتاب است
پس از فيروزان، نوبت به علي ميرزايي، مدير مسئول نشريه نگاه نو بود كه درباره كتاب «خواب آشفته نفت» صحبت كند. او با بيان اينكه تمام آثار دكتر موحد را از زماني كه دانشجوي حقوق دانشگاه تهران بوده تاكنون خوانده است، اظهار داشت: با تاملاتي كه بر روي آثار دكتر موحد داشته‌ام، مي‌گويم كه ايشان يك پژوهشگر استثنايي هستند كه تاريخ ايران را به چشم ديده‌اند و حرف اول و آخر را در حوزه تاريخ و تحولات صنعت نفت مي‌زنند؛ چهره‌اي استثنايي در ايران كه به ترجمه، حفظ حقوق ايران، مولاناشناسي و ديگر آثار عرفاني تسلط دارد و در تمام اين موارد، در اوج است.
وي در بخش ديگري از سخنانش با بيان اينكه كتاب «خواب آشفته نفت»، پايان و آغاز كار مرحوم زهرايي است، اظهار داشت: طي يك سال و چند ماهي كه از فوت ايشان مي‌گذرد، هرجا صحبت كردهام، اين موضوع را هم گفته‌ام كه اميدوارم فرزندان مرحوم زهرايي، چراغي را كه پدرشان روشن كردند، همواره روشن نگاه دارند و حالا كه اولين كتاب پس از مرگ ايشان روانه بازار مي‌شود، خوشحالم كه اميدواري‌ام به سرانجام رسيده و محقق شده است چراكه تا پيش از اين، كتاب‌هايي كه منتشر مي‌شدند، تجديد چاپ بودند و حالا با انتشار آخرين جلد از مجموعه «خواب آشفته نفت»، دوره دوم فعاليت نشر كارنامه آغاز شده است.
ميرزايي با بيان اينكه دكتر موحد در آخرين كتابش، شمه جديدي از مهارت و استادي خود را به مخاطبانش نشان داده است، گفت: دكتر موحد در اين كتاب، زبان تاريخ‌نگاري صنعت نفت و علم حقوق را به زبان مردم نزديك كرده است. شخصاً معتقدم يكي از دلايل عدم تمايل مردم به كتاب خواندن، نثر بد و بدون ويرايش كتاب‌هاست اما زبان ايشان در «خواب آشفته نفت» مرا شگفت زده كرد چراكه تمام جمله‌ها خبري و كوتاه است و خواننده را سردرگم نمي‌كند.
وي در ادامه تعدادي از جملات كتاب را خواند و پيرامون زبان كتاب، اظهار داشت: «حيران و سرگردان مانده‌ام كه چه كار كنم»، «به رغم نگراني شيخ خزعل، آب از آب تكان نخورد»، «رضاخان بي‌گدار به آب نمي‌زند»، «رضاخان همه را چهار شاخ نگاه داشت تا تكليف مشخص شود»، «سردار سپه خود را به آن راه مي‌زند» اينها تعدادي از جملات كتاب است كه به شكل ساده، خبري و كوتاه نوشته شده و خواندن مهم‌ترين تحولات كشور را براي هر ايراني در هر كجاي ايران ممكن كرده است.
مدير مسئول نشريه نگاه نو افزود: البته اين طور نوشتن، كار ساده‌اي نيست و هر كسي نمي‌تواند از فردا با اين شيوه نثري، بنويسد چراكه اين كار، نيازمند تسلط بر ادبيات، حشر و نشر با مردم و مطالعه زياد است. به همين دليل هم هست كه با گفته هايزنبرگ موافقم كه گفته است «دانشمندي كه نتواند كشف علمي‌اش را براي آبدارچي خود توضيح دهد، دانشمند نيست.»
دكتر محمد علي موحد: مرا غافلگير كرديد
دکتر محمدعلی موحد، نویسنده کتاب «خواب آشفته نفت» آخرین میهمانی بود که در این نشست سخن گفت. وی با بیان اینکه دوست داشتم این نشست به پس از ایام عید نوروز موکول شود، اظهار داشت: درباره بسياري از مطالبي كه در اين نشست شنيدم، با سخنرانان هم‌عقيده و همراه هستم. به خصوص مطالبي كه درباره دقت و زحمات مرحوم زهرايي عنوان شد. به جرات مي‌گويم آن‌قدر كه جاي مرحوم زهرايي براي من خالي است براي همسر و خانواده‌اش نيست. دلبستگي من در اين سن و سال و در اين سال‌ها به قلم و كاغذ ختم مي‌شود و ايشان، از جمله افرادي بود كه هر روز با هم گفتگو مي‌كرديم و هر سه روز يك‌بار هم همديگر را مي‌ديديم.
اين پژوهشگر و تاريخ‌دان همچنين گفت: مي‌دانيد كه زبان مادري من فارسي نبوده و بعداً آن را آموخته‌ام و شايد يكي از دلايلي كه به نوشتن درست وسواس دارم همين موضوع باشد چون وقتي كسي، صاحب زبان است، در زبان مادري‌اش دخل و تصرف مي‌كند و آن را مال خود مي‌داند اما كسي كه زبان را مي‌آموزد، خود را متعهد به رعايت قواعد و قوانين آن مي‌داند. به اضافه اينكه من تعلق خاطر شديدي به مولانا دارم و همواره از او ياد گرفته‌ام.
وي با بيان اينكه مهندس فيروزان مرا غافلگير كرد، گفت: هفته گذشته در چنين روزي در شهر كتاب بهشتي و شاهد اهداي جايزه توسعه بوديم. وقتي اين جايزه اهدا شد، در دلم افسوس خوردم و گفتم كتابي كه نوشته‌ام دقيقاً درباره اين موضوع است و همان شب تصميم گرفتم از يكي از جواناني كه مي‌شناسم بخواهم مقاله‌اي با توجه به اين موضوع درباره «خواب آشفته نفت» بنويسد اما در رفت و برگشتم به تبريز دچار كسالت شدم و اين كار هم انجام نشد و وقتي امروز ديدم كه مهندس فيروزان كتاب را از اين منظر بررسي و نقد كرد و كتاب، از اين نظر براي ايشان جالب بوده، بسيار غافلگير و البته خوشحال شدم.
دكتر موحد ادامه داد: موضوع توسعه از جنبه‌هاي تئوري همچون «سرمايه»، «ارزش افزوده»، «زيربنا»، «نقش دولت»، «قانون» و... همواره مورد توجه متخصصان بوده و به آن پرداخته شده است اما ما با موضوع ديگري هم روبرو هستيم با عنوان «Case Study» که باید درباره توسعه ایران در این برهه از زمان بحث شود و عوامل مختلف و موثر در آن مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد لذا با این نگاه بوده که «خواب آشفته نفت» به موضوع توسعه در ایران پرداخته است. به این صورت که در طول کتاب، به جلب سرمایه خارجی پرداخته‌ام چون توسعه به پول نياز دارد و كساني كه در آن زمان، قراردادهاي نفتي را امضا مي‌كردند، بر اين تصور بودند كه با اين قراردادها باب امتيازاتي زيادي به ايران باز مي‌شود و خيلي چيزها تغيير مي‌كند.
اگر قرارداد 1919 بسته مي‌شد، كودتا رخ نمي‌داد
وي با اشاره به موضوع كلي كتاب گفت: تز اصلي كتاب اين است كه از تاريخي كه قراردادهاي نفتي بسته مي‌شود تا زماني كه براي نفت، (با همان قيمت، سهولت، وفور و...) جايگزين پيدا مي‌شود، جهان صنعتي امنيت خود را وابسته به اين انرژي بداند هرچند كه در ابتدا و در زمان امضاي قرارداد، هيچ كس نه ما كه قرارداد را امضا مي‌كرديم و نه آنها كه بابت نفت پول مي‌دادند، نمي‌دانستيم كه نفت چنين قدرتي دارد. در ابتدا همه، به ارزش‌هاي مادي و پولي كه از نفت به دست مي‌آمد، فكر مي‌كردند اما بعدها نفت، موجوديت پيدا كرد و حتي نفس كشيدن آدم‌ها هم به اين انرژي وابسته شد.
دكتر موحد با بيان اينكه كتاب «خواب آشفته نفت» داستان توسعه ايران است، اظهار داشت: اين داستان از روزي آغاز مي‌شود كه دولت براي پرداخت حقوق كارمندانش پول نداشت، در همين گير و دار، انقلاب اكتبر به وقوع پيوست و پرداخت پول قزاق‌ها را انگليس‌ها برعهده گرفتند و بعد هم كودتا شد در حالي كه اگر قرارداد 1919 امضا مي‌شد، كودتا رخ نمي‌داد و شاه هم بر سر كار نمي‌آمد! اساسا كودتا شد براي اينكه اين قرارداد بسته شود و سعي كردهام تمام مسائل پشت پرده اين موضوع را در جلد سوم شرح دهم.
اين تاريخ‌دان در بخش ديگري از سخنانش گفت: اگرچه وابستگي ما به نفت هر روز بايد كمتر از ديروز شود اما در «خواب آشفته نفت» توضيح دادهام كه اقتصاد بدون نفت براي ما غيرممكن است، حتي در دوره مصدق هم غيرممكن بود و هيچ‌كس اين موضوع را جدي نگرفت، حتي خود دكتر مصدق و تا آخرين لحظه تلاش كرد تا قرارداد سر نگيرد و اين موضوعي است كه ايرانيان به خصوص طبقه دانشجو بايد آن را درك كنند.
او همچنين اظهار داشت: اخيراً كتاب‌هاي زيادي درباره تكنوكراسي نوشته شده اما كمتر اتفاق افتاده كه صاحب‌نظران به موتور محركه تكنوكراسي توجه كنند و «خواب آشفته نفت»، اولاً به توسعه مي‌پردازد و ثانياً به آسيب‌شناسي توسعه در ايران. من در اين كتاب ريشه تمام شعارها، هيجان‌ها، بلندپروازي‌ها و تظاهرها را توضيح دادهام.
