يك كارشناس مسائل روسيه معتقد است حتي اگر ايران عضو سازمان همكاري شانگهاي هم بشود ما نميتوانيم از كشورهايي مثل روسيه و چين و ساير كشورهاي عضو به عنوان متحد ايران نام ببريم؛ بخصوص كه در اساسنامه اين سازمان به صراحت ذكر شده كه اين سازمان يك اتحاد نيست.

دكتر جهانگير كرمي، كارشناس مسائل روسيه و استاد علوم سياسي دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار ايسكانيوز درباره اینکه چرا روس ها در بزنگاه هاي حساس مانند زمان تحویل سلاح های اس 300 ايران را تنها گذاشتند، می گوید بايد به این موضوع در این مورد توجه کرد كه روابط ما با آنها در آن مقطع زماني چگونه بوده ؛ به عنوان مثال در آن مقطع روابط ما با روسيه روابط نزديكي نبود و روس ها به غرب بسيار نزديك تر بودند.

وی می گوید هم اکنون منظور از وضعيت بهتر در روابط ایران و روسیه به نسبت دوره اي است كه مدودف رئيس جمهور روسيه بود و احمدي نژاد رئيس جمهور ايران و پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل رفته بود.

با دكتر جهانگير كرمي كارشناس مسائل روسيه و استاد علوم سياسي دانشگاه تهران به گفت و گو نشستیم که در ادامه متن این گفت و گو از نظر می گذرد:

سطح روابط فعلي ايران و روسيه را چطور ارزيابي مي كنيد؟
روابط ايران و روسيه در حال حاضر به لحاظ سياسي در مقايسه با سال هاي گذشته وضعيت بهتري را تجربه مي كند، منظور از وضعيت بهتر به نسبت دوره اي است كه مدودف رئيس جمهور روسيه بود و احمدي نژاد رئيس جمهور ايران و پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل رفته بود و قطعنامه هاي متعددي عليه ايران با رأي مثبت روسيه و البته چهار كشور ديگر عضو شوراي امنيت تصويب شده بود و در پرتو آن تحريم ها روابط چهار ميليارد دلاري ايران و روسيه به حدود يك ميليارد دلار كاهش پيدا كرد و در مجموع روابط خارجي كشور نه تنها با روسيه كه با ساير كشورهاي جهان وضعيت مساعدي نداشت.

اما امروز آن شرايط تغيير پيدا كرده، هم در روسيه آقاي پوتين سياست تند تري را نسبت به غرب اتخاذ كرده و مسائلي كه بين روسيه و غرب در موضوعات مختلف از مسئله سپر موشكي و بحث گسترش ناتو تا بحران اوكراين اتفاق افتاده و اين طرف هم دولت جديد جمهوري اسلامي ايران كه آقاي روحاني تشكيل داده سياست خارجي متعادل و در جستجوي تعامل سازنده با كشور هاي دنيا را در پيش گرفته و در موضوع هسته اي طي دو سال گذشته قدم هاي مهمي براي حل و فصل اين موضوع برداشته شده كه يك توافقي بين ايران و كشورهاي ٥+١ ايجاد شده و در نتيجه در پرتو چنين وضعيتي روابط ايران و روسيه هم از سال گذشته به نسبت قبل دچار تحول اساسي شده و مي توان گفت روابط سياسي دو كشور بهتر از هر دوره ديگري در دو دهه گذشته قرار دارد.

در مورد بعد نظامي روابط دو كشور، قطعنامه هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد محدوديت هايي را براي تعاملات نظامي دو كشور ايجاد كرده بود كه اميد است توافق هسته اي بتواند به بهبود سطح روابط نظامي دو كشور كمكي بكند ، كما اينكه ميشود نشانه هايي را هم يافت. اينكه رئيس جمهور فعلي روسيه دستور العمل رئيس جمهور اسبق اين كشور را مبني بر لغو ارسال موشك هاي اس ٣٠٠ به ايران را ملغي كرد و توافقاتي بين دو كشور صورت گرفت كه به احتمال زياد اين موشك ها تا پايان سال جاري به ايران انتقال مي يابد، از طرفي هيئت هاي نظامي بين دو كشور در حال رفت و آمد هستند و در مجموع ميتوان گفت كه در عرصه نظامي هم شاهد تحولات مثبتي در سطح روابط هستيم.

نقش سیاست خارجی دولت یازدهم را در این راستا چطور می بینید؟
به طور کلی دولت یازدهم در حوزه سياست خارجي سنگ تمام گذاشت؛ بزرگترين مسئله سياست خارجي ما بعد از جنگ تحميلي مسئله هسته اي بوده كه در طول پانزده سال گذشته به اشكال مختلف يك ابزاري بوده براي ايجاد هراس و امنيتي سازي چهره فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و تبديل ايران پس از انقلاب از يك پديده فرهنگي، اقتصادي و سياسي و البته در كنار اين ها بعد دفاعي ضروري براي حفظ كشور، به يك پديده امنيتي، نظامي، هسته اي، و اين كاري بود كه سال ها تبليغات رسانه اي غرب با جنجال سازي بر سر پرونده هسته اي براي جمهوري اسلامي ايجاد كردند.

اما اين دولت توانست ظرف دو سال اين موضوعات را حل كند به نحوي كه امروزه هر تحليل گر غير مغرضي قبول دارد كه يافته هاي ايران از اين توافق هسته اي جدي و در خور تأمل و مهم است. به نظر من جز نمره بيست نميشود نمره ديگري به سياست خارجي اين دولت داد.

اشاره كرديد به روابط دولت هاي نهم و دهم با روسيه، به نظر شما چرا با اينكه در دو دوره قبل دولت، ادعا مي شد كه روابط با روسيه بسيار نزديك و صميمانه است، قطعنامه هاي متعددي عليه ايران در شوراي امنيت به تصويب رسيد و روسيه هيچكدام را وتو نكرد؟
البته كه نمي توان نقش دولت آقاي احمدي نژاد را بي تاثير دانست، دولت ايشان در مجموع سياست هاي تندي را در مقابل سيستم ها و نهاد هاي بين المللي در پيش گرفته بود و اين سياست ها شرايطي را ايجاد كرده بود كه شايد دولتي مثل روسيه نمي خواست در آن شرايط هزينه اي بابت روابطش با ايران بپردازد.

اما دليل مهم تر بر مي گردد به مناسباتي كه بين روسيه و غرب در آن مقطع وجود داشت. در زمان دولت سابق، ايالات متحده طرحي را با نام طرح reset يا از سرگيري به دولت روسيه ارائه كرد كه موجب بهبود روابط دو كشور شد و نگاه مدودف به اين طرح نگاه مثبتي بود بخصوص كه نوسازي اقتصادي براي وي اولويت داشت و به همين منظور سعي ميكرد كه با غرب به روابط بهتري دست پيدا كند و اوباما هم در آن زمان طرح سپر موشكي و گسترش ناتو را تعليق كرده بود، در مجموع بايد گفت شرايط روابط روسيه و غرب بود كه روابط ايران و روسيه را تخريب كرد.

به نظر شما با توجه به اینکه فروش سلاح های اس 300 مغایر با تحریم های بین المللی علیه ایران نبود چرا روسيه در تحويل این سامانه به ایران بارها بد قولي كرد تا جايي كه ايران مجبور به شكايت شد؟
اين موضوع هم برميگردد به روابط مدودف با غرب. تحريم هاي شوراي امنيت محدوديت هايي را براي فروش سلاح به ايران ايجاد كرده بود كه البته اين تحريم ها شامل تسليحات دفاعي مثل همين سامانه موشك هاي اس ٣٠٠ نمي شد اما دولت روسيه آمد و در تفسير آن قطعنامه ها اين محدوديت را نيز بر ايران اعمال كرد. البته موضوعات پيچيده تر از اين حرف هاست، در واقع مدعي اصلي عدم ارسال اين سامانه به ايران بيشتر رژيم صهيونيستي بود، اين رژيم در تعاملاتي كه با روسيه برقرار كرده بود توانسته بود روس ها را قانع كند كه چنين تسليحاتي را به ايران ارسال نكنند، من حيث المجموع روسيه در آن مقطع نميخواست كاري كند كه غرب را نگران كند.

خيلي ها اعتقاد دارند كه روس ها در بزنگاه هاي حساس ايران را همراهي نكردند، عدم تحويل همين سامانه اس ٣٠٠، عمل نكردن به تعهداتشان در قبال نيروگاه اتمي بوشهر در گذشته، وتو نكردن قطعنامه هاي متعدد شوراي امنيت بر عليه ايران، و حتي مواضعي كه در مسئله تعيين رژيم حقوقي درياي خزر داشتند، آيا شما روسيه را به عنوان يك متحد براي ايران مي شناسيد؟
طبيعي است و اصلا عجيب نيست، روسيه هيچگاه متحد ايران نبوده و امروز هم نميتوانيم بگوييم كه روسيه لزوما متحد ايران است. اتحاد الزاماتي براي هر دو طرف ايجاد ميكند و من فكر نميكنم كه جمهوري اسلامي هم به دنبال اتحاد نه با روسيه نه با هيچ كشور ديگري باشد.

يعني از نظر شما روسيه متحد سياسي ايران هم نبوده و نيست؟
روسيه و ايران طي بيست و پنج سال گذشته همكاري هاي گسترده اي در موضوعات مختلف داشته اند، حتي اگر ايران عضو سازمان همكاري شانگهاي هم بشود ما نميتوانيم از كشورهايي مثل روسيه و چين و ساير كشورهاي عضو به عنوان متحد ايران نام ببريم. حتي اگر همكاري امنيتي بين كشور ها ايجاد شود مثل مبارزه با تروريسم در آسياي مركزي در غالب سازمان همكاري شانگهاي، بخصوص كه در اساسنامه اين سازمان به صراحت ذكر شده كه اين سازمان يك اتحاد نيست.

من در دنياي روابط بين الملل امروز دولت هایی مانند عراق و سوريه را متحد سياسي ایران محسوب میکنم چون اتحاد در تعريف روابط بين الملل معني روشن و تعاريف دقيقي دارد و ما نمي توانيم سرخود براي آن مفهوم بتراشيم؛ غير از دو كشور ياد شده گروه هايي مثل حزب الله لبنان و يا حوثي هاي يمن نیز متحدان ایران به حساب می آیند.

لذا جواب اين سؤال را كه چرا روس ها در بزنگاه هاي حساس ايران را تنها گذاشتند را بايد در اين مسئله ديد كه روابط ما با آنها در آن مقطع زماني چگونه بوده همانطور كه توضيح دادم در آن مقطع روابط ما با روسيه روابط نزديكي نبود و روس ها به غرب بسيار نزديك تر بودند. از طرف ديگر نبايد فراموش كرد كه بحث قطعنامه هاي عليه ايران در چهار چوب سياست هاي كلان هسته اي روسيه قابل درك است كه در مورد ايران به آن سياست ها بيشتر بايد توجه كرد.

گفتگو از: محمدصادق حسینی

201/201