این میراث گرانبها، نه فقط تاریخ، که هویت و شناسنامه فرهنگی مردم ماست. مردمی که در عصرهای مختلف در این سرزمین زیسته اند و از خود، آثار و آیینی به یادگار گذاشته اند.
توسعه، امری گریز ناپذیر در فرایند زندگی شهری و نیاز قطعی شهروندان برای ارتقاء سطح زندگی و دستیابی به رفاه اجتماعی است. نمی توان در گذشته ماند و نسبت به پدیده توسعه و عمران و رفاه، بی توجه بود، اما نکته اینجاست که توسعه بی گذشته، توسعه ای که با تخریب و نابودی مواریث فرهنگی یک شهر بدست می آید، نه تنها توسعه نیست که در گذار زمان، به امری ضد توسعه تبدیل شده و در این میان با نابود کردن شناسنامه تاریخی و هویت فرهنگی، سبب ساز وضعیتی خواهد شد که امروز به روشنی شاهد پیامدهای آن در احداث بخش های میانی و غربی خیابان شهید انصاری قزوین هستیم.
از همین روست که سید احمد محیط طباطبایی، دکترای تاریخ معماری معتقد است میراث فرهنگی و میراث طبیعی کشور به عنوان سرمایه های اصلی کشور هستند و با حفظ اینهاست که می توانیم به جلو و به سمت آینده حرکت کنیم.
به اعتقاد این مدرس دانشگاه کشور ایران، کشوری تاریخی است و هر کشور تاریخی دارای سرمایه بسیار ارزشمندی هست که آن سرمایه حافظه تاریخی آن بشمار می رود. حافظه تاریخی که بسیاری از مشکلات و بسیاری از سوالات را در طول هزاران سال پاسخ داده است و اگر این حافظه را کنار بگذاریم، مانند آدمی که سرمایه اش را کنار می گذارد و دوباره از نو کاری را شروع می کند قطعا سود نخواهد برد. در واقع میراث فرهنگی و میراث طبیعی کشور به عنوان سرمایه های اصلی کشور هستند و با حفظ اینهاست که می توانیم به جلو و به سمت آینده حرکت کنیم.
بحث در این نیست که بخواهیم زمان را به عقب ببریم و به عصر قاجار برگردیم، ما دقیقا متعلق به همین عصر هستیم و وقتی به تاریخ کشورمان نگاه کنید در هر دوره ای، نوگرا بودیم. مگر نه اینکه قاجاریه پدیده نوینی بود نسبت به دوره زندیه و زندیه نسبت به دوره صفویه و پهلوی اول نسبت به دوران قاجاریه؛ پس امروز ما باید پدیده نوینی نسبت به گذشته باشیم، اما روی پله قدیم. کسی به پشت بام می رسد که پله به پله بالا برود، نه اینکه مدام پله اول بسازیم!
رفتاری که امروز با شهرهای ما می شود، رفتار انسان هایی است که انگار متعلق به اینجا نیستند و از جای دیگری آمده اند و امروزه رفتار ما به شیوه ای است که انگار حقی برای نسل بعدی قائل نیستیم، هر آنچه که هست باید توسط ما مصرف شود و فکر نمی کنیم آب و هوا و خاک و همه این زندگی، برای فرزندان ما هم هست، پس رفتار آدم های مسافری را داریم؛ رفتار کسانی که شهر را مانند یک کاروانسرای موقت می بینند. امیدوارم با تاملی در آنچه که هستیم و پیدا کردن نسبت میان خود و گذشته تاریخی مان، ذهنیتی را ایجاد کنیم که این ذهنیت و تفکر، باعث توسعه و رونق و عمرانی شهرهایمان شود.
به اعتقاد دکتر محیط طباطبایی این وضعیت فرق نمی کند در قزوین باشد و یا شهر دیگر. تاریخ به ما اثبات کرده است که آنچه باعث می شود مردم به سود اقتصادی بیشتری برسند و وضعیت بهتری داشته باشند و قزوین نیز از امکانات بیشتری نسبت به گذشته خودش به ویژه در دوره پایتختی اش، بهره مند شود، این است که خودش را به تهران نزدیک کند. نزدیک کردن، بدین صورت است که هویت و فرهنگ و طبیعت خودش را بهتر معرفی کند. شما ببینید شیراز چقدر به ما نزدیک است؛ چون حافظ و سعدی هنوز هم حرف آخر را می زنند، یا اصفهان ِ نقش جهان، یا مشهد امام رضا. قزوین کم میراث فرهنگی ندارد چه کمی و چه کیفی، و نه اینکه روی آن کار نشده، که فراموش شده است. فکر کرده ایم اگر کارخانه بزنیم و صنعت را توسعه بدهیم و برج و میدان های جدید بسازیم، سریعتر به تهران می رسیم، در حالی که روز به روز از پایتخت دورتر می شویم و نزدیک تر شدن این شهر به مرکز، بازگشت به خویش است و گذشته اش.
در کنار این مهدی مجابی، مهندس معماری و شهرسازی که در هفته پژوهش به علت چهل سال پژوهش در قلمرو میراث فرهنگی، معماری و شهرسازی ایران مورد تقدیر قرار گرفت، معتقد است از یک سو، شهرهای ما اکثرا تاریخی است و از اهمیت فرهنگی بالایی برخوردار هستند و از سوی دیگر، مسایل شهرسازی و نیازهای شهرسازی هم روز به روز هم عوض می شود و هم زیادتر می شود، بنابراین جمع میان این دو، نیاز به یک تکنولوژی دارد که ما ببینیم چگونه می شود رفع نیاز بکنیم که ارزش های ما تخریب نشود و بعضا ارتقا هم بکند. ما تمرین خوبی در این رابطه در کشور نداریم. نمونه های زیادی داریم که دچار اشکال شده ایم. پس لازم است تا دستگاه های اجرایی و سازمان های فرهنگی که مسوول نگهداری بناهای تاریخی هستند هر دو تلاش کنند یک انسجام مدیریتی ایجاد بکنند و دانش اینکار را در سطح اجرایی و هم در سطح نظری تامین کنند، هر چند متاسفانه ما این دانش را در کشور نداریم.
قزوین هم نسبت به جاهای دیگر از این وضعیت مستثنا نیست ولی البته بعضی تنش های حاد که در جاهای دیگر میان دستگاه های اجرایی و سازمان های مسوول فرهنگی بوده و هست؛ در قزوین چه در گذشته و چه در حال حاضر چندان وجود ندارد، ولی باز هم عوارض سوئی که شهرهای دیگر دچار آن شده اند در این شهر هم هست.
* روزنامه نگار و پژوهشگر تاریخ معاصر
