به گزارش ایسکانیوز و به نقل از اعتماد به نظر می‌رسد الگوی ایلام می‌تواند برای تمامی کشور- البته به شرط آنکه در هر منطقه بومی شود- نسخه‌ای باشد برای زخم‌های کهنه اما تازه سر باز کرده‌ای چون «ریزگردها»، «بحران آب» ، «خشکسالی» ، «سیل» و «کاهش سطح پوشش گیاهی و جنگل»؛ نتیجه‌ای که در گرو همدلی و همزبانی تمام دستگاه‌های اجرایی و قوای مختلف و نیز همراهی مردم استان ایلام با منابع طبیعی میسر شده است. گزارش مفصل این سفر را در ادامه بخوانید:
الهه موسوی در این گزارش می نویسد: قدیم‌ها می‌گفتند جنگلبان، ثمره کار خودش را نمی‌بیند؛ اما در ایلام، درخت‌هایی که سه سال پیش نهالی بیش نبودند حالا بین دو تا سه متر قد برافراشته‌اند و تبدیل به جنگلی شده‌اند که هم با ورود ریزگردها از کشور عراق مقابله می‌کنند و هم موجب تقویت سفره‌های زیرزمینی آب می‌شوند. به گونه‌ای که در مناطق جنگل‌کاری‌شده استان ایلام از جمله مهران، سطح این سفره‌های زیرزمینی آب، پنج متر بالا آمده است. این در حالی است که امروزه پایین رفتن سفره‌های آب و پدیده فرونشست زمین می‌رود تا به یک بحران ملی در بسیاری از نقاط ایران تبدیل شود.
«عجیب، ولی واقعی»؛ این عنوان که سرستون یکی از مجلات دوران نوجوانی‌ام بود به محض بازدید از جنگل‌کاری‌های ایلام در مناطق مختلف از جمله «مهران»، مدام در ذهنم نقش می‌بست. کاشت ٥٠ هکتار درخت در هر روز در یک استان نیمه خشک، آن هم در کشوری که آمار کاشت درخت در استان‌های سرسبز شمالی‌اش به زحمت به ١٠ هکتار در سال می‌رسد بسیار عجیب و دور از ذهن است. اما عملیات جنگل‌کاری در استان ایلام سه سال است که با سرعت و جدیت در حال انجام است و نتیجه نیز داده است .
رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «به دلیل استفاده از شیوه‌های جدید در این جنگل‌کاری‌ها و ایجاد تحول در متدهای تولید و تکثیر نهال و همچنین استفاده از گونه‌های تند رشد و البته سازگار و بومی در این جنگل‌کاری‌ها، خیلی زود به اهداف‌مان دست پیدا می‌کنیم. »
نخستین قدم ها
مدیرکل منابع طبیعی ایلام در ادامه می‌گوید: «با داشتن ٢٩ سال سابقه در منابع طبیعی و نشستن در جایگاه‌های مختلف، می‌دانستم که مشکلات فراوانی برای اجرای طرح‌ها خواهیم داشت. در ابتدا نیاز به «نقشه‌راه» داشتیم تا تمام عوامل تهدیدکننده را بررسی و لیست و سپس آغاز کنیم. در آغاز آمدنم به استان، جمع کل جنگل‌کاری در موافقتنامه ٢٤ هکتار بود. همه می‌گفتند مردم صاحب عرف هستند و نمی‌گذارند کار بیشتری انجام شود. دام اضافی در عرصه‌ها هست؛ آب کافی نداریم و طول دوره خشکی‌مان زیاد است؛ بارندگی‌ها با این تغییرات اقلیمی مشکلی جدی است و در یک کلام می‌گفتند اگر در سطح بزرگ کار کنیم مشکلات جدی پیش خواهد آمد. ما گفتیم اول باید گونه‌های مقاوم بومی منطقه را شناسایی و در نهالستان‌های‌مان تولید کنیم. قبلا فقط کاج و سرو تولید می‌کردند. در نهالستان مهران، فقط گونه «اکالیپتوس» پرورش و تکثیر می‌شد. اما ما روی گونه‌های متعدد دیگری از جمله «کنار»، «رملیک»، «سُمر»، «کهور» و «اکالیپتوس» و در مناطق سردسیر نیز گونه‌های «بلوط»، «بنه»، «طوبی»، «زالزالک»، «ارغوان»، «زبان گنجشک» کار و تکثیر کرده‌ایم و آنها را کاشته‌ایم و در مجموع در نهالستان‌های‌مان ٦٥ گونه بومی تولید می‌کنیم.»
ریزگردها
نقش این جنگل‌کاری در مقابله با پدیده گرد‌وغبار بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ پدیده‌ای که حالا حتی استان‌های شمالی کشور از جمله گلستان را نیز درگیر کرده و باعث خسارت‌های میلیاردی شده است.
احمدی که دکترای جنگل دارد در ادامه می‌گوید: « متاسفانه ایران با داشتن ٤٢٠ کیلومتر مرز مشترک با عراق، از جبهه هوای گرم عربستان و عراق به‌شدت، متاثر است. این شرایط، هم افزایش درجه حرارت و هم تشدید تبخیر را به دنبال دارد. از سوی دیگر جنگل‌های ایلام، جنگل‌های لبه کشور و محافظ و پالایش‌کننده سایر جنگل‌های ایران حتی شمال هستند. در بحث ریزگردها نیز به همین شکل است و جنگل‌کاری در نقاط مرزی از جمله ایلام می‌تواند معضل ریزگردها را که بیش از ١٦ استان کشور با آن درگیر هستند نجات دهد. به همین دلیل اگر این نوار سبز جنگل ایجاد و تکمیل شود می‌توانیم آثار مثبتش را در همه نقاط کشور ببینیم. »
احمدی با تاکید بر اینکه پشت این طرح‌ها، ده‌ها ساعت کار کارشناسی و نشست تخصصی بوده است، گفت: « خودم هم دایم در تمام مراحل طرح حضور داشتم و شما نمی‌توانید چاله‌ای را در این پروژه پیدا کنید که خودم مستقیما بر سر آن نبوده باشم. هیچ‌وقت یادم نمی‌رود که در ماه رمضان، سحر برای سرکشی طرح‌ها رفته بودم و هنوز هوا تاریک بود؛ به گونه‌ای که یک مار را دیدم که در چاله‌ای خوابیده است و از آن عکس گرفتم. یعنی ما زودتر از دیگر مخلوقات بیدار می‌شدیم و شروع به کار می‌کردیم. مدیر نمی‌تواند در اتاق بنشیند و کار را به دیگران بسپارد. در مرحله بعد، با دیگر دستگاه‌ها رایزنی کردیم و حالا منابع طبیعی در ایلام، دستگاه اول و دغدغه عمومی است. »
جمآب و جام؛ دو طرح جنگل‌کاری ایلام
طرح «جمآب» که کوتاه شده «جنگل‌کاری، مرتع‌داری، آبخیزداری و بیابان‌زدایی» است در استان ایلام تحولی بزرگ در زمینه منابع طبیعی ایجاد کرده است. به گونه‌ای که ایلام حتی میادین مین را نیز پاکسازی و جنگل‌کاری کرده و رکورددار جنگل‌کاری در ایران است. «جام» نیز مخفف «جنگل‌کاری اقتصادی مشارکتی» است که با مشارکت مردم محلی انجام می‌شود. این طرح شامل کاشت درخت و کشت گیاهان دارویی و زینتی در زیر اشکوب آن است که گونه‌های اقتصادی پرکاربرد و پرمصرف را هم شامل می‌شود. ضمن اینکه تمام مراحل آن با مشارکت جوامع محلی و مردم اجرا شده و علاوه بر ایجاد اشتغال، منابع طبیعی را حفظ می‌کند و منافع آن نیز به جیب مردم می‌رود.
صرف کمترین بودجه برای جنگل‌کاری
احمدی در ادامه می‌گوید: « طرح‌های جمآب و جام، در راستای پیاده کردن اقتصاد مقاومتی و مدیریت جهادی است. چرا که برای هر هکتار جنگل‌کاری در استان ایلام، فقط ٥٠٠ هزار تومان هزینه شده است. در حالی که اگر این طرح با این مختصات اجرا نمی‌شد، فقط می‌توانست بخش کوچکی از هزینه تامین آب کاشت درخت در این سرزمین خشک و گرم باشد. ما با کارهای آبخیزداری و جنگل‌کاری که تواما انجام شده ضریب نفوذ را افزایش و ضریب تبخیر را کاهش داده‌ایم. به همین دلیل گونه اکالیپتوس و کهور را که همیشه سبز هستند و چتری سایه‌دار بر خاک دارند و سرعت تبخیر و دمای هوا را کاهش می‌دهند، کاشته‌ایم. »
او در ادامه تاکید کرد: « می‌خواهیم جنگل‌هراسی را حذف کنیم و به مردم بفهمانیم جنگل‌کاری هیچ تهدیدی برای مالکیت آنها نیست. نخستین چیزی که در هنگام جنگل‌کاری به اذهان متبادر می‌شود این است که الان عرصه‌ها جزو اراضی ملی شده و دست ما از آنها کوتاه می‌شود و ما نمی‌توانیم کشت و کار داشته باشیم. ما این ذهنیت را با این طرح‌ها عوض کرده‌ایم.
مدیرکل منابع طبیعی ایلام می‌گوید: « در سال ٩١ و ٩٢ جنگل‌هایی که کاشته‌ایم به نقطه‌ای رسیده که حتی دام هم داخل شان می‌رود. در سال ٩١ در حدود چهار هزار هکتار جنگل کاشته شده که ارتفاع درخت‌های آن، به دو الی سه متر رسیده است. در سال ٩٢ نیز حدود چهار تا پنج هزار هکتار جنگل‌کاری کرده‌ایم. »
احمدی در پاسخ به من که متعجبانه می‌پرسم: « آیا دام به نهال‌ها و درخت‌ها آسیب نمی‌زند؟» پاسخ می‌دهد: « در جنگل‌های دست کاشت مان با ورود دام مخالفت نداریم. زیرا در مناطق ما بیشتر درختان خشوی و چوبی کاشته‌ایم و کمتر درختان علفی و ترد و خوشمزه هستند و به مذاق دام خوش نمی‌آیند. ضمن اینکه فصلی که دام آنجاست یعنی زمستان – که بهار مناطق ایلام است- علوفه‌های تازه رسته در خاک زیاد است و دام تمایلی به خوردن درختچه‌های خشوی ما ندارد. با تمام اینها ما ارتفاع دام را به یک‌ونیم متر رسانده‌ایم و الان می‌خواهیم روی نهال‌های سه متری کار کنیم. با این کار عملا هزینه‌های نگهداری دام را پایین می‌آوریم که اگر دام هم بخورد صدمه جدی‌ای نمی‌بیند. »
او تاکید می‌کند که شاید بسیاری این شیوه‌ها را باور ندارند و بگویند این شیوه جنگل‌کاری به لحاظ تئوریک عملی نیست؛ اما باید به عرصه آمد و کار کرد و بعد نظر داد.
برخورد جدی با متخلفان منابع طبیعی
مماشات با متخلفان در عرصه‌های ملی و انفال از مسائلی است که امروز باعث بروز پدیده‌هایی مانند زمین‌خواری، کوه‌خواری و دریاخواری در کشور شده است؛ تا آنجا که مقام معظم رهبری نسبت به برخورد با این متخلفان به مسوولان هشدار داده‌اند. در همین حال در استان ایلام با متخلفان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست بر اساس قانون، به‌شدت برخورد می‌شود.
مراد ناصری، فرماندار مهران که همراه با تیم خبر در عرصه جنگل‌کاری شده مهران حضور یافته در پاسخ به این سوال «اعتماد» که با متخلفان در حوزه منابع طبیعی چگونه برخورد کرده‌اید، می‌گوید: «رییس کمیته اراضی شهرستان دادگستری است و ما نیز به عنوان قائم مقام این کمیته، عضو هستیم. خوشبختانه در حوزه شهرستان به جرات می‌توانم بگویم آنچه داشته‌ایم به کار گرفته‌ایم و احتمال تخلف را به کمترین میزان رسانده‌ایم. البته تخلفات بالاخره هست؛ اما مهم این است که تخلفی نبوده که به راحتی از کنار آن بگذریم. در هر جایی در مبحث صیانت و حفاظت از منابع ملی، برخورد کرده‌ایم. »
او درباره موانع حرکت در راستای برخورد با متخلفان می‌گوید: «بالاخره طبیعی است که برخی متخلفان، از محدودیت‌هایی که قانون برای‌شان ایجاد می‌کند ناراحت می‌شوند. در همین مناطق همجوار، بعضی کشاورزان، شبانه زمین‌هایی از اراضی ملی را شخم زده بودند. اما در کمتر از ٢٤ ساعت، دستور قضایی گرفتیم و برخورد کردیم و زمین‌هایی را که به اشکال مختلف زیر کشت رفته بود به حالت اولیه بازگرداندیم. در حوزه شهرستان به لطف خدا هم ستاد فعال است و هم کمیته دادگستری جلسات ماهیانه‌ای دارد که حضور داریم. »
ناصری دلیل موفقیت در استان ایلام و شهرستان مهران را این‌گونه ذکر می‌کند: «مهران نماد همدلی و همزبانی در حوزه منابع طبیعی است و مردم، نماینده ولی فقیه و مسوولان با هم حرکت می‌کنند. با متخلفان در حریم اراضی ملی بدون چشمپوشی برخورد می‌شود. به همین دلیل ما در حوزه شهرستان مهران، مشکلاتی در قالب غارت منابع ملی که در برخی عرصه‌ها می‌شنویم نداشته‌ایم. بزرگ‌ترین ظرفیت و سرمایه مهران را منابع طبیعی آن می‌دانم که اگر حفظ نشود زیان بزرگی را متحمل می‌شویم و حیات شهروندان از دست می‌رود.
105105
