۹ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۵:۱۶

خیز نظامی ژاپن

ایسکانیوز - راهبرد: سوالی که این مقاله بروی آن تمرکز می‌کند این است که تحرکات ژاپن به سوی تقویت موقعیت نظامی- امنیتی خود را در چه قالبی می‌توان تحلیل کرد؟ اقدامات ژاپن را می‌بایست در چارچوب رقابت در منطقه محدودتر شرق آسیا در درجه اول که کشورهایی مثل چین، ژاپن، امریکا، استرالیا، کره جنوبی، کره شمالی، هند، تایوان، هنگ کنگ، مالزی، اندونزی را شامل می‌شود و در درجه دوم در چارچوب بزرگ‌تر در قالب سیستم بین‌المل و نظم بین‌الملی قرار داد. منطقه آسیا- پاسیفیک با وجود قدرت‌های ذکر شده در کنار رشد فزاینده چین چالش کنترل رفتار قدرت‌های نوظهور و قدرت‌های سابق را در سال‌های آینده خواهد داشت به گونه‌ای که به نظر می‌رسد ویژگی روابط بین‌الملل در ادامه این قرن به وسیله این منطقه مشخص خواهد شد. براین اساس اقدامات ژاپن در قالب حفظ و تقویت موقعیت خود در مقابل رشد فزاینده چین تحلیل می‌شود.

هم‌چنانکه چین در حال دست یافتن به موقعیت یک قدرت بزرگ اقتصادی در آسیااست، نقش بسیار فعالی در سیاست بین‌الملل بازی می‌کند. این مساله در جنوب شرق آسیا به‌خوبی آشکار است، جایی که مقامات چینی در حال رقابت برای سلطه منطقه‌ای با هم‌تایان آمریکایی و ژاپنی خود و قدر‌تهای منطقه‌ای سنتی هستند(Economy,2005). توسعه نیروی دریایی چین توجه جهانی را به خود جلب کرده در حالی که قابلیت‌های ژاپن معمولا دست کم شمرده می‌شود. از زمان فروپاشی شوروی، چین و کره شمالی نگرانی اصلی ژاپن بوده‌اند. البته نیروی دریایی و هوایی ژاپن جزء پیشرفته‌ترین نیروها در جهان هستند، اگرچه اتحاد دفاعی با ایالات متحده تنش‌هایی داشته اما هنوز قدرتمند باقی است. در مقابل، قابلیت‌های ژاپن در کنار ایالات متحده نگرانی اصلی چین هستند. برخی استدلال می‌کنند که چین باید اساسا یک قدرت زمینی باقی بماند اما دیگران دلایل مهمی دارند که مبتنی بر قدرت دریایی است؛ که چین با رقیبان قدرتمندش روبروست. انتخاب‌های پیش روی چین شامل کنترل موقتی آب‌های مجاور به همراه دستورکاری بلندپروازانه، شامل سلطه مشترک با دیگر نیروهای دریایی در سراسر اقیانوس پاسیفیک و هند است
(Lee Oros and et.al,2011).

U.S. Defense Secretary Hagel, U.S. Secretary of State Kerry, Japan's PM Abe, Japan's Foreign Minister Kishida and Japan's Defense Minister Onodera pose for photos in Tokyo

شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به همراه نخست وزیر کره جنوبی، وزیر خارجه و دفاع ایالات متحده آمریکا

اگر چه فوری‌ترین تهدید کنونی برای امنیت ژاپن از سوی موشک‌های میان‌برد بالستیک «نودونگ» کره شمالی هست. و براساس ارزیابی‌های مختلف تقریبا صد تا دویست موشک از این نوع ژاپن را هدف قرار داده اند. این موشک‌ها در سال 93 و 2007 با موفقیت امتحان شد و به دلیل نزدیکی ژاپن به کره شمالی این تهدید مشروع و معتبر است. اما در مقابل، رشد نظامی چین و پیشرفت‌های فضایی آن تهدید بیشتر و بلندمدت‌تری نسبت به کره شمالی برای ژاپن ایجاد می‌کند. در حالی که عده‌ای معتقدند که ژاپن نیاز به آزادی عمل نظامی در فضا برای مواجهه با تهدید هسته‌ای و موشکی کره شمالی دارد، تاملات و ابهامات زیادی در مورد سیاست فضایی ژاپن در مقابل چین وجود دارد. در سند رسمی، نگرانی نظامی و دفاعی ژاپن در مورد رشد سریع چین و مدرنیزه شده ارتش ازادی بخش خلق وجود دارد. چین در حال حاضر بزرگترین شمار پرسنل نظامی جهان را داراست و همچنین در حال ارتقا توانایی‌های خود به‌ وسیله تسلیحات پیشرفته است(Manriquez,2008).

اما در مقابل چین، سابقه ژاپن در جنگ جهانی دوم نیز سوء ظن‌هایی نسبت به اهداف ژاپن در شرق آسیا ایجاد می‌کند. بسیاری از رهبران کره‌ای، چینی و شهروندان از معذرت خواهی ژاپن در این مورد ناراضی هستند. به همین دلیل چینی‌ها نسبت به برنامه فضایی ژاپن منتقد بوده‌ و اشاره می‌کنند که ماهواره آ‌ن‌ها جاسوسی است که سراسر منطقه آسیا- پاسیفیک را در طول 24ساعت زیر نظر دارد. به علاوه ژاپن مضنون به استفاده از ماهواره فضایی برای مقابله با قدرت نظامی چین و سیستم موشک‌های بالستیک چین است(Manriquez,2008).

در نهایت روابط ژاپن و چین به جایی می‌رسد که در رویارویی دو کشور در سپتامبر 2010 بر سر تحریکات کشتی ماهی‌گیری در آبهای جزایر «سنکاکو» نشان داد که چگونه حوادث

کوچک می‌تواند منجر به رویارویی‌های مهم دیپلماتیک شود. چین و ژاپن تنش‌های مشابهی بر سر این منطقه در گذشته داشته‌اند اما هیچ کدام چندان تشدید نشده‌اند. بازداشت کاپیتان کشتی و بازداشت گسترده در ژاپن واکنش شدیدی را در چین برانگیخت. اتباع ژاپنی در چین به‌خاطر رفتار غیرقانونی نزدیک به تاسیسات نظامی ژاپن بازداشت شدند. وزیر امور خارجه وقت آمریکا هیلاری کلینتون اعلام کرد که جزایر سنکاکو تحت حفاظت معاهده امنیتی ژاپن- امریکا هستند. این بحران باعث چالش امنیتی نه تنها برای توکیو بلکه برای واشنگتن نیز شد(Smith,2012).

جنگنده‌های «سوپر هورنت» آمریکایی مستقر بر ناوهای هواپیمابر مانع اصلی بلندپروازی چین در شرق دور

در مقابل تهدیدات مذکور می‌توان دو رویکرد را همزمان از سوی سیاست‌مداران ژاپنی مشاهده کرد. ژاپن از یک طرف در تلاش برای ارتقا توانایی نظامی خود بدون توسل به دیگر کشورها بوده چرا که سکوت آمریکا در مقابل پرواز هواپیماهای چینی بر فراز جزایر مورد مناقشه دو کشور نشان داد که ژاپن در نهایت باید به توانایی نظامی خود متکی باشد. و از طرف دیگر نیز سعی در تقویت ائتلاف‌های منطقه‌ای در مقابل تهدیدات خود کرده است.

در مورد تقویت وضعیت نظامی، ژاپن سعی در تجدید نظر در سیاست نظامی- امنیتی خود کرده است. اما علاقه رهبران ژاپن به تجدید نظر سیاست امنیتی از نظر تاریخی به دلیل ذات صلح آمیز بودن قانون اساسی ژاپن با مقاومت روبرو شده است. بخصوص ماده 9 قانون اساسی که جنگ را به عنوان حق حاکمیت ملت و تهدید یا استفاده از زور را به عنوان ابزار آرام کردن منازعات بین‌المللی می‌داند(Horton, 2014).

علی‌رغم این مقاومت‌ها، طرح دفاعی جدید ژاپن در سال 2010 نگاه تازه‌ای از سوی ژاپن نسبت به انطباق با تغییر جریان در شرق آسیا ایجاد می‌کند. روبرو شدن با چین در آب‌های جنوب غربی و افزایش تنش‌ها در شبه‌جزیره کره، «راهنمای برنامه دفاع ملی»[3] (NDPG) بازتاب تایید نیاز به «نیروی دفاع از خود»[4] ژاپن برای پاسخ دهی به تهدیدات سریع و به طور موثر است. طرح دفاع 10 ساله ژاپن به طور روشن پیشنهاد می‌کند که نیروی دفاعی ژاپن نیاز به هوش‌یاری بیشتر در مقابل رقابت با رشد چین دارد. این طرح تجهیزات نظامی بیشتری نزدیک به منطقه دریایی قرار می‌دهد، جایی که منافع ژاپن و چین با هم تصادم می‌یابد. اسکادران اف- 15 و واحد هشدار نظامی به سوی اوکیناوا حرکت خواهد کرد. امنیت سایبری به اولویت اول این لیست تبدیل شده و 5 زیردریایی دیگر ژاپن در آب‌های ساحلی آن حضور خواهند داشت. این طرح نگرانی‌های اساسی مشابهی در مورد کره شمالی و چین نشان می‌دهد. دفاع موشکی بالستیک، قابلیتی که ژاپن نیاز دارد، برای مواجهه با افزایش تهدید موشکی کره شمالی ضروری دیده شده است. قابلیت نیروی دفاع برای دفاع از جزایر و نیروی هوایی ژاپن یک اولویت مهم است. در قالب طرح جدید طراحان دفاعی آمریکا به طور تنگاتنگی با ژاپن بر روی تاسیسات استراتژیک این منطقه کار خواهند کرد. واشنگتن همچنین فشار بیشتری برای شرکت بیشتر ژاپن در تحقیقات و توسعه نسل بعدی سیستم‌های تسلیحاتی خواهد آورد. این طرح دفاعی خریدهای جدید سیستم‌های تسلیحاتی را توصیه نمی‌کند و تغییرات نسبتا اندکی در قابلیت‌های کلی ژاپن ایجاد می‌کند. اما تمرکز به روی سازماندهی قابلیت‌های موجود برای پاسخ منعطف و سریع‌تر از سوی پیونگ‌یانگ یا پکن نادیده گرفته نخواهد شد(Smith,2010). دولت ژاپن نیز به طور مداوم برای توسعه و به‌کارگیری تکنولوژی ماهواره‌ای بودجه در نظر گرفته است به طوری که به طور میانگین بودجه‌ای معادل 68 میلیارد ین برابر با 570 میلیون دلار از سال 1999 به این امر اختصاص داده است. در سال 2007 یک روزنامه ژاپنی گزارش داد که ژاپن بیش 4.2 میلیارد دلار برای این کار اختصاص داده است. با این حال بسیاری از متخصصان ژاپنی معتقدند که برنامه فضایی ژاپن دارای بودجه کافی نیست(Manriquez,2008).

به سبب سرمایه‌گذاری وسیع دولت ژاپن بر روی صنایع نظامی، ارتش این کشور از تجهیزات مدرن بهره می‌برد

در کنار تقویت تجهیزات نظامی، ژاپن به دنبال حفظ و تقویت روابط خود با کشورهایی مثل امریکا و استرالیا بوده است. تونی ابوت از زمان به قدرت رسیدن در سال2013 اعلام کرده که استرالیا برای تجارت علاقه‌مند بوده و وعده توافق تجاری با سه اقتصاد بزرگ شرق آسیا را داد. در همین راستا ابوت مدتی پیش توافقنامه آزاد تجاری با کره جنوبی(kafta) را امضا کرد و توافقنامه مشارکت اقتصادی استرالیا- ژاپن(jaepa) نیز منعقد شد. همچنین در چین تصریح کرد که او و «لی کیانگ» مصمم به امضای توافق نامه آزاد تجاری قبل از پایان سال 2014 هستند(Horton, 2014). همچنین ژاپن و استرالیا در یک اتحاد مهم با ایالات متحده شریک هستند. اما الیزابت اکانومی معتقد است که سیاست آمریکا نسبت به آسیای جنوب شرقی« سیاست فراموشی نسبی[5]»باعث تشدید منازعات در این منطقه خواهد شد. هر چند او معتقد است که با وجود لکه‌دار شدن اشتهای آمریکا در این منطقه، آمریکا به عنوان نیروی مهم برای امنیت، دموکراسی، حقوق بشر و همچنین عضو تجاری باقی خواهد ماند. در حالی که چین در شرایطی نیست که جای ایالات متحده یا ژاپن را بگیرد، اما وی نتیجه می‌گیرد که حضور بیشتر و فعال بودن چین حداقل برای آمریکا و ژاپن به این معنی است که نمی‌توانند در مورد وضع موجود که شکل‌دهنده روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه برای چند دهه گذشته باشد، راضی باشند(Economy,2005). به همین دلیل در سال 2010 در سند امنیت ملی آمریکا بر سیاست «شیفت به آسیا»[6] تاکید شد. به دنبال این مساله، به‌خاطر این‌که که مبادا ایالات متحده شیفت به آسیا را فراموش کند، ژاپن و استرالیا مجددا بر نقش مهم ایالات متحده در منطقه آسیا- پاسیفیک تاکید کرده و شدیدا از آنچه آمریکا «توازن مجدد[7]» می‌نامد حمایت کردند(Horton, 2014).

در نهایت می‌توان مشاهده کرد که کشورهای آمریکا، ژاپن، کره جنوبی، هند و استرالیا به دنبال ایجاد توازن قدرت در مقابل ظهور چین و تهدیدات کره شمالی هستند. براین اساس بیان شد که تجهیز نظامی ژاپن را باید در این راستا تحلیل کرد. همچنین حفظ روابط نزدیک بین آمریکا و هند علی رغم عدم همراهی این کشور با آمریکا در جهت ایجاد توازن هند در مقابل چین ارزیابی می‌شود. به همین دلیل ریچارد هاس معتقد است که آسیا و بخصوص شرق آسیا و پاسیفیک بخشی از جهان است که به احتمال زیاد ویژگی این قرن را مشخص خواهد کرد(Haass,2014).

محمد محمدیان - کارشناس مسائل بین‌الملل

منابع:

Economy, Elizabeth C., China's Rise in Southeast Asia: Implications for Japan and the United States,2005, www.cfr.org.

Haass, Richard N., Are China and Japan Heading Toward Conflict?, January 28, 2014,www.cfr.org.

Horton, Roxana, World Politics Review: Australia’s Abbott Seeks to Balance Japan, South Korea and China on Asian Trip, April 15, 2014,www.cfr.org.

Lee Oros, Andrew,Yuki Tatsumi, Toshi Yoshihara,James R. Holmes, Global Security Watch: Japan; Red Star Over the Pacific: China's Rise and the Challenge to U.S. Maritime Strategy,2011,www.foreign affairs.com.