به گزارش ایسکانیوز به نقل از ایرنا، یک سال از امضای برنامه جامع اقدام مشترک گذشت. توافقی که دیپلمات ها و رسانه ها نام «برجام» را بر آن گذاشته اند و در یک سال و چند روز گذشته درباره آن که بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 مورد توافق قرار گرفت، سخن زیادی گفتند و واژه های جدیدی همچون دوران پسا برجام خلق شد.
اما برخی از تحلیلگران با بیان مزیت های متعدد برای برجام، معتقدند هنوز فرایند اجرای این برنامه به طور کامل طی نشده و نمی توان گفت وارد دوران پسابرجام شده ایم.
مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل بین الملل یکی از آنان است که برای دوران فعلی، نام «درون برجامی» را مناسب می داند و تاکید دارد واژه پسا برجام به زمانی اطلاق می شود که طرفین تعهدات خود را به طور کامل اجرایی کرده باشند.
وی، کاهش زمان دستیابی به فناوری های نوین هسته ای، به رسمیت شناخته شدن توانمندی هسته ای، شکست در تئوری جنگ های نامتعادل، پذیرش اقتدار ایران در خاورمیانه و ایجاد یک فضای آرام در اقتصاد ایران را از مزیت های برجام می داند و می گوید اگر برجام نبود، امروز کشور در یک التهاب معنادار و تعریف شده درلایه های گوناگون حیات اجتماعی به سر می برد.
مطهرنیا همچنین تاکید می کند: ما نباید فراموش کنیم که برجام یک انتخاب معنادار وهدفمند در بدترین موقعیت بود. بدترین موقعیتی که نشان ازتحرکات منفعلانه در پرتوی ادبیات تهاجمی ای بود که درارتباط با پرونده هسته ای برگزیده شده بود.
به نظر وی، این تحرکات لایه های مختلف تحریم های فلج کننده را علیه ایران تحکیم بخشید و اجماع منطقه ای و بین المللی را علیه ایران حول محور تئوری جنگ نامتعادل به رهبری ایالات متحده آمریکا و حمایت از برخی کشورها به وجود آورد.
این کارشناس مسایل بین المللی تصریح می کند: با اجرای برجام، ایران در موقعیت برتر قرار گرفت و موج ایران هراسی با شکست روبرو شد.
مشروح گفت و گوی ایرنا با مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین الملل را در زیر بخوانید:
**یک سال از امضای قرارداد برجام میان ایران و 5+1 گذشت. برجام در یک سال گذشته چه روندی را طی کرده است؟
++ برجام اکنون وارد سال دوم خود شده است.هر چند در طول یک سال گذشته اجرای برجام از سوی طرفین این معاهده با اما و اگرهای متعددی روبرو شده است اما همچنان در مسیر اجرای تعهدات طرفین قرار دارد. ادعاهای مطرح شده از سوی طرفین توافقنامه و رویدادهای یک سال اخیر ما را به این نتیجه می رساند که ما هنوز وارد وضعیت پسا برجام نشده ایم.
**پس چه نامی مناسب شرایط فعلی است. به هر حال طرفین می گویند معاهده برجام اجرایی شده است؟
++ دوران قبل از توافق هسته ای را دوران پیشا برجام بود. ما اکنون در دوران به اصطلاح «درون برجامی» قرار داریم وهنوز وارد پسا برجام نشده ایم. به معنای بهتر شرایط فعلی موقعیتی است که قرار است در آن طرفین اقداماتی را برای اجرای تعهدات خود انجام دهند. مسلما برای اجرای برجام لازم است شرایطی از سوی طرفین فراهم شود.
فراهم شدن این شرایط نیازمند گذشت زمان و تلاش طرفین است. به عنوان نمونه برداشتن تحریم های بین المللی کاری یک شبه نیست که بلافاصله پس از امضای برجام صورت بگیرد. برداشتن تحریم ها و یا برقرار شدن تمام ارتباطات پولی و بانکی به زمان نیاز دارد ما به این بازه زمانی دوره اجرای برجام می گوییم .
بنابراین دوران فعلی را می توانیم دوران اجرای برجام نام گذاری کنیم. این دوران تا زمانی طول می کشد که طرفین شرایط را برای اجرای تعهدات خود فراهم نمایند و با اجرایی شدن تمام تعهدات می توانیم ادعا کنیم که وارد دوران پسابرجام شده ایم.
**منتقدان «برجام» و شرایط فعلی آن می گویند این تفاهم نامه هیچ سودی برای کشور نداشته است. به عنوان یک کارشناس آیا می توانید مزیت هایی که برجام در یک سال اخیر داشته است بیان کنید؟
++ در نگاه به برجام و پذیرفتن آن از سوی ایران دو نگاه می تواند وجود داشته باشد. به برجام می توانیم از وجه ایجابی و از نگرش سلبی در سطح تحلیل کلان بنگریم. اینکه برجام در مرحله نخست چه خطراتی را از کشور دور کرد یک نوع نگرش به برجام است و نگرش دیگر به امتیازات و فرصت های برجام نظر دارد. نگرش دوم بر این مسئله تاکید دارد که در نهایت پذیرفتن برجام چه امتیازات و فرصت هایی را برای ایران خواهد داشت.
به اعتقاد من برای ارزیابی عملکرد برجام لازم است تلفیقی از این دو نگرش سلبی و ایجابی مورد توجه قرار بگیرد. در نگرش تلفیقی چند نکته مهم مورد توجه قرار می گیرد.
مزیت نخست، با اجرای برجام هزینه های کشورمان در دستیابی به فناوری نوین هسته ای کمتر از گذشته خواهد شد. ایران حدود 12 سال هزینه های متفاوتی را برای دستیابی به توانمندی هسته ای و بهره مندی از آن پرداخت. به نظر می رسد برجام می تواند این فرصت را فراهم کند تا کشورمان با هزینه های کمتری به اهداف خود برسد. هر چند بخشی از هزینه های انجام شده در راستای بهره مندی از انرژی هسته ای لازم بود اما نباید فراموش کرد که بخشی از هزینه های 12 سال گذشته حاصل نگرش های سیاسی و اصطکاک های میان ایران و بازیگران نظام بین الملل بوده است.
اصطکاک هایی که از یک سو ناشی از تقابل مکتب لیبرالیستی با اسلام انقلابی در تهران بود و از سوی دیگر حاصل تنش های جناح های سیاسی در پایتخت های بازیگران اصلی پرونده هسته ای یعنی تهران و واشنگتن بود. در واقع برجام موفق شد این هزینه ها را کم کند.
مزیت دوم، تایید غنی سازی اورانیوم و به رسمیت شناختن توانمندی هسته ای کشورمان بود. اکنون برجام این تضمین را می دهد که فارغ از تحولات سیاسی درون کشورها ایران می تواند به غنی سازی اورانیوم بپردازد.
مزیت سوم، ایجاد شکست در تئوری جنگ های نامتعادل در برابر ایران بود. غرب تلاش کرده بود که در یک بازه زمانی معین ایران را یک تهدید بالقوه هسته ای نشان دهد. در 12 سال گذشته غرب تلاش کرده بود در پرتو ایران هراسی و اسلام هراسی یک اجماع جهانی و منطقه ای را علیه ایران ایجاد کند به گونه ای که ریاض علنا و رسما اعلام کرد که حاضر است تمام هزینه های حمله نظامی به ایران را پرداخت کند.
توافق هسته ای ایران و 5+1 تئوری جنگ های رسانه ای علیه ایران را به شکست کشاند. باید اذعان کرد که مذاکرات هسته ای چهره واقعی ایران را نشان داد و فضای ایجاد شده به واسطه ایران هراسی را شکست. از سوی دیگر در چارچوب برجام هزینه دفاع نظامی از کشور بسیار پایین آمد.
مزیت چهارم، پذیرش اقتدار ایران در منطقه خاورمیانه و افزایش میزان تاثیرگذاری کشورمان در معادلات منطقه و معادلات جهانی است. همگان به خوبی می دانند که ایران در ایجاد نظم منطقه ای نقش موثری دارد. تحلیلگران می گویند نقش آفرینی امروز کشورمان به گونه ای است که در حل و فصل بحران های خاورمیانه مانند بحران سوریه، یمن، عراق و لبنان یک بازیگر جدی و تاثیر گذار خوانده می شود.
اگر چه پیش از برجام هم این اقتدار را داشت اما بازیگری ایران به رسمیت شناخته نمی شد. امروز به لحاظ دیپلماتیک بازیگری و تاثیر گذاری ایران به رسمیت شناخته شده است.
پیش از برجام جهت گیری های دیپلماتیک ایران در حل و فصل بحران های خاورمیانه چندان پذیرفته شده نبود. اکنون تاثیر گذاری دیپلماتیک ایران نه تنها به رسمیت شناخته شده است بلکه به صورت عینی قابل مشاهده است.
به عنوان نمونه در مذاکرات صلح سوریه طرفین به این نتیجه رسیدند که حضور ایران در گفت و گوهای دیپلماتیک راهگشای مذاکرات است.
مزیت پنجم، پذیرش ایران در کلوپ بین المللی قدرت بود. همگان به خوبی می دانند که اکنون گروه 7 تبدیل به گروه 20 شده است و کشورمان در آستانه پذیرش در گروه 20 قرار دارد. حضور کشورمان در معادلات بین المللی، به پیمان شانگهای این اجازه را می دهد که یک بار دیگر موضوع عضویت کشورمان را مطرح کند.
به واقع می توان ادعا کرد که طرح دوباره عضویت ایران در پیمان شانگ های، علیرغم مخالفت و رقابت جدی مسکو و پکن با کشورمان می تواند نشانه قدرتمندتر شدن ما باشد.
مزیت ششم، ایجاد یک فضای آرام در اقتصاد ایران بود. اگر چه اقتصاد کشورمان هم اکنون در رکود به سر می برد اما تا پیش از آغاز مذاکرات هسته ای، هر لحظه در تب و تاب یک تحریم جدید بسر می بردیم. مذاکرات هسته ای و به تبع آن برجام، آرامش را به اقتصاد ایران بازگرداند.
اگر برجام نبود کشور امروز در یک التهاب معنادار و تعریف شده درلایه های گوناگون حیات اجتماعی خود به سر می برد. بسیاری از فعالان اقتصادی می دانند که رکود فعلی در اقتصاد ایران دوران گذار خوانده می شود، مسلما پس از ورود به دوران پسا برجام، شاهد رشد و شکوفایی اقتصادی ایران خواهیم بود. فعالان اقتصادی می دانند که ما هنوز وضعیت درون برجامی را طی می کنیم و هنوز برنامه جامع اقدام مشترک به طور کامل اجرا نشده است، از این رو نباید هیجان زده عمل کنند.
از زمانی که برنامه جامع اقدام مشترک اجرایی شود ما وارد پسابرجام خواهیم شد.
**آیا اجرای برجام هنوز هم مخالفانی دارد؟ آیا فشار عربستان در سال دوم توافق هسته ای کمتر از گذشته نخواهد شد؟
++بله، برخی پایتخت های کشورهای منطقه همسو با تل آویو می خواهند در دوران اجرای برجام یا به اصطلاح درون برجامی مانع از ایجاد شرایط جدید در خاورمیانه شوند. از این رو از تمام امکانات و فرصت های خود استفاده می کنند اما در نهایت پایتخت های برخی کشورهای منطقه به این نتیجه می رسند که فشار بر ایران بی فایده خواهد بود.
هر چند عربستان و برخی از پایتخت های عربی تلاش کردند در راستای سیاست های تل آویو مانع از شکستن فضای ایران هراسی شوند و هنوز هم در فضای درون برجامی چنین سیاستی را دنبال می کنند.
ما نباید فراموش کنیم که برجام یک انتخاب معنادار وهدفمند در بدترین موقعیت بود. بدترین موقعیتی که نشان ازتحرکات منفعلانه در پرتوی ادبیات تهاجمی ای بود که درارتباط با پرونده هسته ای برگزیده شده بود، این تحرکات لایه های مختلف تحریم های فلج کننده را علیه ایران تحکیم بخشید و اجماع منطقه ای و بین المللی را علیه ایران حول محور تئوری جنگ نامتعادل به رهبری ایالات متحده آمریکا و حمایت از برخی کشورها به وجود آورد.
با اجرای برجام، ایران در موقعیت برتر قرار گرفت و موج ایران هراسی با شکست روبرو شد. نگرانی عربستان ناشی از برجام و نفوذ معنوی ایران به جای نفوذ نظامی، موجب شده است که عربستان رو به جلو فرار کند؛ این فرار رو به جلو هر لحظه عربستان را از ادبیات مدبرانه بیشتر خارج کرده و به ادبیات خشونت محورانه وارد می کند تا ایران را در موقعیتی تقابلی قرار دهد و با تقابل ایران با عربستان و دیگر کشورهای همسو با آن کشور در درون منطقه، فضای جدید را آلوده و به این ترتیب آن را به یک فضای درگیری با کشورهای فرامنطقه ای نیز انتقال دهد.
عربستان بر این اندیشه است که با این تحرکات، لایه های تندرو و رادیکال در ایران را مورد خطاب قرار دهد و با تهییج احساسات و عواطف رادیکالیستی آنها زمینه های فشار بر دولت و حکومت را جهت کاربرد ادبیات خشونت محورانه به جای ادبیات تعامل گرایانه برگزیند؛ لذا آنچه بسیار برای عربستان و دیگر رژیم ها و دولت های حاکم بر منطقه که از نظم آینده بین المللی که متناسب با جایگاه و وزن ایران در نظم منطقه ای و نظام بین المللی باشد مطلوب است، خارج کردن ایران از تعامل سازنده به یک تقابل ویرانگر است.
گام ایران در جهت تعامل منطقه ای و ورود این تعامل منطقه ای در حوزه تعامل بین المللی و بالعکس، برای عربستان خطرناک به نظر می رسد. عربستان در گوش های خود زنگ هایی می شنود که نشان از آن دارد که ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی زمینه های ایجاد یک فضای مناسب برای گذر از خاورمیانه به خاور دور را فراهم می کند که پل این گذار و پیروزی، این بار نه از جنوب به شمال ایران بلکه از غرب به شرق خلیج فارس و دریای عمان است. بنابراین در وضعیت درون برجامی یعنی شرایط فعلی، رقبای منطقه ای و دشمنان ایران به دنبال فرصت هایی هستند که شرایط منطقه را به نفع خود و به ضرر ایران دگرگون کنند.
205/201
