- حمله به تاسیسات دولتی سوریه و به دست‌گیری برخی تاسیسات صنعت نفت این کشور،
- انجام گسترده عملیات خودروهای بمب‌گذاری شده و انتحاری در محله‌های شیعه نشین بغداد با استفاده از حمایت لجستیک و نظامی قبایل و محلات اهل سنت،
- حملات دو جانبه به شرق عراق (تصرف شهر جلولا در نزدیکی مرز جمهوری اسلامی ایران) و غرب عراق (اشغال شهر سنجار و سد موصل در نزدیکی مرز سه گانه عراق، ترکیه و سوریه) و تشکیل شدن یک خط دفاعی ممتد از منتهی الیه مرزهای غربی تا شرقی عراق در برابر دولت منطقه‌ای کردستان «KRG»
- قتل‌عام گسترده غیرنظامیان ایزدی کرد در مناطق شمالی غرب عراق
این تلاش‌ها از یک سو نشانگر سیر تحولات در منطقه اصلی نبرد میان داعش و ارتش پیشمرگه بوده و از سوی دیگر، نمایانگر حرکت به سوی اجرای مراحل گسترده‌تر برنامه‌ریزی شده است.
شبه‌نظامیان داعش در راه محاصره بغداد
تمرکز بر روی بغداد؟!
داعش«ISIL» که به تازگی نیز به دنبال اعلام خلافت در مناطق اشغال شده عراق و سوریه از سوی ابوبکر البغدادی ملقب به «خلیفه ابراهیم» نام خود را به «دولت اسلامی-IS» تغییر داده است؛ در نگاه نخست شانسی برای اشغال بغداد ندارد. اما به نظر می‌رسد اتاق جنگ نخبگان این گروه به دنبال اشغال نظامی نبوده و در فکر محاصره و منزوی کردن پایتخت عراق باشند. با در نظر گرفتن درگیری سنگین در مناطق شمالی و جنوبی بغداد و اشغال کامل شهر غربی بغداد یعنی فلوجه، می توان به درستی این ایده را تصدیق کرد که داعش در حال محاصره و انزوای کامل بغداد است. داعش توانسته است در عرصه نبرد،توان مهندسی رزمی خود را در جریان انفجار پل‌ها و راه‌های مواصلاتی به بغداد نشان دهد. از این روی، با فرض احتمال محاصره بغداد، این گروه با تحریم مواد غذایی، آب آشامیدنی و سوخت جمعیت شهر میلیونی بغداد را به طور کامل در اسارت خود خواهد داشت. در سال 2004 نیز ارتش ایالات متحده آمریکا با در اختیار داشتن یکصد هزار سرباز نظامی توانست بغداد را در محاصره خود نگه دارد.
به طور همزمان به نظر می‌رسد داعش توانایی انجام عملیات بسیار گسترده بمب‌گذاری انتحاری و «IED» را در ابعادی بسیار بزرگتر از موج حملات ماه‌های ژوئن و ژوئیه برای ارعاب مردم داشته باشد. اگر احتمال روی دادن چنین فرضیه‌ای را جدی بگیریم، دولت عراق به احتمال زیاد برای جلوگیری از چنین وضعیتی و افزایش تمرکز نیروها در بغداد، به سرعت از مناطق استراتژیکی مانند «سید حدیثه یا پالایشگاه بایجی» عقب نشینی خواهد کرد. اگر نیروهای داعش با چنین خوش شانسی راهبردی روبرو شوند، دست به ترور گسترده رهبران مذهبی، سیاسی و نظامی شیعه زده و درخواست اهل سنت برای استیلا بر شهرهای دوگانه شیعه-سنی را مانند سال‌های 2006-2007 عملی خواهد کرد. برای داعش حرکت به سمت این وضعیت که شبه نظامیان شیعه و سنی دربرابر یکدیگر در شهرهای مختلف قرار بگیرند، دقیقاً همان چیزی است که می‌خواهد. زیرا دیگر کادر رسمی داعش نیاز به دادن تلفات بیشتر در درگیری نبوده و به عنوان نماد قهرمان اهل سنت در عراق به ارائه راهبرد خواهد پرداخت. اگرچه در وهله نخست تحقق چنین سناریویی در عراق بعید است؛ اما رصد تحرکات یک ماه اخیر داعش به خوبی نمایانگر تصمیم داعش برای سوق دادن فضای راهبردی عراق به چنین وضعیتی است.
در جریان درگیری ماه ژوئن میان نیروهای پشمرگه و داعش در اطرف موصل، ارتش عراق به طور کامل از این منطقه عقب نشینی کرد اما واقعیت اصلی این رویداد، سکوت نیروهای پیمشمرگه و داعش دربرابر یکدیگر بود. پس از آن، حکومت اقلیم خودمختار کردستان به تمامی نیروهای پیشمرگه هشدار داد که نوعی کمربند دفاعی تشکیل داده و از درگیری پیش‌دستانه پرهیز کنند و با ایجاد خط تدافعی مستحکم در اطراف کرکوک و مناطق نفتی شمال، صحنه درگیری را به مناطق جنوبی عراق سوق داد. اگرچه داعش در این میان توانست شهر چندملیتی سنجر در نزدیکی مرز سوریه و شهر جلولا در مرز با ایران را نیز اشغال کند.
از این روی، داعش در گام نخست شهرهای عمدتاً سنی نشین را با کمترین هزینه به دست آورد و اداره آن را به دست شوراهای مشترک داعش-قبایل سپرد. با وجود اعلام ارتش کردستان مبنی بر انجام یک ضد حمله به سنجار و تشکیل یک ناحیه درگیری در اطراف جلولا، نوعی توازن راهبردی میان ارتش کردستان و داعش در سراسر مناطق شمالی، شرقی و غربی عراق برقرار شده است. با این حال، پیشینیه داعش در تصرف سریع سرزمین‌ها بسیار چشمگیر بوده و حتی نیروهای پیشمرگه نیز از وقوع درگیری تمام عیار با شبه نظامیان داعش پیشگیری می‌کنند.
یک سرباز ارتش کردستان در جبهه شمال غرب عراق
پس چرا ارتش پیشمرگه نمی‌تواند مناطق تازه تصرف شده خود را به خوبی نگه دارد؟ برخلاف بسیاری از واحدهای ارتش عراق، اعضای پیشمرگه دارای انگیزه بالا بوده و در بسیاری موارد از آموزش و تقسیم بندی بسیار خوبی برخورداراند. آن‌ها به دولت مرکزی خود وفادار بوده و به خوبی یک خط تمییز میان منطقه امن کردستان و شورشیان ایجاد کرده‌اند. یک توضیح این است که داعش پیشتر از تاکتیک‌های نظامی قوی بهره نمی‌برد اما طی ماه‌های اخیر از تاکتیک‌های نظامی بسیار مدرنی بهره می‌برد. اکنون داعش غرق در سلاح‌های پیشرفته غربی بوده و سرانه مهمات بسیار بیشتری نسبت به ارتش عراق و کردستان دارد. همچنین با استفاده از قاچاق نفت و غارت اموال دولتی، به میلیاردها دلار منابع مالی دست یافته است.
ارتش کردها به رغم مزایای گفته شده دارای معایب خاص خود نیز هستند. نیروهای آن‌ها در جبهه گسترده‌ای به طول هزار کیلومتر پراکنده شده‌اند. بسیاری از واحدهای نظامی آن‌ها گاهی بدون هماهنگی با فرماندهی به عملیات ایذایی دست می‌زنند. در شهر جلولا آن‌ها درگیر مبارزه در منطقه‌ای شده‌اند که اکثریت ساکنانش عرب بوده و از آن‌ها پشتیبانی نمی‌کنند. همچنین طی هفته گذشته وارد بازی خطرناک درگیری در سنجار، شهری که در عمق مناطق مرزی با سوریه بوده و داعش سراسر آن منطقه را کنترل می‌کند، شده‌اند.
با وجود درگیری مداوم میان اربیل و بغداد بر سر میزان اختیارات و تخصیص بودجه سالانه و تسلط بر مناطق نفتی، نشانه‌هایی از ظهور نوعی ائتلاف میان آن‌ها برای توقف داعش دیده می‌شود. برخی گزارشات نیز خبر از بمباران هوایی داعش توسط نیروی هوایی عراق در حمایت از ارتش کردستان منتشر شده است. بنابراین، هواپیماهای نیروی هوایی عراق توانایی استفاده از فرودگاه کرکوک علیه مواضع داعش را یافته‌اند. بنا بر برخی اخبار نیز گروه‌های شبه نظامی شیعه توافق کرده‌اند که تعدادی نیروی مسلح را از بغداد به فرودگاه سلیمانیه برای حضور در جبهه مشترک با اکراد اعزام کنند. در همین حال، با وجود اختلاف نظر اساسی میان کردهای سوریه و عراق، گزارشاتی مبنی بر درگیر شدن اتحادیه حزب دموکرات کردستان سوریه «PYD» با داعش در اطرف شهر سنجار مخابره شده است.
داعش همچنان مشغول به رخ کشیدن «هوشمندی استراتژیک» خود است. این گروه سعی کرده از اختلاف نظر و شکاف سیاسی میان کردها و حکومت مرکزی بغداد نهایت استفاده را کرده و تمرکز اصلی خود را بر روی تصرف میادین نفتی، پالایشگاه‌ها، سدها و به دست‌گیری منابع عمده مالی قرار داده است. اکنون اکثر زیرساخت‌های کلیدی شمال، غرب و شرق عراق در دست داعش قرار دارد. در برخی موارد، کنترل این زیرساخت‌ها می‌تواند به عنوان یک سلاح مؤثر استفاده شود. به عنوان مثال، تصرف سد حدیثه این اجازه را به داعش می‌دهد که در صورت نیاز، برق بسیاری از نواحی از جمله سراسر استان الانبار را قطع کند. بازکردن این سد در جنوب فلوجه همچنین می‌تواند بسیاری از شهرها و استان‌های شیعه جنوب عراق را به زیر آب ببرد. علاوه بر این، تصرف سنجار و تل عفر نشان داد که از این پس، داعش توانایی گسترده‌ای در عرصه حمل نقل و لجستیک در سراسر جبهه میان سوریه و عراق دارا است. در نهایت، در حالی که داعش تمرکز اصلی خود را بر محاصره و انزوای بغداد و تشدید درگیری فرقه‌ای گذاشته است؛ ارتش کردستان بر روی استیلا بر میدان‌های نفتی و حکومت دائم بر شهر راهبردی کرکوک تمرکز کرده است.
عباس قیداری- کارشناس امنیت بین‌الملل
- ISIL calls for blood donations in Mosul: Report
- As ISIL declares caliphate, battle continues in Iraq
- The Battle Over Iraq’s Oil, Ctd
