دکتر حمیرا ورمقانی در گفتگو با خبرنگار ایسکانیوز با اشاره به وجود ترس در کودکان گفت:ترس امری طبیعی است و همیشه جنبه منفی و بد ندارد. هنگامی که کودک به دنیا می آید اگر به او توجه کنید متوجه این موضوع می شوید که او به صدای بلند واکنش نشان می دهد. این موضوع بیانگر این است که هیجان ترس از ابتدای تولد همراه با کودک است و این یک واکنش طبیعی است وجای نگرانی ندارد.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگری که در این موضوع وجود دارد این است که در هنگام تولد، واکنش نوزادان به موقعیت ها بسیار متفاوت است. برخی کودکان هیجان بسیار بالایی را نشان می دهند و برخی هیجان کم تری را از خود بروز می دهند. این موضوع به مسئله ای به نام تفاوت های زیستی اولیه مربوط می شود، در این زمینه والدین نباید مسئله استعداد زیستی را فراموش کنند و بدانند که فرزندان آن ها در عین حال که حاصل یک تربیت هستند به دلیل وجود استعداد زیستی متفاوت می توانند دارای هیجان های کاملا متفاوتی هم چون ترس باشند. پس بهتر است از انجام مقایسه و قضاوت ارزشی کودک با سایر کودکان خودداری کنند.

دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی بالینی گفت: ترس واکنشی هیجانی است و زمانی نمود پیدا می کند که افراد احساس کنند امنیت آن ها در خطر است، ترس جز غرایز طبیعی انسان است که وجود آن الزامی است. ترس یک نوع واکنش به موقعیت­ هایی است که در آن ممکن است مواردی چون نگرانی، دلواپسی، خشم، فریاد و غم وجود داشته باشد. طبیعی بودن و نبودن ترس، با مدت و شدت آن مشخص می شود.

افتراق بین ترس طبیعی و غیرطبیعی مهم است

وی با بیان اینکه واکنش ترس در کودکان گاهی با بزرگسالان متفاوت است، گفت: معمولا کودکان واکنش هایی چون، خشم، فریاد، غم، اضطراب و افسردگی را نشان می دهند. اگر ترس وجود نداشت افراد به سمت خطرهایی می رفتند که عواقب جبران ناپذیری را برای آنها در پی داشت. همان اندازه که ترس می تواند طبیعی باشد، از طرفی می تواند غیرطبیعی باشد. ترس غیر طبیعی معمولا عملکرد را مختل می کند و دنیای روانی فرد را تا حدودی بر هم می زند و ذهن را درگیر می کند به طوری که فرد را از عملکرد بهینه باز می دارد. آن چه در افتراق بین ترس طبیعی و غیرطبیعی مهم است میزان مدت و میزان شدت ترس در برابر موقعیت ها است. والدین نباید تفاوت های فردی را در کودکان فراموش کنند، برخی کودکان ذاتا نسبت به برخی موقعیت ها واکنش شدیدتر و طولانی تری نشان می دهند.

در محدوده سنی 4-6 سالگی ترس یکی از مشکلات رایج کودک است

ورمقانی با ارائه راه بهبود ترس در کودکان گفت: برای کمک به کودک بهتر است والدین ابتدا علت ترس را در کودک خود بیایند،گاهی دیده شده که والدین بسیار نگران ترس کودک خود هستند زیرا بیان می کنند که ما با او کاری نداریم و او بیخود و بی جهت ترس دارد. در این مواقع می توان علت را در یکی از موقعیت های مختلف دنبال کرد که به آن ها اشاره می کنم در درجه اول گاهی کودک به طور ذاتی از لحاظ تجربه و ابراز هیجان با میانگین جامعه متفاوت است، برخی کودکان به طور ذاتی و با توجه به استعداد زیستی بیشتر دچار ترس می شوند.در درجه دوم گاهی شرایط و محیط ها علت وجود ترس در کودک هستند و نهایتا رفتارها و بازخوردهای والدین با کودک می توانند منبع ترس در کودک باشند. در درجه سوم گاهی والدین به صورت هشیار و یا ناهشیار رفتارهایی انجام می دهند که موجب ایجاد ترس در کودک یا عمق بخشیدن به ترس در آن ها می­ شوند.

وی با اشاره به نمونه شرایط ترس آور و نحوه رفع ترس در کودک گفت: ترس در همه کودکان ممکن است وجود داشته باشد اما در محدوده سنی 4-6 سالگی ترس یکی از مشکلات رایج کودک است، ممکن است یکی از علل ترس در کودک ذهن رویاگونه او در این سن باشد، بیشتر شخصیت های داستان ها را برونی می کنند. بهترین و مهم ترین اقدام برای رفع ترس در کودکان، مدیریت رفتار والدین در برابر ترس کودک است. والدین با نوع رفتارشان می توانند ترس را از بین ببرند و یا ریشه آن را عمیق تر کنند.

والدین نقش روانشناس را ایفا نکنند!

روانشناس خدمات روان شناسی و مشاوره زندگی اضافه کرد:در این زمینه به والدین توصیه می­ شود نقش روانشناس را ایفا نکنند، برخی والدین فقط شنیده اند که مواجهه با ترس درمان کننده است ولی اصول و قوانینش را نمی دانند. مثلا اگر بچه از تاریکی می ترسد او را تنها یک ساعت در اتاق تاریک قرار می دهند و سپس به کودک می گویند که "دیدی چیزی نیست". این بدترین رفتار ممکن است.

وی با اشاره به راهکاری در برای رفع ترس در کودک گفت:در این زمینه لازم است بعد از پیدا کردن دلیل اصلی، کودک را از طریق برنامه و اصول منطقی با ترسش روبرو کرد، برای مثال برای رفع ترس از تاریکی، می توان همراه با کودک برای مدت زمان بسیار کوتاه وارد مکانی تاریک شوید، بهتر است در انتخاب مکان دقت کنید تا مکانی انتخاب شود که برای کودک خوشایند باشد. ورود به موقعیت را به شکل بازی انجام دهید. این بازی را هر روز با کودک انجام دهید و هر روز بر مدت زمان آن بیفزایید. مدت زمان ماندن در محیط تاریک را با سرعت بسیار آهسته افزایش دهید.

سرزنش، تحقیر، مقایسه، مسخره کردن و تنبیه ،ترس رابیشتر می کند

دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی بالینی گفت: والدین باید قبل از خواب کودک را از امن بودن محیط مطمئن کنند. در این زمینه باید سعی کنید اطمینان از محیط را به کمک کودک و به شکل عملیاتی و نه صرفا کلامی انجام داد. مثلا قبل از خواب با کمک خودش تمام اتاق را چک کنید و در و پنجره ها را ببندید و یک لامپ کم نور و یا چراغ خواب برایش روشن کنید.

وی بیان کرد: این قرارداد را با خود ببندید که هر گاه کودکم پیشرفتی حتی بسیار ناچیز داشت او را تشویق خواهم کرد و بازخوردهای کلامی را فراموش نکنید.سعی کنید نبایدهای ممکن را رعایت کنید. مواردی چون سرزنش، تحقیر، مقایسه، مسخره کردن و تنبیه می تواند ترس را در کودک بیشتر کند و نباید انجام شود.

مسئله ترس کودک را به شکل داستان و قصه برایش تعریف کنید

ورمقانی اظهار کرد: یک راه کار مناسب می تواند این باشد که مسئله ترس کودک را به شکل داستان و قصه برایش تعریف کنید و از کودک بخواهید که فرد درون داستان را راهنمایی کند و برایش راه­کار ارایه دهد.یک مسئله مهم این است که والدین بپذیرند که ترس کودک در موقعیتی خاص طبیعی است. ممکن است موقعیتی از نظر والدین ترسناک نباشد اما برای کودک و از منظر او ترسناک است. پس از پذیرش می توان درباره آن موقعیت با کودک صحبت کرد. سعی کنید به جای گفتن جملاتی هم چون لوس نشو، ادا درنیار اینجا که ترس نداره، درباره تمامی موقعیت ها و ترس های کودک با او صحبت کنید. فراموش نکنید که جملات منفی می تواند موجب سرکوب هیجان در کودک و به تدریج موجب بروز افسردگی و اضطراب در او شود. در چنین شرایطی کودک به ندرت حاضر به صحبت درباره ترس هایش می شود.

هرگز از مقایسه استفاده نکنید

وی با عدم مقایسه کودکان با یکدیگر گفت: هرگز از مقایسه استفاده نکنید. "ببین بچه فلانی چقدر شجاعه". در این مورد هم ترس در کودک تداوم پیدا می کند و هم موجب کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس در کودک می شود.سعی کنید بیشتر از پاداش استفاده کنید و تنبیه را به کار نگیرید و در موارد خاص از حذف پاداش به جای تنبیه استفاده کنید. مثلا از ترس کودک سوءاستفاده نشود و هیچ گاه به او گفته نشود که اگر اذیت کنی تو را در اتاق حبس خواهیم کرد. بلکه به جای آن بگویید که اگر امروز اتاقت را مرتب نکنی با هم نمی تونیم به پارک برویم.

ترس های کودکان اکثرا روانی هستند

این روانشناس بالینی افزود: ترس های کودکان اکثرا روانی هستند و همانطور که گفته شد ذهن تخیلی آنها سازنده این نوع ترس ها است، پس بهتر است در مواقعی که کودک می ترسد بیشتر از لحاظ روانی و با بغل کردن، بوسیدن و صحبت کردن او را حمایت کرد . مثلا اگر کودک در خواب بود و به طور ناگهانی بیدار و شروع به فریادزدن کرد، ابتدا او را بغل کنید و بعد از آرام کردن او، لامپ را روشن کنید. مبادا قبل از آرام کردن کودک لامپ را روشن کنید.

از تعریف کردن داستان های ترسناک و غیرواقعی برای کودک جدا خودداری کنید

وی اضافه کرد: معمولا کودکان از صحبت جزیی درباره منبع ترس امتناع می کنند. بهتر است به جای کنجکاوی و فشار و اذیت کودک، به طور فعالانه به او گوش دهید. اگر کودک فعالانه گوش دادن شما را حس کند و شرایط را مساعد ببیند احتمال بیشتری دارد که به صحبت درباره منبع ترسش بپردازد.از تعریف کردن داستان های ترسناک و غیرواقعی برای کودک جدا خودداری کنید.

ورمقانی با اشاره به ترس و عوامل تاثیر گذار بر آن گفت: ترس انواع زیادی دارد و دلیل و ریشه آن ها نیز بسیار متفاوت است. مهم ترین عامل محیطی دخیل در ایجاد و رفع ترس، رفتار والدین است. گاهی کودکان با ترس هایشان می خواهند پیامی به شما دهند که در آن نیازهایشان نهفته است و درخواست توجه دارند. نیازهای روانی کودک جزء بزرگترین نیازهای اوست که اگر مرتفع نگردد خود را به شکل، ترس، هیجان های منفی، حتی گاهی بیماری و رفتارهای ناسالم نشان می دهد.

رفتارهای حاکی از شجاعت و یا غلبه بر ترس را تقویت کنید

وی با بیان اینکه ترس نیز هم چون مریضی است و بهتر است والدین از قبل برای جلوگیری از ایجاد آن برنامه ریزی کنند گفت:در این زمینه لازم است والدین دنیای ذهنی کودک را متناسب با سن او و نه سن خودشان درک کنند ،تا حد امکان هم به صورت کلامی و هم رفتاری کودک را از علاقه و حمایت خود آگاه سازند، رفتارهای حاکی از شجاعت و یا غلبه بر ترس را تقویت کنند و بازخورد دهند، در غلبه بر ترس طوری برنامه ریزی کنند که گام ها به صورت کوچک و متناسب با توان کودک باشد و در آخر صبور باشند.

ترس یک مسئله رایج در رشد کودک است

ورمقانی در پایان گفت:در پایان باید این نکته را به والدین گوشزد کرد که ترس یک مسئله رایج در رشد کودک است و در هر کودکی به شکلی متفاوت نمود پیدا می کند، پس لازم نیست دستپاچه شوند و در این زمینه لازم است آگاهی خود را افزایش و از یک متخصص کودک کمک بگیرند. ترس های طبیعی جای نگرانی ندارد و هم چنین نیازی به درمان ندارد و جزو مراحل رشد کودک است. در صورتی که ترس ها شکل مرضی پیدا کردند، بهتر است به متخصص مراجعه کنند. در آخر به دلیل اهمیت این موضوع باز هم یادآوری می کنیم که مرضی شدن ترس دو شاخص اساسی مدت زمان طولانی و شدت زیاد دارد.

خبرنگار:نیوشا یعقوبی/انتشار:زهره حاجیان

700/701