نیاز کشور به تربیت نیروهای ماهر کاری و خودکفایی در زمینههای مختلف ضرورت تأسیس یک دانشگاه مهارتی را ایجاب میکرد و همین هم شد به طوریکه تأسیس دانشگاه جامع علمی کاربردی در مهرماه سال 1370 به تصویب رسید.
حالا بیش از 26 سال از آن زمان میگذرد و این دانشگاه امروز مراکز آموزشی مختلفی در رشتههای مهارتی در سراسر کشور دارد که با هدف افزایش سطح مهارت شاغلان بخشهای مختلف اقتصادی و افزایش مهارتهای حرفهای دانشآموختگان مراکز آموزشی که فاقد تجربه اجرایی هستند دانشجویانی را تربیت میکند.
برای اطلاع از چگونگی شرایط کنونی دانشگاه جامع علمیکاربردی به دفتر محمدحسین امید رئیس این دانشگاه رفتیم و در گپ و گفتی دوستانه وضعیت فعلی دانشگاه را از وی جویا شدیم.
پیراهن مشکی بر تن داشت که از وی دلیلش را پرسیدیم، از حلوای روی میز تعارفی کرد و گفت: دانشگاه جامع علمی کاربردی 90 شهید دارد که 30 شهید از مدافعان حرم هستند، شهید حججی نیز دانشجوی دانشگاه علمی کاربردی بود که به تازگی مدرکاش را به خانوادهاش تحویل دادیم.
حالا هم چند روزی است که شهید حسین حسن زاده مدیر امور دانشجویان شاهد و ایثارگر دانشگاه را از دست دادیم.
امید گفت: شهید حسنزاده را در زمان حیاتش شهید زنده مینامیدیم زیرا در زمان دفاع مقدس یک شب در سردخانه بود و همه تصور میکردند که وی شهید شده ولی به زندگی بازگشت و حالا پس از 30 سال که جانباز شیمیایی بود به درجه شهادت رسید.
وی گفت: شهید حسنزاده برنامهریزی کرده بود تا هفتهای یکبار به دیدار خانواده شهدای دانشجو برویم که قسمت اینگونه رقم خورد تا به منزل خودش برویم و با خانواده خودش دیدار کنیم.
از او درباره دانشگاه و اهدافش پرسیدیم، گفت: امیدواریم آنچه مدنظر رهبری است در بحث مهارتآموزی انجام دهیم زیرا مقام معظم رهبری فرمودند کار بدون علم، کماثر است؛ علم بدون کار، بیاثر است.
با این اشاره امید به بحث ضرورت آموزش مهارتی به سراغ سوالاتی درباره وضعیت آموزش علمیکاربردی و مهارتی کشور رفتیم.
* آموزش مهارتی در کشور مغفول مانده است
در حال حاضر شرایط آموزش مهارتی در کشور به چه صورت است؟
آموزش مهارتی در کشور مغفول بوده است به طوری که حدود 4 میلیون دانشجو داریم که تنها 10 درصد آنها آموزش مهارتی میبینند که آن هم آموزش مهارتی کامل نیست؛ بنابراین برای بهبود این موضوع چند برنامه را در دستور کار داریم.
جامعه ما یک جامعه مدرکگرا است و مدرک بر مهارت ارجحیت دارد به طوری که مردم حاضر هستند فوق لیسانس از دانشگاه سطح پایین دریافت کنند ولی مدرک پایینتری در دانشگاههای مهارتی نگیرند.
این شرایط در کشورهای دیگر به چه شکل است؟
به طور مثال آلمان پس از جنگ جهانی دوم کاملا از بین رفت زیرا پس از سقوط هیتلر کشورهای همسایه نیز هر چه بمب داشتند بر سر آلمانیها میریختند تا آلمان نابود شود ولی در حال حاضر آلمان اقتصاد برتر اروپا است و نقطه مثبت کار آلمانیها این بود که به سمت آموزش مهارتی رفتند و دانشگاههای «فاخهوخ شوله» را تاسیس کردند که کار این دانشگاهها مهارتآموزی و علمی کاربردی است.
آلمان بیش از 70 درصد دانشگاه علمی کاربردی و کمتر از 30 درصد دانشگاه نظری دارد و ایران نیز در قانون برنامه ششم توسعه پیشبینی کرده است که تا آخر برنامه 30 درصد آموزش عالی به صورت مهارتی باشد ولی در حال حاضر در سال دوم برنامه ششم تنها 15 درصد علمی کاربردی است که اگر برنامه 30 درصد محقق شود ـ که نمیشود ـ ما ابتدای سال 97 به 30 درصد میرسیم که باز هم این آمار پایینی است.
به طور کلی آموزشهای نظری و مهارتی چه تفاوتی دارند؟
در نظام آموزشی نظری مرزهای دانش ما توسعه به صورت علم محور است ولی در آموزش مهارتی و مهارتآموزی، توسعه فناوری به صورت مبنا هستند یعنی کسانی که در دانشگاه علمی کاربردی درس میخوانند قرار نیست در پیشبرد علم کار کنند بلکه باید وارد بازار کار شوند که بزرگترین مشکل جامعه ما نیز در حال حاضر اشتغال است و مشکلات اجتماعی هم ناشی از بیکاری است.
* کمتر از 15 درصد دانشجویان کشور در حوزه مهارتی تحصیل میکنند
با توجه به ضرورت توسعه آموزشهای مهارتی، برای این امر چه برنامهریزی خاصی در کشور صورت گرفته است؟
امسال سال دوم برنامه ششم توسعه هستیم که کمتر از 15 درصد دانشجوی مهارتی داریم یعنی بیش از 85 درصد دانشجویان آموزش نظری میبینند که این آموزش برای حرکت در مرزهای دانش به کار برده میشود، البته دولت در سیاستهای جدید به صورتی عمل کرده که دانشجویان دانشگاههای نظری هم در پایان تحصیلشان یک دوره عملی در کارخانجات ببینند.
چرا در حال حاضر در کشور ما نسبت دانشجویان مهارتی کم است؟
این مساله چند دلیل دارد متاسفانه در دورهای که توسعه کمی دانشگاهها مدنظر بوده تمام دانشگاهها به دنبال جذب پشت کنکوریها بودند، عدهای با نیت اینکه جوانان پشت کنکوری افسرده نشوند و عدهای هم با این نیت که تجارت خوبی راهاندازی کنند دانشجویان را جذب کردند.
در حال حاضر دانشجویان کمتر از 15 درصد دانشگاههای کشور بدون شهریه درس میخوانند و 85 درصد شهریه میدهند یعنی کسانی که شهریه میگیرند منتفع میشوند؛ بنابراین جذب دانشجو میتواند یک شغل تلقی شود که این توسعه کمی سبب شد زیرساختها ساماندهی نشود و آموزش مهارتی در محیط کار و در جوار صنعت نباشد.
در حال حاضر در وسط کارخانه ماشینسازی تبریز کلاس برگزار میشود و مهندس کارگاه کارخانه تدریس هم میکند، ولی گاهی دورههای شبه مهارتی تعریف میکنند و نامش را مهارتی میگذارند.
* موانع سر راه توسعه آموزش مهارتی
چه مشکلاتی بر سر راه آموزش مهارتی قرار دارد؟
بخش زیادی از رشتههایی که در گذشته تصویب شده بازار کار ندارد و اشباع شده است زیرا این رشتهها با رشتههای نظری تفاوتی ندارند و دستگاهها در این رشتهها دانشجویان دانشگاهای سطح بالاتر را جذب میکنند ولی متاسفانه در مقطعی تعداد رشتههای غیرمهارتی در دانشگاه جامع بسیار افزایش یافت یعنی ما نیروی بیکار تربیت کردیم ولی در حال حاضر در رشتههای مهارتی بیکار کم داریم، زیرا بیشتر رشتهها کاربردی است.
نکته دوم اینکه مراکز ما به صورت بیرویه گسترش یافته به طوری که در تهران 200 مرکز وجود دارد و در حالی که جزء شرایط مراکز این است که باید زمین مرکز حداقل 1200 متر باشد ولی مراکزی در حد یک خانه یا یک مدرسه کوچک داریم که در حال تخریب هستند یا انباری یک کارگاه را به مرکز تبدیل کردند در حالی که مراکز علمی کاربردی باید در محیط واقعی کار و در جوار صنعت شکل میگرفت.
* 3 هزار کدرشته محل اضافی هستند ولی افرادی مانع از حذف این کد رشته محلها میشوند
وقتی در یک مرکز غیرمرتبط رشتههای مختلف تدریس میشود آن مرکز نمیتواند پاسخگوی دانشجویان باشد، سال 94 نزدیک به 17 هزار کد رشته محل در این دانشگاه بود که سال 96 آن را به 8 هزار تقلیل دادیم و باز هم 3 هزار کدرشته محل اضافی هستند ولی افرادی مانع از حذف این کد رشته محلها میشوند.
در تهران مرکزی داشتیم که 4 هزار دانشجو داشت و باید 40 هزار متر فضا داشته باشد ولی 2 هزار متر فضا داشت. تعداد زیاد مراکزی که بدون ضوابط و بدون داشتن حداقلهای لازم تاسیس شدند مشکلزا است زیرا این مراکز نمیتوانند دانشجوی با کیفیت لازم تربیت کنند. امکانات این کار را ندارند.
* تعطیلی مراکز و حذف سرفصلهای بی کیفیت
فارس: برای افزایش کیفیت چه اقداماتی انجام شده است؟
زمانی که در دانشگاه علمی کاربردی مسئولیت گرفتم 1200 مرکز داشتیم که امسال به 840 مرکز تقلیل دادیم.
مشکل بعدی دروسی است که تعریف شده ولی اصلا مهارتی نبوده یا نیاز به یک دوره مقطعی نداشته و فقط باید در یک پودمان تدریس میشده است.
مردم مدرک میخواستند و دانشگاه مدرک میداده در حالی که این مساله سبب شده وجهه دانشگاه آسیب ببیند؛ بنابراین در حال حذف برخی سرفصل دروس و اضافه کردن رشتههای جدید کاربردی هستیم.
امتیاز تدریس نیز به صورت بیمهابا ارائه شده به طوری که در مقطعی بیش از 80 هزار نفر کد مدرسی دریافت کردهاند ولی در حال حاضر این تعداد به 50 هزار نفر رسیده است.
در گذشته به صورت بسیار راحتی به همه کد مدرسی ارائه میدادند و حتی برخی مراکز به همین مساله نیز پایبند نبودهاند و از افرادی که اصلا کد مدرسی نداشتند نیز برای تدریس استفاده میکردند که این مساله سبب شده بسیاری از مدرسان دارای صلاحیت حرفهای لازم نباشند. در حالی که مدرس باید سالها کار کرده و تجربه کار را داشته باشند ولی اینگونه نبوده است.
مشکل دیگر بحث نظارتی است به طوری که هر رشتهای که از هر مرکزی درخواست میشد مجوز میدادند و از هر مدرسی که میخواستند استفاده میکردند و کسی هم بر اینها نظارت نمیکرد.
* اقدامات دانشگاه علمیکاربردی برای افزایش کیفیت
در محیط آموزشی، در زمینه مدرس، گسترش رشتهها و مسائل دیگر نظارتی وجود نداشت ولی حالا ما اولین دانشگاهی هستیم که سال گذشته معاونت نظارت راهاندازی کردیم زیرا دیدیم اصل کار ما نظارت است و همین مساله باعث شده تا مهر 96 تعداد مراکز ما از 1200 مرکز به 840 مرکز تقلیل یابد که البته این مساله به این معنی نیست که این 840 مرکز دارای کیفیت کامل هستند ولی به تدریج کیفیت را نهادینه میکند.
در برنامهریزی درسی نیز درسها را به روز میکنیم و بسیاری از نیازهای آموزشی که با پودمان قابل حل است به صورت پودمانی عمل میکنیم.
* مدرسان بدون کد مدرسی حق تدریس ندارند
در حوزه مدرسان چه اقداماتی انجام دادهاید؟
برای نخستینبار کد مدرسی را در چارچوب قانون هیات عالی جذب ارائه میدهیم. به طوری که ما به 9 هزار مدرس نیاز داشتیم که بیش از 45 هزار نفر متقاضی شدند بنابراین آزمون برگزار کردیم و از 14 هزار نفر متقاضی تهران 3 هزار نفر را انتخاب کردیم که این 3 هزار نفر باید در مصاحبهها شرکت کنند، 30 هزار نفر هم از استانها به صورت بدون آزمون پذیرفته شدند که برای پذیرش آنها کارگروه بررسی صلاحیتهای علمی را تشکیل دادیم.
در حال حاضر کار پذیرش در 10 استان به پایان رسیده ولی در تهران پایان کار برای ترم بهمن صورت میگیرد.
تیمهای مصاحبه متشکل از افراد دانشگاهی و خبرگان هستند.
قصد داریم تمام 50 هزار مدرس قبلی را نیز در این مسیر قرار دهیم و سیستمی وجود دارد که از ترم آینده مدرسان بدون کد مدرسی نمیتوانند تدریس کنند به طوری که دانشجو در سامانه تصویر استاد را میبیند و اگر این استاد سر کلاس حاضر نبود اطلاع میدهد که در این صورت تخلفات مراکز کاهش یابد.
نحوه جذب مدرسان به چه صورت است؟
جذب مدرسان در اختیار دبیرخانه جذب است. برای حقالتدریسها نیز کارهای جذب انجام میشود. به طوری که سالانه یک یا دو بار در شهریور یا بهمن فراخوان جذب میدهیم و به طور مثال برای رشتههای جدیدی که ایجاد کردیم و مدرس نداریم مدرس جذب میکنیم.
در دانشگاه ما نسبت مدرس به دانشجو یک به 10 است در حالی که در دانشگاههای دیگر یک به 30 است.
تاکنون هزار نفر از متقاضیان تدریس مصاحبه خود را انجام دادند و بقیه در نوبت هستند که از طریق پیامک به آنها اطلاعرسانی میشود.
نکته مهم دیگر اینکه 25 سال از عمر دانشگاه میگذرد ولی حتی یک مرکز هم دارای اساسنامه نیست بنابراین قصد داریم تا پایان امسال مراکزی که شایستگی ندارند اساسنامه ندهیم و مراکزی که دارای اساسنامه نباشند مجوز رشته دریافت نمیکنند.
درباره شرایط زیرساختها نیز کف شرایط را قرار دادیم که باید رعایت شود و صلاحیت روسای مراکز هم باید بررسی شود. برخی مراکز دارای سرپرست هستند که باید تعیین تکلیف شوند. یک رئیس در دو دوره چهارساله میتواند رئیس مرکز باشد که در این صورت هم باید صلاحیتش بررسی شود.
مراکز ما به دو دسته دولتی و غیر دولتی تقسیم میشوند که در مراکز علمی کاربردی باید هیات موسس یا دستگاه وابسته به ما پیشنهاد دهد و ما فرد مورد نظر را تایید کنیم تا به عنوان رئیس مرکز فعالیت کند.
روسا باید حداقل کد مدرسی داشته باشد یا هیات علمی دانشگاه باشند، باید فردی خوشنام بوده و در حوزه مهارتی فعالیت داشته باشند. همچنین باید دارای صلاحیت عمومی بوده و شرط سن را هم داشته باشد.
برای پذیرش دانشجویان نیز سهم کارکنان را حذف کردیم تا هر کس قویتر است وارد دانشگاه شود و میانگین معدل کشوری برای پذیرش نیز امسال 0.5 نمره ارتقا یافته است.
* 400 هزار ظرفیت خالی داریم که حداقل 100 هزار ظرفیت از رشتههای بسیار مورد نیاز کشور است
انتظار داریم در جامعه ارزش مهارت بالا رفته و ارزش مدرک کم شود. مهرماه امسال 550 هزار ظرفیت اعلام کردیم که 130 هزار نفر ثبتنام کردند یعنی 400 هزار ظرفیت خالی داریم که حداقل 100 هزار ظرفیت از رشتههای بسیار مورد نیاز کشور در مراکز خوب ما هستند.
تمام اقدامات ما در راستای کیفیت است و حالا میتوانیم ادعا کنیم که مشکلات را یکی یکی حل کردیم یا در حال حل کردن هستیم ولی متقاضی کم داریم. به طوری که متقاضی رشتههای بدون بازار کار بیشتر است.
با توجه به ضرورت توسعه مهارتهای کاربردی در زمینه فرهنگسازی این موضوع چه اقداماتی داشتهاید؟
برای نهادینه کردن فرهنگ علمی کاربردی و مهارت محوری چند کار انجام دادیم به طوری که آقای قرائتی نیز دو برنامه از درسهایی از قرآن را در این زمینه انجام داد و به مقام معظم رهبری نامه نوشت که مهارتمحوری وارد حوزه هم بشود و ایشان دستور سریع به روسای حوزههای علمیه دادند تا این کار صورت بگیرد.
با ستاد نیروهای مسلح نیز مذاکراتی داشتیم تا سربازها در قالب پودمانهای تخصصی آموزش ببینند و این ستاد نیز بنا به فرمایش مقام معظم رهبری برای سربازها اعم از افرادی که مدرک دارند یا ندارند برنامهریزی کرده است.
یک خبرگزاری نیز راهاندازی کردیم، در فضای مجازی وارد شدیم، با صدا و سیما همکاری کردیم و همه هزینهها را تقبل میکنیم تا آموزش مهارتی گسترش یابد زیرا شعار سال و توسعه اشتغال فقط با آموزش مهارتی ممکن است و باید پنجه ماهر افراد ارزش بسیاری داشته باشد.
تا پایان برنامه ششم توسعه باید 30 درصد آموزش ما مهارتی شود یعنی یک میلیون و 200 هزار دانشجو باید به سمت آموزش مهارتی بیایند و ما ظرفیت ارائه این رشتهها را داریم.
منبع: فارس