این کشور در طول چند سال گذشته به اصلی ترین عامل بقا و تداوم حیات داعش تبدیل شد و به انحا مختلف باعث قدرت گرفتن داعش شده است. در واقع آنکارا سعی کرد تا از داعش به عنوان ابزاری برای بر هم زدن شرایط عراق و به خصوص سوریه استفاده کند. چرا که در شرایط فقدان معارضه قابل اتکا، داعش به اصلی ترین گزینه ای تبدیل شد که از توان لازم برای مقابله و ایجاد چالش برای دولت سوریه برخوردار بود. بر این اساس بود که به رغم تبدیل شدن داعش به تهدیدی منطقه ای و جهانی و اعمال فشارهای مختلف بر ترکیه به دلیل نوع رویکرد آن در مقابل داعش، آنکارا حاضر به تغییر جدی این رویکرد نشد. با این حال بعد از گذشت حدود چهار سال از بحران در سوریه و بروز متغیرهای جدید در سیاست منطقه ای و به خصوص وخامت شرایط امنیتی ترکیه رهبران این کشور مجبور شدند تا تغییراتی را در سیاست خود در قبال داعش ایجاد کنند.

برخی معتقدند که ترکیه زندگی مسالمت آمیزی را با داعش سپری کرده است، اما شاخصها و تحلیلهای مختلف نشانگر آن است که ترکیه از همزیستی مسالمت با داعش در سرزمینهای مجاور خود فراتر رفته و باعث قدرت گرفتن و ایفای نقش جدی داعش شده است. در حالی که داعش تهدیدات و خطرات مختلفی را برای اغلب بازیگران منطقه ایجاد کرده است تهدید چندانی را برای آنکارا ایجاد نکرد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در جولای ٢٠١٤ خطاب به داعش که ٤٩ شهروند ترکیه ای را گروگان گرفته بود اعلام کرد که مسلمان علیه برادر مسلمان ظلم نمی کند و این هنگامی بود که کنسول ترکیه در موصل اشغال شد. وی داعشی‌ها را برادران مسلمان نامید. در سپتامبر ٢٠١٤، اردوغان منکر حمایت کشورش از تروریست‌ها شد و از اقدامات آنها چشم پوشی کرد. همچنین مسئولان ترکیه در مواضع خود از اینکه داعش را تروریست معرفی کنند پرهیز کردند، بارها با اقدام نظامی علیه این گروهک مخالف کردند و نرمش قابل ملاحظه‌ای در قبال اقدامات داعش انجام دادند. ترکیه علت این اقدامات را گروگان هایی که نزد داعش بودند عنوان می‌کرد ومی‌کوشید که از رویارویی حتی در حد رسانه‌ای دوری کند.

دلایل چندی وجود دارد که نشان می‌داد ترکیه نقش مهمی در کمک به داعش دارد؛

نخست اینکه ترکیه مرزهای مشترکی به طول ١٢٠٠ کیلومتر با سوریه و عراق دارد و این کشور جنگجویان خارجی را از خاک خود به این دو کشور اعزام می‌کند تا به داعش بپیوندند. ترکیه برای داعش در سوریه محموله های سلاح ارسال می کند و زخمی شدگان آن را در بیمارستان های خود درمان می کند و هتل های آن در شهرک های مرزی میزبان این تروریست هاست.

دوم، چشم پوشی مقامات ترکیه از تجارت غیرقانونی فزاینده در مرزهاست که به نفع داعش است.موضوعی که ستاد مشترک ترکیه نیز آن را تایید کرده است و نمایندگان پارلمان ترکیه خواستار توضیح دولت در این باره شدند.داعش هزاران تُن سوخت از سوریه به ترکیه قاچاق می کند و از این راه ماهانه سودی چند میلیون دلاری به دست می آورد. درخواست سوخت ارزان داعش زیاد است و این محموله ها از مناطق مرزی به داخل ترکیه منتقل می شود. بر اساس گزارش های رسانه های ترکیه سوخت قاچاق شده به قیمت ناچیزی از داعش خریداری و در داخل با قیمت بالایی فروخته می شود.این سوخت به قیمت٧٠ قرش ترک خریداری و در داخل یک لیره و ٨٥ قرش فروخته می شود.

سوم، عدم اتخاذ اقدامی از سوی ترکیه برای ممانعت از ورود تروریست ها و سوخت نشانه دخالت آنکارا در آن است. دولت ترکیه در حالی گزارش نیویورک تایمز درباره خرید نفت از داعش را تکذیب کرد که بر اساس گزارش این روزنامه آمریکایی دستگاه های اطلاعاتی کشورهای غربی ورود محموله های نفتی غیر قانونی به ترکیه از مناطق تحت اشغال داعش در شمال عراق را تایید کرده‌اند.

چهارم، در داخل ترکیه پلیس این کشور از فعالیت های داعش و تحرکات محسوس و فزاینده آنها چه در زمینه اعلام وابستگی به داعش و آویزان کردن پرچم خود از پنجره منازل و خودروهای خود در برخی مناطق و چه در زمینه جذب جوانان ترک، چشم پوشی می‌کند.

پنجم، با از بین رفتن برگه گروگان های ترکیه‌ای نزد داعش بهانه ترکیه برای عدم مبارزه با داعش از بین رفت. این بر اساس توافق میان دولت ترکیه و داعش بود که طی آن ١٨٠ داعشی در فاصله کمتر از دو روز مانده به یورش به کوبانی آزاد شدند و ترکیه با داعش در محاصره کوبانی همراهی کرد.

به رغم زندگی مسالمت آمیز و همراهی ترکیه با داعش در سوریه و تلاش برای بهره گیری از این گروه تروریستی به عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاست منطقه ای خود، به تدریج در سال ٢٠١٥ تحولاتی در داخل ترکیه و سوریه رخ داد که این کشور را با چالشهایی جدی مواجه کرد و آن را مجبور کرد تا در سیاستهای گذشته خود در قبال داعش تجدید نظرهایی را انجام دهد. از جمله این تحولات قدرت گرفتن کردهای شمال سوریه و تسلط آنها بر بخشهای بزرگی از مرزهای سوریه و ترکیه و در نتیجه احساس تهدید ترکیه، از تبدیل شدن داعش به تهدیدی منطقه ای و بین المللی و افزایش فشارها بر آنکارا به منظور دست کشیدن از حمایت از داعش و تضعیف موقعیت سیاسی حزب عدالت و توسعه در داخل در نتیجه انتخابات پارلمانی بود.

پیروزی که کردهای سوریه در جنگ علیه داعش به دست آوردند و توانستند منطقه استراتژیک تل ابیض را تصرف کنند و به سرعت به سمت استان رقه حرکت کنند و بر نوار مرزی ٤٠٠ کیلومتری طرف سوریه مسلط شوند، بیش از همه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را نگران کرده بود. نکته مهم دیگر این بود که پیروزی ای که کردهای سوریه به دست آوردند رضایت امریکایی ها را در برداشت چرا که خود نیز مشارکت فعالی در پوشش هوایی جنگنده هایشان در این پیشروی داشتند. این تحول نگرانی مهمی در ترکیه ایجاد کرد و اردوغان از این می ترسید که کردها به فکر تصاحب مناطق بیشتری از خاک سوریه بیفتند و بخواهند اقلیمی سیاسی به وجود آورند که چندان با استراتژی ترکیه مطابقت نداشته باشد.

همچنین عدم توانایی حزب عدالت و توسعه در کسب اکثریت لازم برای تشکیل دولت برای تشکیل دولت بدون ائتلاف با سایر احزاب سیاسی به عنوان افزایش مخالفتها با سیاست خارجی حزب و عدالت و توسعه بود . علاوه بر این پیروزی کردها در انتخابات پارلمانی ترکیه به عنوان تحولی منفی از منظر رهبران ترکیه بود. بعد از پیروزی قاطع فهرست کردها در انتخابات ترکیه نگرانی اردوغان به شدت افزایش یافت. کردها برای نخستین بار در تاریخ ترکیه در قالب یک حزب وارد پارلمان شدند که این مساله با افزایش حس قوم گرایی کردها در ترکیه و کشورهای همسایه آن هم زمان شده است. برای همین بود که اردوغان اصرار داشت دست به هر کاری بزند تا جلوی صعود کردها را بگیرد. علاوه بر آن، پیشروی زمینی کردها تهدیدی جدی برای شهر رقه که داعش آن را پناهگاه اصلی خود می داند و توسعه طلبی خود را از آن جا در سوریه و عراق آغاز کرد ، محسوب می شد. هر گونه تهدیدی برای رقه به معنای به هم ریختن برگه های بازی در سوریه است، به خصوص که می تواند فرصتی طلایی برای حکومت سوریه به وجود بیاورد و ضربه ای قوی بر پیکرده داعش وارد کند. این چیزی است ترکیه خواستار آن نیست.

در چنین شرایطی بود که آغاز درگیریهای جدید بین ترکیه و گروه پ ک ک تنگناهای ترکیه را بسیار افزایش داد و اردوغان را مجبور کرد تا تصمیمات جدیدی را اتخاذ کند. مهمترین این تصمیمات اجازه دادن به استفاده از پایگاههای خود از سوی آمریکا برای مقابله با داعش به خصوص پایگاه اینجرلیک و اعلام مشارکت در جنگ علیه داعش بود. این تصیم به معنای بازگشت ترکیه از سیاستهای تند خود در قبال داعش تلقی شده است. بر این اساس ترکیه اقدام به انجام حملاتی علیه داعش کرد که انتظار می رفت واکنشهایی را از سوی این گروه در پی داشته باشد. با این حال به اعتقاد بسیاری تحرکات جدید نظامی ترکیه بیش از آنکه داعش را هدف قرار دهد کردها و پ ک ک را هدف قرار می دهد. از این رو در مجموع هر چند که روابط داعش و ترکیه در مقایسه با گذشته کمرنگ شده است، اما هنوز نشانه هایی از درگیری جدی بین دو طرف و اراده جدی ترکیه برای مقابله با داعش وجود ندارد.

جواد مددی

منبع: الوقت

301302