به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ چین در حال تعمیق پیوندهای علمی خود با کشورهای کم درآمد و متوسط است و به گزارش مجله «نیچر»، بهتر است که اروپا و آمریکا به این تلاش‌ها بپیوندند تا از این طریق به حل بحران‌های اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی کمک کنند. از نظر نیچر، ۲ راه برای نگریستن به ابتکار یک تریلیون دلاری کمربند و جاده چین وجود دارد. از نظر مالی، پروژه ساخت و توسعه زیرساخت‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط رو به پایان است. به طور مثال، چهار میلیارد دلار وام در سال ۲۰۲۱ پرداخت شد که نسبت به وام ۸۵ میلیارد دلاری سال ۲۰۱۶ مبلغ بسیار کمی است. اما وقتی صحبت از همکاری علمی می‌شود، روند کمی متفاوت است.
در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، نیچر تیم‌هایی از خبرنگاران را به کشورهای درگیر در کمربند و جاده فرستاد تا جنبه‌های علمی این پروژه را بررسی کنند. آنها با بیش از ۱۰۰ نفر از جمله محققان و سیاستگذاران، صحبت کردند تا معیاری از جاه‌طلبی چین برای گسترش گسترده همکاری‌های تحقیقاتی بین‌المللی خود و ترسیم مجدد نقشه علمی جهانی به دست آورند.
این جاه‌طلبی‌ها کمابیش باقی مانده‌اند. شی جین پینگ در اجلاس دهم در پکن که در مهر ماه گذشته برگزار شد، تائید کرد که تعداد آزمایشگاه‌های ساخته شده در کشورهای شرکت کننده در کمربند و جاده در پنج سال آینده به ۱۰۰ واحد خواهد رسید. علاوه براین قرار شد که کنفرانس‌های بین‌المللی شبکه‌ای برگزار شود که محققان را در زمینه‌های متنوعی مانند کشاورزی، مالکیت معنوی و فناوری هسته‌ای گرد هم آورد.
جاده ابریشم جدید چین
شی جین پینگ، رهبر عالی مقام چین، یک دهه پیش (۲۰۱۳) ابتکار «کمربند و جاده» یا BRI را برای استفاده از قدرت اقتصادی این کشور برای گسترش وسعت ژئوپلیتیک و مقابله با نفوذ آمریکا و سایر دموکراسی‌های صنعتی تأسیس کرد. ابتکار کمربند و جاده یک طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۷۰ کشور جهان و سازمان‌های بین‌المللی و توسعه ۲ مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که در مرکز سیاست خارجی این کشور قرار دارد.
موافقان این طرح، آن را راهی برای شکاف زیرساخت‌ها بین کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای در حال توسعه، کمک به رشد اقتصادی این کشورها و رونق تجارت بین‌المللی می‌دانند. اما مخالفان آن را طرحی استعماری می‌دانند که بسیاری از کشورهای هدف، توان بازپرداخت دیونش را ندارند و قراردادهایش شفاف نیست.
چین از آن زمان تاکنون نزدیک به یک تریلیون دلار به کشورهای عمدتاً در حال توسعه به صورت وام، برای ساخت نیروگاه‌ها، جاده‌ها، فرودگاه‌ها، شبکه‌های مخابراتی و سایر زیرساخت‌ها پرداخت کرده است. آقای شی از پول نقد و تخصص زیرساختی چین برای پیوند دادن کشورهای آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و بخش‌هایی از اروپای شرقی و جنوبی استفاده کرده است. کمربند و جاده نقشی را برای چین در توسعه جهانی رقیب آمریکا و بانک جهانی ایجاد کرده است. اما با وجود تمام نفوذی که برای پکن به ارمغان آورده است، این ابتکار به سطوح غیرقابل تحمل بدهی برای ده‌ها کشور فقیر کمک کرده است. چین همچنین قراردادهایی را با شرکت‌های خود منعقد کرد و در برخی موارد پروژه‌های گران‌قیمتی ساخت که رشد اقتصادی را تحریک نکرده‌اند.
اما این ابتکار عمل در سال‌های اخیر در حال تغییر شکل است. نقش چین از بزرگترین وام‌دهنده دوجانبه جهان به بزرگترین جمع‌آورنده بدهی آن تغییر کرده است. چین در سال 2021 چارچوب مالی جدیدی به نام ابتکار توسعه جهانی را برای تکمیل کمربند و جاده اعلام کرد. این تغییرات نشان می‌دهد که چگونه بدهی‌های فزاینده و مشکلات اقتصادی چین توانایی این کشور را برای ارائه قدرت مالی در خارج از کشور محدود می‌کند. مرکز سیاست توسعه جهانی دانشگاه بوستون محاسبه می‌کند که صدور وام‌های خارجی و سایر منابع مالی توسعه چین در سال 2016 به اوج خود رسید و نزدیک به 90 میلیارد دلار بود، سپس تا سال 2021 به کمتر از 5 میلیارد دلار کاهش یافت. چین در مذاکرات بر سر کاهش بدهی به کشورهایی مانند سریلانکا، سورینام و زامبیا موضع سختی اتخاذ کرده است.
ولی تفاوتی که اکنون به چشم می‌خورد این اتفاق است که محققان در چین، آمریکا و اروپای غربی به تدریج از یکدیگر دور می‌شوند و بهانه‌ها و نگرانی‌هایی از جمله جاسوسی، تجارت آزاد و تهدیدات نظامی به محدودیت‌های تحقیقاتی سرایت کرده است. اما از آنجا که هیچ راهکار پایداری بدون این همکاری‌ها برای بحران‌های به هم پیوسته اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی که با آنها روبه‌رو هستیم، وجود نخواهد داشت، محققان باید تمام تلاش خود را برای باز نگه داشتن خطوط ارتباطی بکنند.
ظهور علم در کمربند و جاده چین
در مدت یک دهه، چین بنادر یونان و سریلانکا را ساخته یا ارتقا داده و راه‌آهن پرسرعت را به کنیا و اندونزی راه‌اندازی کرده است. محققان و دانشجویان دانشگاه تونگجی در شانگهای چین، دفتر مرکزی دبیرخانه اتحادیه آفریقا را در آدیس آبابا طراحی کردند. چین همچنین در ساخت مقر مجاور مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آفریقا مشارکت مالی می‌کند.
چنین کمک‌هایی بدون شک نیازهای برآورده نشده را برطرف می‌کند، اما اجرای کمربند و جاده بدون اشکال نبوده است. بیشتر منابع مالی ارائه شده توسط چین به صورت وام است، که اکنون بسیاری از کشورها در مواجهه با بحران هزینه‌های زندگی که به دنبال همه‌گیری کووید ۱۹ و حمله روسیه به اوکراین به وجود آمده، در تلاش برای بازپرداخت آن هستند.
بسیاری از زیرساخت‌ها در مناطق حساس زیست محیطی هستند یا با استانداردهای ضعیف زیست محیطی ساخته شده‌اند. بر اساس گزارشی که سال گذشته توسط تیمی در دانشگاه کمبریج بریتانیا منتشر شد، برخی از پروژه‌ها بدون در نظر گرفتن جوامع آسیب دیده و بدون مشورت با کارشناسان علوم اجتماعی انجام شده‌اند. و اگرچه چین ادعا می‌کند که بودجه ساخت نیروگاه‌های زغال‌سنگ در خارج از کشور را در سال ۲۰۲۲ متوقف کرده است، انتشار گازهای گلخانه‌ای از نیروگاه‌های سوخت فسیلی که قبلاً ساخته است، سالانه معادل ۲۴۵ میلیون تن دی‌اکسید کربن به جو اضافه می‌کند.
با این حال، علم در کمربند و جاده چین در حال ظهور است. در سال ۲۰۱۹، کارشناسان نیچر به یک ساختمان بزرگ در چین سفر کردند که در آن دانشگاه جدیدی در حال ساخت بود. دانشگاه علوم کاربردی که با همکاری اتریش، چین و پاکستان در سال ۲۰۲۰ افتتاح شده، امسال میلادی اولین فارغ التحصیلان خود را راهی بازار کار خواهد کرد. این کشورها قبلا مراکز تحقیقاتی مشترکی را در زمینه هوش مصنوعی، مواد معدنی حیاتی و مهندسی راه آهن افتتاح کرده‌اند.
کارشناسان نیچر در پکن با برخی از ۲۰۰ دانشجوی دکتری بین‌المللی که سالانه توسط آکادمی علوم چین و آکادمی علوم جهانی یونسکو مستقر در ایتالیا انتخاب می‌شوند، صحبت کردند. این طرح اکنون از ۳۰۰ دانشجوی دکتری جدید در سال پشتیبانی می‌کند. در این همکاری‌ها، محققان موزه‌های ملی کنیا و مرکز تحقیقات مشترک چین و آفریقا یک مطالعه ۳۱ فصلی نزدیک به هفت هزار گونه گیاهی را فهرست بندی کردند.
چند وقت پیش هم اعلام شد که آژانس‌های فضایی پاکستان و آذربایجان به سایر شرکای بین‌المللی در پروژه ایستگاه تحقیقاتی ماه چین که هدف آن ایجاد پایگاه دائمی روی ماه در دهه ۲۰۳۰ است، خواهند پیوست.
اتحادیه سازمان‌های علمی بین‌المللی شبکه‌ای از موسسات علمی است که در مورد سیاست‌های علمی برای کمربند و جاده مشاوره می‌دهد. این سازمان بورسیه‌های دکتری در چین و همچنین درخواست‌های مالی برای پروژه‌های بین ۶۷ عضو سازمانی خود را اعطا می‌کند.
ماه گذشته، اتحادیه اروپا، آمریکا، هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه‌هایی را برای پروژه زیرساختی خود به سبک کمربند و جاده اعلام کردند که اروپا، خاورمیانه و هند را به هم متصل می‌کند. این ممکن است شامل همکاری تحقیقاتی نیز باشد. این طرح فرصت‌هایی را برای کشورهای شرکت کننده فراهم می‌کند و قابل استقبال است. اما BRI از بین نمی‌رود و غرب باید با برنامه‌های تحقیقاتی خود درگیر شود.
چین می‌خواهد تجربیات خود را در مورد چگونگی فرار از فقر به اشتراک بگذارد، زیرا در یک نسل گام‌های بلندی برای رسیدن به این هدف برداشته است. اما برای مقابله با مسائل اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی جهانی، سیاستگذاری و حکمرانی باید مبتنی بر تحقیق و چندجانبه باشد. چین و شرکای غربی آن باید رویکرد پیچیده‌تری برای نحوه برخورد با یکدیگر در بحبوحه افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی اتخاذ کنند. توقف تماس فرد به فرد و پایان دادن به روابط تحقیقاتی نهادی طولانی مدت راهی برای رسیدگی به تغییرات آب و هوا، جلوگیری از جنگ، یا اجتناب از یا مقابله با یک بحران مالی جهانی دیگر نیست.
چین نقشه جهانی علوم را از نو می‌کشد
در بیشتر نقاط جهان، دولت چین، شرکت‌ها و شرکای تجاری محلی در حال ساخت بزرگراه‌ها، طراحی راه‌آهن پرسرعت، استخراج ذخایر سوخت فسیلی، روشن کردن نیروگاه‌ها، نصب هزاران دوربین نظارتی و رونمایی از بنادر هوایی و دریایی بوده‌اند و همه اینها بخشی از یک سرمایه‌گذاری گسترده این کشور برای تغییر شبکه‌های تجاری جهانی است که هم تامین کننده چین و هم بازاری برای محصولات آن به شمار می‌آید.
نقشه زیر دامنه کامل طرح کمربند و جاده چین را نشان می‌دهد که بانک جهانی براساس یک پایگاه داده از ساخت و ساز جاده‌ای و راه‌آهن در امتداد کریدورهای اقتصادی ایجاد کرده است. همانطور که مشاهده می‌کنید، چین در حال سرمایه‌گذاری بین شرق آسیا و اروپاست.
وقتی که چین آمریکا را کنار می‌زند
نیچر در گزارش دیگری که در اوت ۲۰۲۳ منتشر شد، نوشت: چین با پیروی از سیر صعودی بهره‌وری علمی که دهه‌ها روی آن کار می‌کند، به نقطه عطف جدیدی رسیده است. در سال ۲۰۲۲، برای اولین بار، این کشور بالاترین امتیاز سهم را در شاخص نیچر برای علوم طبیعی کسب کرد و از آمریکا پیشی گرفت.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، در سال ۲۰۱۵، سهم چین در تعداد مقالات ۸۲ مجله زیرمجموعه نیچر و از هشت هزار و ۴۳۰ مقاله، حدود یک سوم امتیازات آمریکا بود. اما رشد سال به سال این کشور باعث شد که در سال ۲۰۲۳ به رشد هشت تا ۲۱ درصدی برسد و رتبه اول را در جهان کسب کند.
این اولین بار نیست که چین به عنوان پیشرو در معیارهای بهره‌وری علمی ارزیابی می‌شود. بر اساس گزارش بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) در سال ۲۰۱۷، این کشور باز هم از نظر تعداد کل انتشارات علمی از آمریکا پیشی گرفته بود. و در سال ۲۰۲۲، مؤسسه ملی سیاست علم و فناوری ژاپن گزارش داد که چین در یک شاخص کلیدی مربوط به عملکرد در علم از آمریکا پیشی گرفته است که آن شاخص مشارکت در مقالاتی است که در رتبه یک درصد نشریات پراستناد قرار دارند.
علم در سطح جهانی
کارولین واگنر، محقق سیاست علمی و نوآوری در دانشگاه ایالتی اوهایو در کلمبوس، می‌گوید: چینی‌ها واقعاً کار شگفت‌انگیزی در توسعه یک سیستم علمی در سطح جهانی در تنها چهار و نیم دهه انجام داده‌اند. چین در سال ۱۹۷۸ سیاست «اصلاحات و گشایش» خود را اعلام کرد و پایه‌هایی را برای نظام آموزش عالی و علمی خود گذاشت. به جرات می‌توان گفت که در هفت سال گذشته چین به خوبی توانسته است به یک ابرقدرت علمی تبدیل شود و قدرت اکوسیستم نوآوری خود را توسعه دهد.
به گفته واگنر، چین به دلیل تولید تعداد مقالات زیاد شهرت پیدا کرده است، اما برخلاف این باور رایج، مقالاتی که این کشور تولید می‌کند اغلب سطح بالایی از نوآوری را نشان می‌دهد. واگنر در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ دریافت که مقالاتی که حداقل یک نویسنده در چین دارند، بیشتر از سایر مقالات مرزهای علمی را گسترش می‌دهند و به سمت چندرشته‌ای پیش می‌روند. از این رو واگنر می‌گوید: تحقیقات چینی‌ها نه تنها با کیفیت، بلکه بسیار بدیع است.
همیش کوتس، محقق آموزش عالی در دانشگاه تسینگهوا در پکن، می‌گوید: دانشگاه تسینگهوا از منابع فراوان، تمرکز استعداد و تشویق ریاست دانشگاه برای انتشار مقاله در مجلات برتر سود می‌برد و یکی از دانشگاه‌های چینی به شمار می‌رود که باعث افزایش تعداد مقالات منتشر شده چینی‌ها در سطح جهان شده است. گفته می‌شود که سهام تعدیل شده این دانشگاه از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ حدود ۳۵/۵ درصد افزایش یافت و باعث شد که این دانشگاه در فهرست ۱۰ موسسه برتر چین قرار بگیرد. البته به غیر از تسینگهوا، دانشگاه‌هایی چون «سان یت-سن» و شاندونگ هم سهام تعدیل شده بالایی داشتند.
فرهنگ دانشگاهی مطابق با فرهنگ صنعت
میگل لیم، محقق آموزش و توسعه بین‌المللی در دانشگاه منچستر در بریتانیا، می‌گوید: یکی از عوامل افزایش بهره‌وری پژوهشی چین این است که دانشگاه‌های آن فرهنگ کاری مشابه صنعت چین را اتخاذ می‌کنند.
او می‌افزاید: آنها ساعت‌های طولانی کار می‌کنند و می‌دانند که برای موفقیت باید فشار کار و تولید را تحمل کنند. بسیاری از محققان دنیا ساعات طولانی به تحقیق می‌پردازند، اما این رویکرد در چین بسیار گسترده‌تر است.
به غیر از این، منابع مالی برای حمایت از توسعه علم در چین بسیار زیاد است. بنیاد علمی آمریکا گزارش می‌دهد که چین و آمریکا تقریبا نیمی از سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه در جهان را در سال ۲۰۱۹ به خود اختصاص داده‌اند. آمریکا ۶۵۶ میلیارد دلار و چین ۵۲۶ میلیون دلار را به تحقیقات خود اختصاص دادند.
بیشتر بخوانید:
اتحاد علمی هند و آمریکا علیه چین
همچنین بر اساس گزارش اداره ملی آمار چین، هزینه‌های این کشور برای تحقیق و توسعه در سال ۲۰۲۱ به ۲/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی خود رسید که بالاترین رقم در تمام دوران است. این در حالی است که چین در سال ۲۰۰۴ فقط ۱/۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرده بود.
هزینه‌های تحقیق و توسعه آمریکا در سال ۲۰۲۰ معادل ۳/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی بود. بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها صرف علوم پایه و تحقیقات اولیه می‌شود که ممکن است منجر به فناوری‌ها یا درمان‌های جدید شود. اگرچه چین هنوز کمتر از آمریکا برای تحقیق و توسعه هزینه می‌کند، این پول بیشتر روی نتایج متمرکز شده است.
به گفته لیم، یک رویکرد دولتی کامل وجود دارد که می‌تواند حوزه‌های خاصی از منافع ملی را شناسایی کند. آنها حوزه‌های علمی، فنی و مهندسی را شناسایی کرده و تلاش‌های خود را متمرکز کرده‌اند. این لزوماً مربوط به تفکر آسمان آبی نیست. این یک نوع رویکرد حل مساله است.
چشم‌انداز پنج ساله چین برای توسعه علم
چهاردهمین برنامه پنج ساله چین، که اهداف توسعه خاصی را برای دوره ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ تعیین می‌کند و چشم‌انداز بلندمدت این کشور را برای سال ۲۰۳۵ توصیف می‌کند، تأکید زیادی بر نوآوری‌های فناوری دارد و موفقیت‌های اخیر را در گرو اکتشاف ماه، ابر کامپیوتر و اطلاعات کوانتومی و قطارهای سریع‌السیر می‌داند. همچنین خواستار ایجاد آزمایشگاه‌های ملی برای تمرکز بر ارتباطات شبکه، سیستم‌های انرژی مدرن، داروسازی، بیوتکنولوژی و هوش مصنوعی (AI) است.
چین در حال حاضر یکی از کشورهای پیشرو در تحقیقات هوش مصنوعی در جهان است. گزارش شاخص هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۳ نشان داد که چین در سال ۲۰۲۱ تقریباً ۴۰ درصد از کل انتشارات در زمینه هوش مصنوعی را به خود اختصاص داده است که بسیار بیشتر از بریتانیا و اروپا (۱۵ درصد) و آمریکا (۱۰ درصد) است. مقاله‌های چین ۲۹ درصد از کل استنادهای هوش مصنوعی را در سال ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده‌اند که دوباره آن را بالاتر از بریتانیا و اروپا (۲۱/۵ درصد) و آمریکا (۱۵ درصد) قرار می‌دهد. چین در ارزیابی سال ۲۰۲۲ از مقالات هوش مصنوعی و روباتیک در شاخص نیچر پس از آمریکا در رتبه دوم قرار گرفت، اما سهم سالانه آن بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ بیش از هزار و ۱۰۰ درصد افزایش یافت و به طور قابل توجهی از آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشی گرفت.
تحقیقات زیست‌محیطی، مانند پروژه‌های انرژی سبز و مبارزه با آلودگی نیز به سرعت در چین پیشرفت کرده‌اند.
زنگ هشدار؟
در حالی که برخی از سیاستمداران در آمریکا و اتحادیه اروپا هشدارهایی درباره قدرت اقتصادی، نظامی و صنعتی چین به صدا می‌دهند، برخی ممکن است رتبه این کشور در شاخص نیچر را باعث حیرت بدانند.
اما واگنر تأکید می‌کند که رشد چین در انتشارات علمی نباید باعث وحشت در غرب شود. او می‌گوید: برای یک چیز، چین هنوز از نظر زیرساخت‌های علمی، شبکه‌های تحقیقاتی پیچیده و حمایت اجتماعی از نوآوری بسیار عقب‌تر از جهان است. او می‌گوید: باید بگوییم که آمریکا، برای مثال، هنوز از نظر ریشه‌های علمی عمیق و توانایی جذب دانش جدید، بسیار جلوتر از چین است.
انتهای پیام/
نظر شما