به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ نیچر در اوائل سال 2023 مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن نتیجه‌گیری شد که «علوم ساختارشکن» (Disruptive Science) رو به افول است. بررسی مقالات و پیشرفت علمی در قرن گذشته از این نظریه حمایت می‌کند:

قرن بیستم با انقلابی در فیزیک آغاز شد. در سال 1900، ماکس پلانک پایه و اساس نظریه کوانتومی را بنا کرد. پس از او، آلبرت اینشتین در سال 1905 چهار مقاله انقلابی در مورد اثر فوتوالکتریک، حرکت براونی، نظریه نسبیت خاص و رابطه جرم و انرژی با فرمول معروف E = mc2 منتشر کرد. دهه‌ها بعد شاهد ظهور نظریه نسبیت عام و مکانیک کوانتومی بودیم.

پیشرفت‌ها فقط در این حوزه نبود و سایر حوزه‌ها نیز به موازات آن پیش رفتند. در سال 1910، توماس‌هانت مورگان، متخصص ژنتیک آمریکایی، با مطالعه روی مگس سرکه نشان داد که چگونه ژن‌ها روی کروموزوم‌ها قرار می‌گیرند و گامی مهم در مسیر ژنتیک مدرن برداشت. در همان سال، ماری کوری با موفقیت رادیوم خالص (عنصر 88 در جدول تناوبی) را کشف کرد. در سال 1925، ریموند دارت، انسان‌شناس استرالیایی، از جمجمه استرالوپیتکوس آفریقایی اولین شواهدی را ارائه داد که آفریقا مهد بشریت است.

پیشرفت‌های علمی دیگر به نوعی زندگی مردم را تغییر و شکل داد. در سال 1907، لئو باکلند، شیمیدان بلژیکی، اختراعی را تجاری کرد که آن را «باکالیت» نامید. این ماده از زنجیره‌های بلند و نشکن مولکول‌های هیدروکربن تشکیل شده، رسانای الکتریسیته نیست، قابل قالب‌گیری و در برابر حرارت مقاوم است و می‌تواند در رنگ‌های مختلف ساخته شود.

در سال 1909، فریتزهابر، شیمیدان آلمانی روشی را برای تولید آمونیاک کشف کرد که آن را در سال 1913 به کمک یک شیمیدان دیگر تجاری کرد. آمونیاک امروزه یکی از عناصر مهم در امنیت غذایی جهان به شمار می‌آید.

چشم‌انداز علمی آنقدر تغییر کرده که برای کسی که 100 سال پیش می‌زیسته، غیرقابل تشخیص و ناباور است. برای دانشمندان قدیم سیستم مقیاس علم و نوآوری که توسط تیم‌های بزرگ و جهانی طراحی شده و نحوه تامین مالی پروژه‌های تحقیقاتی آن هم عمدتا توسط صنایع کاملا بیگانه است. مقالات هنوز هم منتشر می‌شوند، اما این تنها بخشی از نحوه انتقال علم در دنیاست و محققان مسئولیت‌های اخلاقی، قانونی و اجتماعی بسیاری را برعهده دارند.

نمی‌توان قطعی استدلال کرد که اکتشافات قرن بیست و یکم هنجارشکن نبوده‌اند، چون علم جهت‌گیری‌های جدیدی در این قرن داشته است. به طور مثال، دانشمندان از طریق همکاری‌های جهانی و با کمک بودجه چند ملیتی اولین پیش‌نویس توالی کل ژنوم انسان را در سال 2001 ارائه کردند و روشی را برای ویرایش موثر ژن‌ها در سال 2012 کشف کردند. این دستاوردها محققان را قادر ساخت که به سرعت واکسن‌های mRNA را در طول شیوع ویروس کووید 19 توسعه دهند.

بیشتر بخوانید:
افول علم هنجارشکن با پژوهش‌های از راه دور / افزایش فاصله محققان از ۱۰۰ به هزار کیلومتر برای یک مقاله

فیزیکدانان بنیادی در سال 2012 «بورون هیگز» یا «ذره خدا» (یک ذره بنیادی اولیه دارای جرم) را کشف کردند؛ تقریبت 50 سال بعد از پیش‌بینی آن. و در سال 2015 بود که امواج گرانشی برای اولین بار به طور مستقیم شناسایی شد؛ تقریبا 100 سال بعد از اینکه نسبیت عام مبنایی نظری برای وجود آن ارائه کرد.

تغییر علم و جامعه به روشی دیگر

علم و جامعه به روش دیگری نیز تغییر کرده‌اند. محققان در قرن گذشته در مورد خطرات نوآوری‌هایی مانند پلاستیک و کودهای مصنوعی چیزهای زیادی یاد گرفتند. در پاسخ، کشورها موافقت‌نامه‌های الزام‌آور قانونی را از طریق سازمان ملل متحد برای محدود کردن آسیب‌ نوآوری‌های علمی و فناوری ایجاد کرده‌اند.

پلاستیک‌های متحول کننده زندگی باکلند اکنون موضوع گفت‌وگوهایی برای محدود کردن آلودگی آنها است. فرآیند تولید آمونیاک توسط حداقل 2 کنوانسیون بین‌المللی کنترل می‌شود. هدف اول محدود کردن یا کاهش خطرات انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید این ماده شیمیایی است و دومی، معاهده‌ای برای از بین بردن سلاح‌های شیمیایی است؛ کاربرد اختراع ‌هابر که در طول جنگ جهانی اول از آن استفاده کرد.

پیشرفت‌های اخیر، مانند فناوری‌های هوش مصنوعی هنوز تحت توافق‌نامه‌های جهانی قرار نگرفته‌اند، اما باید چنین باشند. مدل‌های زبانی بزرگ و هوش مصنوعی مولد – بزرگ‌ترین نوآوری‌های هنجارشکن امسال - باید به‌گونه‌ای به کار گرفته شوند که پتانسیل آسیب‌رسانی آنها بیشتر از مزایای آنها نباشد.

نیچر به طور منظم در مورد چالش‌های ناشی از فناوری‌های هوش مصنوعی مولد و فقدان مقررات فعلی گزارش می‌دهد. در برخی مواقع، چنین سیستم‌هایی باید توسط توافق نامه‌های هماهنگ جهانی تنظیم شوند، همانطور که در مورد نوآوری‌هایی مانند مواد هسته‌ای، داروها و واکسن‌ها وجود دارد.

نمی‌توان دقیقاً پیش‌بینی کرد که نوآوری‌های قرن حاضر در 100 سال آینده چه تأثیری خواهد داشت. اما به جرات می‌توان گفت که جوامع، اقتصادها و محیط زیست جهان بار دیگر و احتمالاً غیرقابل تشخیص تغییر خواهند کرد. دلیل بیشتری برای جامعه بین‌المللی برای ادامه هماهنگی پاسخ‌های نظارتی به اختراعات جدید مانند فناوری‌های هوش مصنوعی برای جلوگیری از نوآوری‌های هنجارشکنی وجود دارد که بیشتر از اینکه مفید باشند، ضرر دارند.

انتهای پیام/