به گزارش ایسکانیوز و به نقل از ایرنا هر چه هست، موضوعی است که به آسیب شناسی و بررسی کارشناسی نیاز دارد، بنابراین برای بررسی این موضوع به سراغ،علیرضا نوروزی،روانپزشک و رئیس اداره مبارزه با اعتیاد وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی رفتیم.
نوروزی در این گفت و گو، تاکید کرد که آمار دقیقی از میزان مصرف این ماده نداریم اما میزان مصرف الکل در کشور ما از متوسط جهانی خیلی پایینتر و در حد سایر کشورهای اسلامی منطقه است و البته گفت که در اغلب کشورها الکل از نظر خطری که برای سلامت انسان دارد از سایر مواد مخدر خطرناکتر شناخته میشود.
وضعیت مصرف الکل در ایران چگونه است و چه اقداماتی برای کنترل آن انجام شده است؟
نوروزی: در کشور ما به طور سنتی مصرف مواد بیشتر به سمت مواد افیونی بوده است اما در سالهای اخیر روند مصرف مواد محرک و الکل نیز افزایش یافته است و البته میزان افرادی که به علت مصرف الکل متقاضی درمان بودهاند، کمتر بوده است اما وزارت بهداشت از سال گذشته یک حرکت پیش فعالانه انجام داد و مراکز درمان سرپایی و بستری الکل را نیز ایجاد کرد.
البته در شروع کار هستیم و تعداد مراکز درمان سرپایی و بستری سوء مصرف الکل محدود است و ظرفیت این مراکز خیلی زود پر میشود و افراد زیادی در لیست انتظار میمانند.
آماری از میزان مصرف الکل در ایران داریم؟
نوروزی: در مورد الکل دو نوع آمار داریم، یکی آمار افرادی که در یکسال گذشته حداقل یکبار این ماده را مصرف کرده یا یکبار برای ترک به مراکز درمانی مراجعه کردهاند و دیگری درصد افرادی است که دچار عوارض سوء مصرف و یک نوع اختلال شدهاند.
بر اساس آمار مطالعه پیمایش سلامت روان در ایران که در سالهای 89 و 90 در وزارت بهداشت انجام شد، 6.3 درصد جمعیت در سال 89 حداقل یکبار یا بیشتر الکل مصرف کردهاند که این مقدار در مقایسه با کشورهای دنیا پایین و مشابه کشورهای دیگر منطقه مدیترانه شرقی است.
مجموع افرادی که میزان مصرف الکل آنها در حد سوء مصرف است و در واقع افرادی که دچار وابستگی و اختلال ناشی از مصرف الکل شدهاند در جمعیت 15 تا 24 کشور، 9 دهم درصد است.
این آمارهای درصدی چند نفر را شامل میشود؟ یعنی چند نفر در کشور سوء مصرف الکل دارند؟
نوروزی: این پیمایش بر روی جمعیتی در حدود 49 میلیون نفر که افراد بزرگسال بالای 12 سال هستند، انجام شد بنابراین در سال تحقیق که سال 89 بوده است، حدود 450 هزار نفر آنها حداقل یکبار تجربه مصرف الکل داشتند یا دچار عوارض سوء مصرف الکل یا وابستگی شده بودند.
کشور ما از جمله کشورهایی است که بالاترین میزان پرهیز مصرف الکل را دارد و از این نظر مشابه سایر کشورهای منطقه هستیم زیرا مطابق آمار 93.7درصد جمعیت کشور از نظر مصرف الکل پاک بودهاند و هیچ مصرفی نداشتهاند. این میزان مشابه کشورهای منطقه شرق مدیترانه و شمال آفریقاست البته در برخی کشورهای اسلامی که فروش الکل آزاد است این میزان بیشتر است.
شاخص دیگری که در مورد مصرف الکل مهم است، سرانه مصرف الکل (APC) است، تعریف این شاخص مقدار الکل خالص بر حسب لیتر است که هر فرد بالای 15 سال مصرف میکند. میانگین دنیا 6.5 لیتر است. یعنی هر فرد بالای 15 سال در دنیا به طور متوسط سالانه 6.5 لیتر الکل مصرف میکند. این شاخص در کشور ما بررسی نشده است اما حدس میزنیم که خیلی پایین تر از میانگین دنیا باشد.
این شاخص نشان دهنده عوارض مصرف الکل است، هر چه میزان شاخص مصرف الکل در یک کشور بالاتر باشد،میزان سیروز کبدی ناشی از آن هم بیشتر است، بیشترین میزان این شاخص مربوط به کشور روسیه است. در کشور ما میزان سیروز کبدی ناشی از الکل خیلی پایین است یعنی از هزار موردی که برای پیوند کبد به بیمارستان نمازی شیراز میآیند، شاید یک یا دو مورد مربوط به الکل باشد یعنی یک تا دو نفر در هزار که خیلی پایین است.
در مجموع اطلاعات آماری در مورد مصرف الکل در کشور پایین است.
نوروزی: بله به طور کلی اطلاعات ما در مورد میزان مصرف الکل یا نوع الکل مصرفی در کشور بسیار کم است، مثلا نیروی انتظامی همیشه آمار کشفیات الکل را اعلام میکند اما معلوم نیست چقدر از این کشفیات الکل، 10 درصد، 30 درصد یا 40 درصد است. مشخص بودن این آمار برای محاسبه میزان مصرف الکل خالص در کشور لازم است و این آمار را نداریم که البته از طریق کمیته مبارزه با الکل از نیروی انتظامی درخواست کردهایم که این آمار را در فرمهای کشفیات حداقل به صورت تخمینی اعلام کنند و نوع الکل کشف شده را مشخص کنند تا میزان الکل خالص مصرفی کشور را داشته باشیم. عدد به دردبخوری است.
شاخص مهم دیگر، میزان مصرف سنگین دورهای الکل یا شاخص HEV است چون یکسری افراد هستند که خیلی مواقع الکل نمیخورند یعنی در مواقع کمی الکل مینوشند اما وقتی الکل مصرف میکنند، خیلی میخورند، یعنی در حدی که از حالت عادی خارج و مسموم میشوند. این شاخص از این نظر مهم است که پیش بینی کننده تصادفات و پرخاشگری و خشونت مرتبط با الکل است. این شاخص را نیز در ایران نداریم و در مورد آن نگران هستیم چون این شاخص به حوادث رانندگی مرتبط است.
در مورد الکل با توجه به حساسیت موضوع باید طوری صحبت کنیم که به ترویج مصرف آن منجر نشود و مثلا این طور نباشد که با بیان آمارهای بالا این نکته را ترویج کنیم که گویی همه مصرف میکنند یا با بیان اینکه مصرف الکل رو به افزایش است، هنجارهای غلط را در جامعه ایجاد کنیم.
در مجموع به علت ضعف آماری، نمیتوانیم بگوییم مصرف الکل در کشور رو به افزایش است.
نوروزی: بله، در مورد افزایش مصرف الکل هیچ آمار و رقمی نداریم و نمیدانیم آیا افزایش هست یا نه. چون نمیدانیم میزان مصرف چقدر بوده و چقدر شده است، بنابراین میزان رشد مصرف الکل را نمیدانیم. البته جلسات متعددی با پلیس راهور داشتهایم ولی هنوز تبادل اطلاعات به حدی نبوده است که به این آمار برسیم.
آیا خدمات درمان اعتیاد به الکل تعرفه گذاری شده است؟
نوروزی: تعرفه این خدمات مانند سایر خدمات ویزیت است و تعرفه های مجزایی برای درمان اعتیاد به الکل نداریم.
آیا در کل مصرف الکل در ایران نگران کننده است؟
نوروزی: یک نگرانی کلی در دنیا وجود دارد که به هر حال مصرف الکل باید کنترل شود. در انگلیس مطالعهای انجام شده که نشان داده که الکل بیش از سایر مواد برای سلامت انسان خطرناک است. از دهه 90 یک تلاش فزایندهای در اروپا آغاز شد که آگاهی مردم در مورد خطرات سیگار افزایش یابد، مشابه این تلاش (البته نه به آن شدت) اکنون برای مبارزه با الکل در اروپا شروع شده است.
همان طور که در مورد سیگار گفته میشود، هر نفر مصرف کننده به چند نفر دیگر هم آسیب میزند، در مورد الکل هم همین طور است و یک نفر مصرف کننده ممکن است مثلا با تصادف به چند نفر دیگر هم آسیب بزند و این مفهوم آسیب به دیگران در سالهای اخیر خیلی برجسته شده است.
به علت همین افزایش آگاهی در سال 2011 تنها جایی در دنیا که میزان مصرف سنگین الکل کاهش پیدا کرد، اروپای غربی بود، یعنی جایی که بزرگترین تولید کنندگان مشروبات الکلی وجود دارند این حرکت آغاز شده است. بنابراین هیچ میزانی از مصرف الکل را نمیتوان به عنوان هنجار پذیرفت و قطعا هر میزان مصرف آن نگران کننده است.
برنامه وزارت بهداشت برای مبارزه با اعتیاد به الکل چیست؟
نوروزی: برنامه وزارت بهداشت این است که برنامه مبارزه با الکل مجزا از برنامه های دیگر مبارزه با اعتیاد و بیماریهای روانی نباشد و مراکز درمان سرپایی و بستری آن مجزا نباشد به همین علت مراکز درمان آن در بیمارستانهای موجود یا سایر مراکزی که خدمات سلامت روان ارائه میکنند، ایجاد میشود.
چند مرکز داریم و در کجاها؟
نوروزی: 8 مرکز یا بخش برای بستری معتادان به الکل در کشور داریم که در شهرهای مختلف هستند. از جمله 2 مرکز بستری در تهران و در هر یک از شهرهای اصفهان، شیراز، مشهد، کرج و گرگان یک مرکز تاسیس شدهاند.
و چند مرکز سرپایی برای درمان اعتیاد داریم؟
نوروزی: در مورد مراکز سرپایی درمان اعتیاد به الکل به جز مرکز وابسته به مرکز ملی مطالعات اعتیاد در تهران، برنامه این است که 150 مرکز دیگر تاسیس شود، برای 140 مرکز دوره آموزشی برگزار شده است و برای 30 مرکز دیگر هم از 25 تا 28 اردیبهشت دوره آموزشی برگزار میشود که اگر تعدادی برای تاسیس مرکز نیامدند به ظرفیت 150 مرکز سرپایی درمان اعتیاد به الکل در شهرهای کشور برسیم.
این مراکز خدمات تشخیص و درمانهای اولیه را انجام می دهند و اگر لازم شد، افراد را به مراکز بستری و مراکز تخصصی دیگر ارجاع میدهند.
به جز ایجاد مراکز درمان سرپایی و بستری اعتیاد به الکل برنامه کلی وزارت بهداشت برای مبارزه با این اعتیاد چیست؟
نوروزی: در مورد الکل مشاهده شده که بین افرادی که اولین مصرف را دارند تا زمانی که مصرفشان مخاطره آمیز میشود، یک فاصله زمانی وجود دارد، بنابراین برنامه این است که این افراد را غربالگری کنیم و با یک مدل انگیزشی، خدماتی به آنها را ارائه دهیم که در کاهش و قطع مصرف موثر است، به این برنامه میگویند، برنامه غربالگری و مداخله مختصر که این برنامه را نه تنها برای الکل بلکه به صورت عموم برای تمام مواد اعتیاد آور در شبکه بهداشتی و درمانی ارائه میکنیم که البته سیگار و الکل در این برنامه بیشتر مورد تمرکز هستند.
در واقع این برنامه در شبکه بهداشتی ادغام شده است؟
نوروزی: بله این برنامه در شبکه به صورت ارزیابی های اولیه انجام می شود، یک برنامه دیگر هم افزایش مهارتهای زندگی است مانند آموزش مهارتهای فرزندپروری که به صورت مستقیم به الکل اشاره نمیکند اما تجربه جهانی و کشوری نشان داده که این کار در طولانی مدت اثر پیشگیرانه در مصرف الکل و سیگار در فرزندان خانوادهها دارد.
کشورهایی که مصرف الکل را کاهش دادهاند، چگونه این کار را انجام دادند؟
نوروزی: سازمان بهداشت جهانی برای کاهش اعتیاد از جمله اعتیاد به سیگار و الکل 10 راهبرد دارد که البته چون در بسیاری از کشورها الکل هم مانند سیگار جنبه قانونی دارد، شامل افزایش مالیات و کاهش دسترسی است.
بسیاری از این راهبردها در ایران کارایی ندارد و البته این یک جنگ بزرگ است و سازمان تجارت جهانی از این نظر در مقابل سازمان بهداشت جهانی قرار دارد و اجازه نمیدهند که تجارت آزاد این مواد به سادگی محدود شود. یا مثلا در برخی کشورهای اروپایی آستانه مصرف مجاز الکل هنگام رانندگی را پایین آوردهاند،حد محاز مصرف الکل در این کشورها برای رانندگی حدود 7 دهم درصد بود که به 5 دهم درصد و در برخی جاها 2 دهم درصد کاهش یافته است. یا در برخی کشورها مالیات الکل را افزایش دادهاند.
بخش مهم دیگر اقدامات، کاهش تقاضا و برنامه های پیشگیرانه است. به هر حال موضوع الکل موضوعی است.
برای مبارزه با مصرف الکل چه چالشها و مشکلاتی داریم؟
نوروزی: به هر حال موضوع مبارزه با اعتیاد به الکل موضوعی است که در چند سال اخیر به آن توجه کردهایم. تلاش میکنیم برای درمان آن زیرساخت ایجاد کنیم، در حالی که در کشورهای غربی سالهاست به این موضوع توجه می شود البته جمعیت الکلی در این کشورها خیلی بیشتر است مثلا در آمریکا یا انگلستان 4 تا 5 درصد جمعیت بزرگسال الکلی هستند، این آمار قابل توجهی است و در جمعیت 20 تا 30 ساله هشت درصد جمعیتشان سوء مصرف الکل دارند.
ما نمی توانیم خودمان را با این کشورها مقایسه کنیم، اما باید به این نکته اعتراف کنیم که منابع و ساختار و امکانات برای مبارزه با اعتیاد به اندازه کافی نداریم، امکانات موجود کیفیت و کمیت مناسب ندارد، ما در خیلی زمینه ها در ابتدای راه هستیم، پیشگیری و ایجاد ساختار اداری این حوزه باید تقویت شود و اگر تقویت نشود فشارهای مضاعفی به زیرمجموعه های درمانی وارد میشود.
گاهی هم چند موضوع قاطی می شود،عوارض مشکلات اعتیاد وقتی با مشکلات اجتماعی دیگر مثل مسائل اقتصادی و اجتماعی،آسیب مضاعفی به وجود میآورد، فقر و بی عدالتی اگر نباشد، اعتیاد این قدر نمیتواند مخرب باشد و برای خیلیها زمینه اعتیاد به وجود نمیآید.
همان طور که در حوزه کل سلامت، 20 درصد اختیارات و امکانات در اختیار وزارت بهداشت است و 80 درصد امکانات اختیارات در دستگاههای دیگر است. در مورد پیشگیری و درمان اعتیاد هم همین طور است و به همین علت موضوع پیچیده شده است.بنابراین نباید غفلت کنیم و بگوییم وضعیت خوب است، باید برای مقابله و اقدام به موقع ساختار قوی ایجاد کنیم.
قبول دارید که دسترسی به الکل آسان است؟
نوروزی: در این مورد نیروی انتظامی باید صحبت کنند اما آنچه به وزارت بهداشت مربوط میشود این است که به الکلهایی که به صورت مجاز در داروخانهها عرضه میشود، ماده تلخ کننده میزنند و این مسئله تا حدی باعث شده که فروش الکل در داروخانه کم شود. نگرانی دیگر این بود که از کارخانه های تولید کننده نشتی نداشته باشیم که سازمان غذا و دارو تلاش کرده و در این مورد با همکاری نیروی انتطامی نظارت تشدید شده است. مسئله دیگر تولید خانگی و قاچاق است که مبارزه با آن به عهده دستگاههای دیگر است.این راههای دسترسی وجود دارد. سهولت دسترسی و قیمت خرده فروشی بر میزان دسترسی موثر است اما واقعیت این است که دسترسی وجود دارد.