گروه دانشگاه ایسکانیوز - دکتر میثم چگین*: اگر بپذیریم که ارتقای جایگاه علوم انسانی از مسیر توجه ویژه به پژوهش و اصلاح فرایندهای تولید علم می گذرد، یکی از ارزشمندترین ابزارها برای تحلیل فرآیندهای پژوهشی، مدیریت زنجیره ارزش در حوزه خط مشی‌های پژوهشی است. به عبارت دیگر، باید خط مشی‌های پژوهشی به گونه ای طراحی شوند که در هر مرحله از فرآیندها، ارزشی به ورودی های قبلی افزوده شود و مخاطبان در مقایسه با مطالعات مشابه، ارزش علمی و کاربردی بیشتری در مطالعات جدید بیابند؛ اینجاست که چرخه تولید علم و ارتباط با صنعت نیز به طور واقعی شکل خواهد گرفت و محصول پژوهشی ارائه شده، در بازار پژوهش های مختلف امکان رقابت خواهد داشت. تفاوتی نمی کند این پژوهش در حوزه علوم انسانی یا علوم پایه و مهندسی و یا علوم پزشکی و مشتریان آن، دانشمندان و استادان دانشگاهی یا مدیران صنایع و خدمات باشند

هفته پژوهش بهانه ای است تا به برخی نکات که می تواند در قالب یک بسته یکپارچه برای «ارزشمندی» پژوهش‌ها مورد توجه قرار گیرد، اشاره ای داشته باشیم.

مسئله

سوالی که هر پژوهشی در نقطه آغاز باید به آن پاسخ دهد، این است که در چه زمینه‌ای می‌تواند بهترین ارزش را برای مخاطبان دانشگاهی یا جامعه یا صنعت ارائه دهد. مدتی است برنامه هایی تحت عنوان «طراحی نظام موضوعات و مسائل» در مراکز علمی و دانشگاهی یا نهادهای اجرایی به فراخور نیازهایشان تصویب می شود که این برنامه ها در برخی موارد دچار انحراف می شوند. انحراف‌هایی از جمله این که پژوهشگر در تدوین این نظام‌ها چون در «مسئله یابی و مسئله شناسی» توفیقی نمی یابد، به «مسئله‌سازی» روی می آورد. بنابراین گاهی مسائلی معرفی می شوند که ساخته ذهن پژوهشگر است و مسائل واقعی نیست. نتیجه را هم می توان حدس زد: تعریف پروژه های بعدی بر مبنای مسائل غیرواقعی و ساختگی که در نهایت نتیجه پژوهش ها پس از هزینه های فراوان به جای این که برای مسائل جامعه و شهروندان ارزشمند و کارآمد باشند، در قفسه‌های کتابخانه آرام می گیرند. 

پژوهشگر

توانایی پژوهشگر در میزان ارزشمندی و کارآمدی پژوهش نقش بسزایی دارد. اینکه چه ارزشی به اطلاعات اولیه و خام افزوده شود تا مشتری خود را در دانشگاه، جامعه، صنعت و نهادهای مسئول اجرایی پیدا کند، تا حد زیادی به آسودگی ذهنی - روانی و آمادگی و اشراف علمی پژوهشگر بستگی دارد. در این زمینه در دانشگاه ها برای استادان و پژوهشگران دانشگاهی «دوره‌های توانمندسازی» برگزار می‌شود تا در میدان رقابت تولید پژوهش های ارزشمند، از دور خارج نشوند و همواره فرایند «بهبود مستمر» پژوهشگر تضمین شود.  

کرسی‌های نقد و نظر

 به نظر می رسد چرخه تولید پژوهش های ارزشمند بدون گفتگوهای نقادانه، ابتر خواهد بود. وقتی پژوهشگر با چارچوب ذهنی خود با مساله مواجه می شود و با محدودیت های روش های پژوهشی موجود، مطالعات خود را انجام داده و به نتیجه می رساند، بی شک این محدودیت ها، سبب بروز «عقلانیت محدود» می شود و پژوهش با رضایت‌مندی مقطعی پژوهشگر، در برخی جهات با نقص هایی مواجه خواهد بود. علاوه بر این حتی در مواردی که پژوهشگر گمان می کند مطالعه ای کامل ارائه شده است، زمانی که مطالعاتش در بوته نقد قرار گرفته و در حضور ناقدانی ارائه می شود، این گفتگوهای نقادانه به هویدا شدن زوایای پنهان مطالعات کمک می کند و نواقص و اشکالات پژوهش ها تکمیل می‌شود.

اما نتیجه بخش بودن سیستم پژوهش به این موارد ختم نمی شود و نکات دیگری در خصوص اصلاحات سیستمی از قبیل پشتیبانی مادی و معنوی از پژوهش ها، اصلاح فرآیندهای پژوهشی، توجه به فرایند بازاریابی و شیوه عرضه پژوهش ها و توجه به رویکرهای فناورانه و نوآورانه در انجام پژوهش و مدیریت منابع انسانی نیز وجود دارد.

* سرپرست مرکز مطالعات، برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی

انتهای پیام/