به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، برای حل هر مشکلی باید آن را بشناسیم و برای شناخت هم به تحقیقات نیاز داریم. آلودگی هوا مشکل چندین ساله کشور است که برای حل آن باید در ابتدا بدانیم که کدام منابع عامل آلودگی هستند، سهم هر کدام چقدر است و چطور می‌توان مشکل را حل کرد. در قدم بعدی هم باید بررسی کنیم که اقدامات انجام شده چقدر اثربخش بوده‌اند تا بتوانیم نواقص را برطرف کنیم.
بیشتر بخوانید
برقی کردن خودروها؛ کاهش آلودگی هوا یا افزیش فشار بر نیروگاه‌ها
تهیه سیاهه انتشار یکی از فعالیت‌های مطالعاتی است که نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌ها در حوزه آلودگی هوا دارد. به بیان دیگر سیاهه انتشار شامل مجموعه‌ای از داده‌هاست که انتشار آلایندگی تولیدی از منابع گوناگون را به تفکیک مکانی و زمانی بیان می‌کند.
فاصله بسیار مطالعات سیاهه انتشار از یک‌دیگر
تاکنون سه سیاهه انتشار در سال های ۱۳۹۲ ، ۱۳۹۶ توسط شهرداری تهران و فقط برای شهر تهران و در سال ۱۴۰۰ برای هشت کلانشهر ایران برای نخستین بار و بنا به درخواست سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده است.
اما انتشار این سیاهه با اما و اگرهای بسیاری همراه بود. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سال گذشته در گزارشی به ضعفهای این گزارش اشاره کرد. در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده است که سیاهه تدوین شده شامل هفت آلاینده اصلی مونواکسیدکربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ذرات معلق و ترکیبات آلی فرار در کلانشهرهای کشور (تهران، شیراز، اصفهان، کرج، اراک، تبریز، اهواز، قم و کرمانشاه) به تفکیک منابع مختلف است. با توجه به اهمیت تکمیل چرخه مدیریت کیفیت هوا، سازمان حفاظت محیط زیست درصدد برآمد که مهم‌ترین بخش مدیریت کیفیت هوا یعنی تولید آلودگی از منابع انسان‌ساز(سیاهه انتشار آلایندهها) را با همکاری کنسرسیوم دانشگاه‌های برتر کشور به انجام برساند که بر همین اساس سیاهه انتشار کلانشهر تهران با همکاری دانشگاه تربیت مدرس به انجام رسید.
پس از بررسی این گزارش موارد زیادی مورد توجه قرار گرفت و تمامی این موارد، ضعف اساسی این گزارش و گزارش‌های مشابه دیگر را نمایان می‌کند که چگونه با صرف هزینه بالا نتایجی به دست آمده است که می‌تواند با واقعیت فاصله زیادی داشته باشد. به عبارت دیگر طی حدود چهار سال مطالعه و پژوهش بر روی سیاهه انتشار کلانشهر تهران، انجام کار دقیق برای دست یافتن به مقادیر انتشار درست‌تر در اولویت اول قرار نداشته و صرفاً به محاسبه انتشار با ضرایب انتشار موجود بسنده شده است.
اطلاعات این سیاهه بر مبنای داده‌های سال ۹۶ تولید شده و این در حالی است که در فاصله سال‌های ۹۶ تا ۱۴۰۰ به دلیل استفاده بیش از پیش از سوخت‌های مایع و حاوی گوگرد بالا در شرایط کمبود گاز و برق برای مصارف صنعتی و نیروگاهی و نیز شیوع کرونا که موجب تغییر در برنامه سفرهای روزمره شهروندان و شیفت مسافران حمل و نقل عمومی به خودروی شخصی شد، تغییرات زیادی در الگوی مصرف شهروندان و صنایع رخ داده که به طور مستقیم میزان انتشار آلایندهها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شکی نیست که سهم منابع ساکن و متحرک در تولید آلودگی کاملاً تغییر کرده است.
تامین نشدن بودجه کافی برای تحقیقات
محمدمسعود تجریشی معاون اسبق محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که اختصاص پیدا نکردن بودجه کافی عامل توقف تحقیقات شده است. وی سال گذشته در این باره به ایسکانیوز گفت: سال ۹۷ کنسرسیوم دانشگاه‌های مطرح کشور را تشکیل دادیم که ۱۳ دانشگاه در آن حضور داشتند و مقرر شد که هزینه‌ای به دانشگاه‌ها پرداخت شود که راهکارهایی برای کنترل آلودگی هوا در یک بازه زمانی مشخص ارائه دهند. دانشگاه‌ها وارد عمل شدند و برنامه‌ای مشخص شد اما همان سال سازمان برنامه و بودجه گفت که شدنی نیست و این موضوع ادامه پیدا کرد تا سال ۱۴۰۰ که ۱۳ نفر از کارشناسان جهانی گزارش‌ها را دیدند و تائید کردند که در بهترین جاهای دنیا هم به همین شیوه عمل می‌شود که وزیر کشور این موضوع را تائید کرد و دستور داد که وارد مرحله تامین منابع شود.
تجریشی ادامه داد: ۲ مدل برای تامین منبع یکی در شرایط تحریم و دیگری در شرایط غیرتحریمی طراحی کردیم رئیس سازمان برنامه بودجه قول برگزاری جلسه‌ای برای تامین منابع را دادند اما امروز یک سال از آن تاریخ می‌گذرد و هنوز منابعی اختصاص پیدا نکرده است.
وی در پاسخ به سوال مبنی بر اینکه چرا ارتباط موثری بین پژوهشگران دانشگاهی و نهادهای مسئول برای اجرای ایده‌های دانشگاهیان در کنترل آلودگی هوا وجود ندارد، گفت: دستگاه‌های اجرایی به دنبال ایجاد تحول نیستند و دوست دارند که همه چیز را طبق روال گذشته انجام دهند.
معاون اسبق محیط زیست انسانی عنوان کرد: کشورهای پیشرفته از دانشگاه می‌خواهند که راهکاری برای حل مسائل ارائه دهد، اما در کشور ما این ارتباط شکل نگرفته که دلایلی مختلفی دارد؛ شاید ما به عنوان اساتید دانشگاه نتوانستیم در زمان مناسب پاسخ مناسبی ارائه دهیم زیرا دستگاه‌های اجرایی همیشه عجله دارند اما دانشگاهیان به زمان نیاز دارند که تحقیق کنند.
تجریشی گفت: آقای رئیسی بارها اشاره کرده که دانشگاه‌ها باید اندیشکده ما باشند اما آیا وزرا به سمت دانشگاه می‌آیند؟ از طرفی وظیفه دانشگاه هم هست که نشست‌های متعدد بگذارد و راهکار ارائه دهد. دانشگاه‌ها ایجاد شدند که مسائل را حل کنند. کمبود منابع مالی در دولت مسئولیت اجتماعی را از دانشگاه سلب نمی‌کند که به دولت راهکار ندهد. هرچقدر که افراد رابط بین دانشگاه و دولت بیشتر شوند، شرایط بهتر می‌شوند.
همکاری ضعیف دستگاه‌ها با مراکز تحقیقاتی در ارائه اطلاعات
داریوش گل‌علیزاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایسکانیوز داشت، به همکاری ضعیف دستگاه‌ها با مطالعاتی از این دست اشاره کرد و گفت: سیاهه انتشار با همکاری ۱۳ دانشگاه انجام شد. مشکلاتی که در تهیه داشتیم این بود که واحدها و بعضا سازمان‌ها در ارائه اطلاعات با ما همکاری نمی‌کردند. سیاهه انتشار اشکالاتی دارد اما بالاخره داده‌هایی تعیین شده که امکان به روزرسانی دارند. باید وارد عمل شویم و مطالعاتی بر روی اثربخشی فعالیت‌ها داشته باشیم، برای مثال مشخص کنیم که توسعه حمل و نقل عمومی چقدر اثرگذار بوده است. چالش دیگر مشخص کردن سهم و منشا منابع انتشار است که برای این کار نیازمند منابع و همکاری دستگاه‌ها هستیم.
فقط سیاهه انتشار کافی نیست به سهم‌بندی هم نیاز داریم
محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای تهران در گفت‌وگویی که با ایسکانیوز داشت، به بررسی ابعاد دیگری از این ماجرا پرداخت و عنوان کرد که ما علاوه بر سیاهه انتشاری دقیق به مطالعاتی گسترده پیرامون سهم‌بندی منابع انتشار هم نیاز داریم. وی در این باره توضیح داد: مبنای مطالعات درباره آلودگی هوا در همه جای دنیا سهم‌بندی منابع انتشار است. در ایران به جز ۲ مطالعه یکی در سال ۲۰۱۲ و یکی در ۲۰۱۵ در تهران و یک پژوهش در اهواز مطالعه سهم‌بندی به معنای واقعی انجام نشده است. یکی از دلایل به نتیجه نرسیدن سیاست‌گذاری‌ها در حوزه آلودگی هوا هم همین موضوع است.
وی افزود: دانستن سهم منابع انتشار به ما کمک می‌کند که بدانیم هزینه را در کجا صرف کنیم. البته درنظر داشته باشید که سهم‌بندی منابع انتشار و سیاهه انتشار دو مقوله جدا و مکمل هم هستند. قانون هوای پاک هم باید برمبنای سهم‌بندی منابع انتشار و سیاهه انتشار نوشته می‌شد. نمی‌توان قانونی نوشت که پشتوانه علمی ندارد. برای سهم‌بندی منابع باید داخل شهرها نمونه‌برداری‌هایی انجام شود و با بررسی ذرات مشخص کنیم که سهم هر کدام از منابع در آلودگی هوا چقدر است.
مطالعات باید گسترده و در سطح کشور باشد
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای تهران عنوان کرد: سال ۲۰۱۲ دانشگاه علوم پزشکی تهران ومرکز تحقیقات آلودگی هوا با همکاری دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، انجام دادیم اما در مورد کلانشهرهای دیگر مانند تبریز، مشهد، اراک و غیره هیچ چیز نمی‌دانیم.
حسنوند معتقد است که انجام دوره‌ای و مقطعی مطالعات در یک نقطه از کشور به معنای سهم‌بندی نیست بلکه باید مطالعات به صورت گسترده و هرساله داده‌ها بروز شوند.
از وی پرسیدیم که سهم‌بندی منابع انتشار برعهده کدام ارگان است و کدام سازمان کوتاهی می‌کند و در پاسخ گفت: سازمان محیط زیست مسئول نظارت است و باید برنامه مدونی برای سهم‌بندی منابع انتشار داشته باشد. این سازمان مجری نیست اما ناظر و سفارش دهنده است. تحقیقاتی هم که در مرکز مطالعات آلودگی هوا تهران و با کمک دانشگاه کالیفرنیا انجام شد با استفاده از منابع مالی دانشگاه بود. توان مالی مرکز ما آنقدری نیست که بتوانیم این کار را به شکل گسترده و سالانه انجام دهیم. ما وابسته به وزارت بهداشت هستیم و در حوزه برآورد اثرات بهداشتی آلودگی هوا بر سلامت فعالیت می‌کنیم اما اگر سازمان محیط زیست به ما پیشنهاد داده و منابع کافی در اختیار بگذارد، حتما این کار را انجام می‌دهیم. ما اولین مطالعات را در تهران و اهواز انجام دادیم اما نیاز به تجهیزات لجستیک و منابع مالی داریم.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای تهران درخصوص دلایل به نتیجه نرسیدن تحقیقات دانشگاهیان در تهیه سیاهه انتشار توضیح داد: سیاهه انتشار برای فهرست‌برداری از منابع انتشار است که با استفاده از ضرایب انتشار مقدار آلودگی هر کدام را برآورد می‌کنند. از نظر منابع علمی تهیه سهم‌بندی منابع انتشار بسیار مهم‌تر از سیاهه است. در سیاهه منابع طبیعی لحاظ نمی‌شود و ضرایبی هم که استفاده می‌کنند مربوط به اروپا و آمریکا است. بهترین حالت این است که دو مطالعه سهم‌بندی و سیاهه هم‌زمان باهم انجام شوند و هرساله داده‌ها بروز شوند.
وی ادامه داد: در مورد سیاهه ماجرا این بود که تعدادی از دانشگاه‌های وزارت علوم وارد مطالعه شدند و ایراد کار این بود که نیمی از مطالعات به گروه‌هایی سپرده شد که سابقه عملی در حوزه آلودگی هوا نداشتند و نتیجه آن مطالعاتی بود که روی زمین مانده است. این سیاهه با واقعیت‌ها منطبق نیست. استفاده از نتایجی که توسط متخصصان این حوزه انجام نشده است، ضرر دوچندان است.
تعارض منافع سد راه مطالعات
حسنوند بیان کرد: آلودگی هوا موضوعی کاملا غیرسیاسی است و برای اینکه نشان دهیم در منطقه‌ای توسعه پایدار اتفاق افتاده باید به کیفیت هوای آن نگاه کنیم. آلودگی هوا نشان می‌دهد که ما توسعه پایدار نداشتیم و شاید در بخش‌های اقتصادی عملکرد خوب داشتیم اما در مقابل محیط زیست را تخریب کرده‌ایم و این نشان از ناهماهنگی میان دستگاه‌ها دارد.
وی افزود: در این مورد موضوع تعارض منافع هم مطرح است؛ چطور می‌توان مطالعه‌ای ملی انجام داد و از نخبگان و متخصصان دعوت نکرد؟ ببینید دانشگاه علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی در سهم‌بندی چه کارهایی انجام داده‌اند و چرا نباید در مطالعات ملی جایگاهی نداشته باشند؟ ما ضعفی در حوزه تکنولوژی برای سهم‌بندی نداریم اما اراده کافی وجود ندارد یا مدیران این حوزه سواد کافی ندارند. ما تجهیزات کافی برای نمونه‌برداری، آنالیز داریم و حتی اگر مشکل و نقصی وجود داشته باشد، بسیاری از دانشگاه‌های خارج کشور هستند که می‌توانند آنالیز را برای ما انجام دهند. از این گذشته مراکز دانشگاهی برای پژوهش نیازمند منابع مالی و حمایت سازمان محیط زیست و بخش‌های دیگر هستند. ما اولین مطالعه را در این زمینه انجام دادیم اما این وظیفه محیط زیست است که حمایت کند.
به گزارش ایسکانیوز، به نظر می‌آید مشکل اصلی در ارتباط ضعیف دستگاه‌های اجرایی با دانشگاهیان است؛ چراکه اگر این چرخه درست شکل بگیرد یعنی دستگاه‌ها از دانشگاه بخواهند که مطالعات گسترده‌ای در کشور برای تعیین سهم منابع آلاینده در ایجاد آلودگی هوا انجام دهد، سازمان برنامه و بودجه منابع را به اندازه کافی تامین کند و در نهایت دانشگاه هم وظیفه خود را به درستی انجام دهد، مبنای درستی برای سیاست‌گذاری در حوزه آلودگی هوا خواهیم داشت. بهتر است ابتدا این چرخه به جریان بیفتد و به دنبال آن قوانین وضع یا اصلاح شوند و بعد در اجرا پرقدرت ظاهر شویم. در غیر این صورت با تکیه بر مطالعات محدود و حمایت نکردن از محققان هرساله متحمل خسارت‌های بسیاری ناشی از آلودگی هوا می‌شویم.
انتهای پیام /
نظر شما