صنعت فرش یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران با قدمت چند هزار ساله است. فرش‌های ایرانی با طرح و رنگ‌های زیبا و منحصربه‌فرد خود، از شهرت خاصی در بازار جهانی برخورداند. در همین راستا، برگزاری بیست و ششمین نمایشگاه تخصصی-صادراتی فرش دستباف در اصفهان، فرصتی بود تا شرایط این صنعت را ضمن گفتگو با تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف به بحث بگذاریم. مجتبی حیدری، چهارمین نسل تولیدکننده شرکت «فرش دستباف بختیاری» با نقش‌های اصیل ایرانی، الیافِ طبیعی دست‌ریس و رنگ‌های گیاهی محسوب می‌شود. وی از تأثیر کاهشِ قدرت خرید مردم بر بازار داخلی فرش دستباف گفت و تداوم شرایط فعلی در سایه فشار رقبای خارجی را موجب «به ثانیه افتادن نفس‌های صنعت فرش در ایران» دانست. گفتگوی تفصیلی خبرنگار گروه استانی ایسکانیوز از اصفهان با این تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف را در ادامه می‌خوانید.

به عنوان سؤال نخست، با چه هدفی در بیست و ششمین نمایشگاه دستباف شرکت کردید؟ حضور در فضای نمایشگاه چه مزیتی برای تولیدکنندگان دارد؟

ما هر ساله در نمایشگاه‌های متعددی با حضور فعالان صنعت فرش شرکت کرده و محصولات‌مان را به نمایش می‌گذاریم. این حضور، باعث می‌شود تا به صورت ناخودآگاه، نیازهای مشتریان و وضعیت بازار را بیش‎تر و بهتر درک کنیم. به مرور زمان و بر اساس تحولاتِ روز، سلیقه مشتریان تغییر می‌کند و تولیدکنندگان باید خود را در مسیر سلیقه‌های جدید قرار دهند؛ ما باید تقاضای بازار را متوجه بشویم تا بتوانیم فرش دستباف را با کیفیت بهتری عرضه کنیم.

حذف فرش دستباف از خانه ایرانیان

ارزیابی شما از حضور مخاطبان در نمایشگاه امسال چه بود؟

مردم ما این هنر را دوست دارند و علاقه‌مند به خرید فرش هستند؛ اما متأسفانه به دلیل کم شدن قدرت خرید، امکان خرید فرش دستباف در جامعه از دست رفته است. این هنر، رفته رفته در حال حذف شدن از سبد خرید خانوار ایرانی است. در صورتی که همه دوست دارند این هنر ارزنده را در خانه خود گسترانده و به یادگار داشته باشند؛ همان‌طور که مردم ما، برای هزاران سال روی همین فرش‌ها بزرگ شده‌‎اند و خاطره زیادی با قالی‌های رنگارنگ و پُرنقشِ دستباف دارند.

با توجه به محدودیت توان اقتصادی مردم در بازار داخلی، رویکرد شما در قبال بازار صادراتی چه بوده است؟

با توجه به شرایط موجود، حضور در بازار صادراتی را قطعاً در دستورکار داشته و داریم. در حال حاضر، اکثر تولیداتِ فرش دستباف در شرکتِ ما، با هدف عرضه در بازار صادراتی است. هر چند نیم‌نگاهی به بازار داخلی نیز داریم؛ اما تمرکز اصلی ما صادرات و بازار خارج از کشور می‌باشد که تقریباً ۶۰ درصد از سهم تولیدمان را شامل می‌شود.

قالی ایرانی، به کام هند و پاکستان

با توجه به تجاربی که از صادرات فرش دستباف ایران به کشورهای مختلف دارید، چه موانعی در حوزه صادرات از نظر شما مشکل‌سازتر بوده است؟

در حال حاضر موانع صادراتی بسیاری وجود دارد که ما سعی می‌کنیم با راهکارهای مختلف، این موانع را دور بزنیم. مشکل صادرات فرش، دارای جنبه‌های مالی [جابجایی پول و حساب‌های اعتباری]، مشکلات حمل و نقل و هم‌چنین چالش‌های مربوط به ممنوعیت‌های تحریمی است. تحریم باعث شده که فرش ایرانی به انبارهای فرش در کشورهای دیگر صادر شده و سپس از آن‌جا با نام و نشان و بارنامه جدید، برای مقصد اصلی ارسال شود. متأسفانه شرایط به‌گونه‌ای است که فرش‌های تولیدی ما ابتدا به هند یا پاکستان صادر شده و سپس از آن‌جا برای کشور مقصد فرستاده ‌می‌شود!

با وجود این شرایط، کدام یک از کشورها مشتری اصلی فرش‌های تولیدیِ شما محسوب می‌شوند؟

آمریکا و آلمان بزرگ‌ترین شرکای اقتصادی شرکت ما هستند و مشتریان بیش‌تری در این دو کشور نسبت به سایر کشورها داریم.

دولت بر مشکلات تولیدکنندگان نیافزاید!

توقع شما از دولت و نهادهای تصمیم‌گیرنده در زمینه حمایت از تولید و صادرات فرش چیست؟

ما اساساً از دولت و نهادهای مختلف انتظار کمک نداریم! همین که جلو پای ما سنگ نیاندازند کافیست! یکی از این موانعی که در حال حاضر با آن مواجهیم، وضع مالیات فراتر از توان اقتصادی تولیدکنندگان است. مانع دیگر پیچیدگی‌های دریافت وام‌های تولیدی می‌باشد؛ دولت آن‌قدر موانع مختلفی در مسیر دریافت وام گذاشته که تولیدکننده عملاً بی‌خیال آن شده و از بازار عقب می‎‌ماند. باید در نظر داشت که تولید فرش دستباف برخلاف محصولات سایر صنایع، نیازمند صرفِ ۶ ماه تا ۲ سال زمان است و یکی از معدود کالاهایی می‌باشد که تورم اقتصادی دیرتر روی آن اثر می‌گذارد. این موضوع، باعث می‌شود که تولیدکنندگان از بازار عقب مانده و دچار زیان‌دهی شوند.

در حال حاضر، رقبای خارجی ایران در صنعت فرش چه کشورهایی هستند و چه تهدیداتی را برای سهم ایران از بازار جهانی به همراه دارند؟

از میان رقبا می‌توان به هند و پاکستان اشاره کرد که حتی بخشی از مواد اولیه تولید فرش را در اختیار ندارند و از ایران خریداری می‌کنند. این مواد اولیه نیز به راحتی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد؛ مثل پشم و الیاف. این موضوع، گرانی مواد اولیه را برای تولیدکنندگان داخلی به همراه داشته است. پشم گوسفند که باید در داخل ایران تبدیل به محصول نهایی -یعنی فرش دستباف- شود، متأسفانه برای ریسندگی‌های هندی و پاکستانی ارسال شده، تبدیل به نخ می‌شود، سپس آن را رنگ کرده و فرش می‌بافند؛ هرچند آن‌ها در نهایت نمی‌توانند کیفیت خود را به کیفیت فرش ایرانی برسانند، اما با توجه به قیمت کم‌ترِ تولیدات‌شان، در بازار جهانی قادر به رقابت با محصولات ایرانی هستند.

رقبای خارجی فرش دستباف، در کدام بخش‌ها تأثیر بیش‌تری بر صرفه اقتصادیِ تولید فرش در ایران گذاشته‌اند؟

ورود جدی کشورهای جدید به صنعت فرش و صادرات مواد اولیه از ایران به کشورهای یاد شده، قیمت مواد اولیه را تا حدی افزایش داده که دیگر تولیدِ برخی از ابعاد کوچک‌ترِ فرش دستباف، برای تولیدکنندگان داخلی صرفه اقتصادی ندارد. یکی از فعالان صادرات فرش دستباف برای من تعریف می‌کرد که شرکت‌های هندی، پاکستانی و ترک، بروشور محصولات‌شان را جلوی مشتریان خارجی گذاشته و از سایز زیرتلفنی مثل ۲۰×۲۰ و ۳۰×۳۰ به بالا تا هر اندازه‌ای که مشتریان بخواهند قادر به تولید فرش با شرایط بسیار رقابتی‌تری نسبت به همتایان ایرانی خود هستند.

در حال حاضر، به دلیل عدم صرفه اقتصادی، ما تنها قادر به تولید فرش‌های ابعادِ بزرگ هستیم. زیرا چه فرش بزرگ و چه کوچک، هر دو عین هم سر زنی دارند و از هزینه‌های ثابتِ مشابهی مثل استهلاک ماشین‌آلات، هزینه کارگر و غیره برخوردارند که ما را مجبور به حذف ابعاد کوچک از سبد تولیدات‌مان کرده است. تولیدکنندگان هندی و پاکستانی با کارگرهای ارزان‌تر، کپی کردن طرح‌های اصیل ایرانی و عدم نیاز به هزینه برای طراحی نقشه بافت، و در نهایت بهره‌مندی از حمایت جدی دولت‌های‌شان، رقیب جدی ایران در بازار جهانی هستند.

غیررقابتی‌شدن فرش ایران در بازار دنیا

تاکنون از ترکیه و چین به عنوان رقبای اصلی فرش ایران یاد می‌شد. به نظر شما مهم‌ترین رقبای ایران در بازار بین‌الملل چه کشورهایی هستند؟

ترکیه و چین از سال‌ها پیش با برنامه‌ریزی درست و حرفه‌ای در حال تصاحب بازار ایران بوده‌اند. به غیر از این دو کشور، با ضعف جدی ما در بازار به دلیل مشکلاتی که اشاره کردم، هند و پاکستان هم در حال کنار زدن ایران در بازار بین‌المللی هستند. آن‌ها برای تجار خارجی قیمت رقابتی‌تری ارائه می‌کنند که چالش جدی برای تولیدکنندگان ایرانی محسوب می‌شوند.

سقوط فرش، صنایع دیگر را هم پایین می‌کشد

اگر موانع و چالش‌ها در آینده نزدیک حل نشوند، چه آینده‌ای در انتظار فرش ایرانی است؟

چالش‌های موجود در صنعت فرش دستباف ایران، تنها به همین صنعت آسیب نمی‌زند؛ اگر به تولیدکنندگان و بافندگان فرش بی‌توجهی شود، صنایع چوب، آهن، پلاستیک، حمل و نقل و دام‌پروری هم متضرر می‌شوند. زیرا این صنایع هم در تولید فرش مشارکت داشته و بازار فرش، تک بُعدی نیست. تسهیل بی‌رویه صدور مجوز برای کارخانه‌های تولید فرش ماشینی در سایه ضعف سیاست‌گذاری‌های دولت، مشکل دیگری است که حال و روزِ بدِ فرش دستباف ایران را نامساعدتر کرده است. در سایه این مشکلات، بسیاری از تجار قدیمی فرش سراغ مشاغل دوم و سوم در بازار ساخت و ساز، ارز و طلا رفته‌اند و تولید، دیگر جذابیتِ گذشته را ندارد. اگر افرادی مثل من هم‌چنان در این بازار فعال‌اند، صرفاً برای حفظ میراث معنوی نسل‌های گذشته‌مان است؛ با پایان دوران این نسل و در خلأ هرگونه حمایت اصولی از سوی دولت، احتمالاً نفس‌های فرش دستباف ایرانی هم به ثانیه می‌افتد.

خبرنگار: علی سمیرمی

انتهای پیام/