گروه بین الملل ایسکانیوز- محمد بیات: پس از پنج دور مذاکرات امنیتی «بغداد» میان تهران- ریاض سرانجام این دو قدرت بزرگ منطقه‌ای در پانزدهم اسفندماه 1401 به نقطه توافق پکن رسیدند. تغییر اولویت‌های سیاست خارجی ایران و پادشاهی عربی سعودی سبب شد تا دو کشور با دنبال کردن سیاست انجماد «تنش‌ها» و «رقابت‌های ژئوپلیتیکی» به سمت بازسازی روابط دوجانبه حرکت کنند. از یک سو ریاض تحت رهبری محمد بن سلمان با توجه ویژه به عملیاتی کردن سند چشم انداز 2030 به دنبال کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تقویت برند این کشور در محیط بین‌المللی است. در سوی مقابل دولت سیزدهم با اولویت قرار دادن بازسازی و توسعه روابط با همسایگان یکی از اهداف سیاست خارجی خود را بهبود روابط دو یا چندجانبه با اعضای شورای همکاری خلیج فارس و اعضای بلوک محافظه‌کار سنی قرار داد. با وجود اقدامات مثبت طرفین برای از سرگیری روابط دیپلماتیک، بازگشایی سفارتخانه‌ها و کاهش تنش‌های منطقه‌ای اما برخی کارشناسان معتقدند که همچنان انتظارات تهران در حوزه توسعه روابط اقتصادی، جذب سرمایه عربی و حل‌وفصل برخی مناقشات قدیمی مانند میدان گازی الدره/ آرش برآورده نشده است. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا به فراز و فرودهای توافق پکن در یکسال گذشته بپردازیم.

آب شدن یخ روابط محور مقاومت و بلوک محافظه‌کار سنی

عربستان سعودی با آغاز دهه سوم قرن بیست‌ویکم سیاست خارجی خود بر مدار «موازنه مثبت» و متنوع سازی سبد شرکای راهبردی قرار داد. سعودی در پرونده اوپک پلاس در کنار مسکو قرار گرفت، کنترل تنش‌ها در سودان را با هماهنگی واشنگتن دنبال کرد و تبدیل به بزرگ‌ترین تامین کننده چین، رقیب ژئواستراتژیک آمریکا شد! برهمین اساس برای رسیدن به نقطه «بازدارندگی» و «کنترل تنش‌ها» در خاورمیانه مذاکرات صلح با ایران و رژیم صهیونیستی را دو کانال پکن و واشنگتن دنبال نمود. در نگاه دولتمردان سعودی برقراری روابط متوازن با تمام بازیگران مهم منطقه‌ای- بین‌المللی به ریاض اجازه خواهد داد تا با ریسک کم‌تری فرآیند توسعه را دنبال نماید.

عادی سازی روابط ریاض- دمشق، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، توافق سعودی و دولت نجات ملی یمن با میانجی گری عمان، آغاز گفتگوهای دیپلماتیک میان ایران با بحرین و اردن، ارتقا سطح روابط میان نهران- قاهره، کاهش تنش‌های سیاسی- قومی در عراق و لبنان، هماهنگ سازی مواضع دیپلماتیک ایران- سعودی در بحران غزه و ... تنها گوشه‌ای از پیامدهای بهبود روابط میان ایران و عربستان سعودی است. با توجه به سلسله اقدامات مثبت دو بلوک بزرگ منطقه‌ای، کارشناسان معتقدند روند صلح پکن در حوزه عادی سازی روابط دیپلماتیک و کاهش تنش‌ها موفق بوده است.

موانع توسعه روابط تهران- ریاض

با وجود پیشرفت‌های حاصل شده در حوزه تنش زدایی دیپلماتیک اما به نظر دو طرف همچنان نتوانستند به دست آورد خاصی در حوزه‌های اقتصادی و سرمایه گذاری مشترک دست یابند. در سال گذشته میلادی میزان صادرات ایران به شبه جزیره عربستان تنها 360 هزار دلار بوده؛ این در حالی است که میزان صادرات عربستان به ایران عددی نزدیک به «صفر» می‌باشد! علاوه بر این هیچگونه پروژه مشترکی میان دو کشور در زمینه توسعه گردشگری و معادن، برخلاف وعده‌های داده شده، وارد فاز اجرایی نشده است. علاوه بر این پس از توافق پکن برخی مقامات سعودی از امکان سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری در ایران سخن گفتند اما به نظر می‌رسد این مهم به دلیل تداوم تحریم‌های وزارت خزانه داری آمریکا همچنان تحقق نیافته است.
به غیر از مسائل فوق به نظر می‌رسد دو رخداد دیگر سبب ایجاد چالش‌های جدید در روابط تهران- ریاض شده است. نخست حمایت ریاض از الکویت در مناقشه میدان گازی الدره/ آرش و دوم لغو سفر حج عمره برای ایرانیان! وجود قریب به 40 درصد از میدان گازی آرش در محدوده مرزهای آبی ایران سبب می‌شود تا کشورهای عربی پیش از آغاز بهره برداری از این میدان، در مذاکرات سیاسی- فنی با تهران به توافق برسند. اقدام یکچانبه عربستان سعودی و کویت در بهره برداری از این میدان مشترک گازی را می‌توان نخستین پالش منفی مهم ریاض پس از توافق پکن دانست. کارشناسان معتقدند تداوم رویکرد غیرسازنده سعودی در این مناقشه گازی می‌تواند زمینه اقدام متقابل ایران در کوتاه مدت فراهم آورده و موجب پیچیده‌تر شدن این چالش سرزمینی- اقتصادی شود.

بهره سخن

حاشیه مسابقه سپاهان و الاتحاد در ورزشگاه نقش جهان اصفهان را می‌توان استعاره‌ای از «صلح سرد» ایران و سعودی در یکسال گذشته دانست. ریاض قصد دارد تا با استفاده از ابزار دیپلماتیک، رسانه‌ای و اقتصادی رفتار منطقه‌ای و انگاره‌های ایدئولوژیک تهران را به اصطلاح مهار کند. این در حالی است که مقاومت منسجم‌تر از گذشته در حال هدف قرار دادن منافع رژیم صهیونیستی و غرب در منطقه شرق عربی و شمال اقیانوس هند است. با آنکه نفس عادی سازی روابط تهران- ریاض امری ضروری و پسندیده است اما تنظیم «یکجانبه» روابط از سوی تهران می‌تواند خسارت‌های سنگینی برای سیاست‌های منطقه‌ای ایران درپی داشته باشد. پیامدهای روابط مثبت دیپلماتیک ایران- سعودی اگر در اقتصاد خود را نشان دهد، تبدیل به ویترینی پر زرق و برق خواهد شد که تقریبا هیچ دست آوردی برای کشور نداشته است.

انتهای پیام/