به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ «انحطاط اخلاقی» یا «دامپینگ اخلاقی» مفهومی در اخلاق پژوهشی است که شیوه‌های تحقیقاتی غیراخلاقی محیط‌های با درآمد بالاتر نسبت به محیط‌های کم‌درآمد توصیف می‌کند. زمانی که محققان آگاهانه سیستم‌های نظارتی محدود کننده داخل کشورشان را دور می‌زنند و محدودیت‌ها را در سیستم خارج از کشور از بین می‌برند، انحطاط اخلاقی رخ می‌دهد. این پدیده همچنین می‌تواند به طور ناخواسته در تحقیقات بین‌المللی رخ دهد که محققان دانش یا آگاهی اخلاقی برای انجام مطالعات مناسب در محیط‌های ناآشنا را ندارند.

تاریخچه

در سال 2020 کمیسیون اروپا در گزارشی تحت عنوان «هاریزون» اصلاح انحطاط اخلاقی را اینگونه توصیف کرد: با توجه به جهانی شدن فعالیت‌های تحقیقاتی، این خطر وجود دارد که تحقیقات با موضوعات اخلاقی حساس توسط سازمان‌های اروپایی خارج از اتحادیه اروپا به گونه‌ای انجام شود که در اروپا پذیرفته نیست. از منظر اخلاقی، به صادرات این شیوه‌های تحقیقاتی ناسازگار، دامپینگ اخلاقی گفته می‌شود.

در سال 2015 نیز پیشنهادی از سوی کنسرسیوم «تراست» توسط داوران برای مقابله با انحطاط اخلاقی مطرح شد که خروجی اولیه آن یک کد اخلاقی جدید بود: آئین‌نامه رفتار جهانی برای تحقیقات.

مصادیق

در ادامه به چند نمونه از انواع مختلف انحطاط اخلاقی اشاره می‌کنیم:

• انتخاب یک مکان یا جمعیت برای تحقیق که بعید است به طور کامل یا اصلاً از این تحقیق منتفع شود. به عنوان مثال، تحقیقات آنفلوانزای پرندگان شامل نمونه‌های خون انسان اندونزیایی، زمانی که اندونزیایی‌ها بعید بودند از واکسن‌های حاصل سود ببرند.
• تحمیل بارها و خطرات بر دوش شرکت‌کنندگان در تحقیقی که بعید است برای آنها سودی داشته باشد. به عنوان مثال، تحقیقات ویروس ابولا در محیطی با منابع ضعیف انجام شد که هیچ گونه شیوع ابولا نداشته است و در میان جمعیت‌های آسیب‌پذیری که بعید به نظر می‌رسد به خدمات حاصل دسترسی پیدا کنند.
• صادرات مواد با ارزش به خارج از کشور بدون اشتراک منافع. به عنوان مثال، صادرات نمونه‌های بیولوژیکی از آفریقای جنوبی به کشورهای توسعه یافته مکرر اتفاق می‌افتد؛ البته تحقیقات شرکت‌کنندگان از ارائه نمونه برای تحقیق حمایت می‌کردند، اما نگرانی‌های جدی در مورد استفاده در آینده، اشتراک منافع را به خطر می‌انداخت.
• انجام تحقیقات پزشکی در جایی که به گروه شرکت‌کننده فقط یک دارونما یا داروی صوری داده می‌شود؛ در حالی که یک جایگزین موثر در دسترس باشد. اثر دارونما یا پلاکِبو یا دلخوشکنک به استفاده از روش‌های درمانی صوری و تلقینی گفته می‌شود که می‌تواند با فریب بیمار، اثر مثبتی در روند بهبودی او داشته باشد. به عنوان مثال، سه کارآزمایی بالینی روی سرطان دهانه رحم در هند به مرگ 254 زن منجر شد، چون به آنها داروهای صوری داده شده بود.
• انجام تحقیقات بدون تائید اخلاق. به عنوان مثال، عدم دریافت تائیدیه اخلاقی برای تحقیق در نپال.
• امتناع از پذیرش حقوق شرکت‌کنندگان در تحقیق. به عنوان مثال، امتناع یک شرکت خارج از کشور که یک کارآزمایی بالینی چینی را انجام می‌دهد از پرداخت غرامت مالی برای آسیب وارد شده در نتیجه شرکت در تحقیقات پزشکی.
• رفتار نامناسب فرهنگی محققان. به عنوان مثال، محققان از افراد در خانه، مادران شیرده یا کودکان زیر سن قانونی عکس گرفتند، در حالی که آداب و رسوم و هنجارهای اجتماعی آنها را نادیده گرفتند.

پدیده‌ای به نام استثمار علمی

«دوریس شرودر»، استاد فلسفه اخلاق و مدیر مرکز اخلاق حرفه‌ای، در یکی از کتاب‌هایش نوشته است: صادرات اقدامات غیراخلاقی به کشورهای با درآمد کم و متوسط به چهره جدید تحقیقات استثماری تبدیل شده است.

دانشمندان زیست‌شناسی و دانشمندان زیست‌پزشکی برای انجام تحقیقات خود به شدت به منابع خارجی متکی هستند. دانشمندان علوم زیستی عموماً نیاز به دسترسی به شرکت‌کنندگان در تحقیق، نمونه‌های ژنتیکی، میکروارگانیسم‌ها و حیوانات آزمایشی دارند تا فقط چند منبع را نام ببرند. این بدان معنی است که علوم زیستی اغلب کانون بحث در اخلاق تحقیق است.

تحقیقات هلیکوپتری در مقابل انحطاط اخلاقی

همکاری‌های تحقیقاتی بین‌المللی فواید بسیار زیادی برای بشریت داشته است، اما برخی از این همکاری‌ها به ویژه «تحقیقات هلیکوپتری»، که در آن محققان به داخل و خارج از منطقه مورد علاقه آنها پرواز می‌کنند، منجر به صدور روش‌های تحقیقاتی غیراخلاقی به کشورهای کم درآمد و متوسط شده است.

وب‌سایت «جامعه سلطنتی زیست‌شناسی» در انگلیس سه مصداق برای انحطاط اخلاقی آورده است:

1. محققان مناطق پردرآمد در خارج از کشور تحقیق می‌کنند تا از رژیم‌های قانونی و اخلاقی محدود کننده چشمپوشی کنند. مثال آن یک محقق اروپایی است که چون نمی‌توانست در کشور خودش روی پستانداران غیرانسانی تحقیق و آزمایش کند، تحقیقاتش را در کنیا روی حیوانات وحشی انجام داد.
2. محققان ممکن است استفاده از استانداردهای اخلاقی پایین‌تر را در سطح بین‌المللی با این باور که به افراد آسیب‌پذیر کمک می‌کنند، توجیه کنند.
3. محققان از نحوه انجام تحقیقات به شیوه‌ای مناسب از نظر اخلاقی و فرهنگی هنگام کار در مناطق دیگر اظهار بی‌اطلاع کنند. به عنوان مثال، مطالعاتی که الزامات رضایت جامعه را هنگام نمونه‌گیری ژنتیکی از جمعیت‌های بومی نادیده می‌گیرند؛ همانطور که در تحقیقات روی مردم سن در آفریقای جنوبی مشاهده می‌شود.

حال سوال مهم این است که آیا انحطاط اخلاقی فقط یک اصطلاح جدید برای استثمار طولانی مدت از افراد آسیب‌پذیر در تحقیقات است؟ جواب متخصصان جامعه سلطنتی زیست‌شناسی به این سوال منفی است، چون آنها معتقدند که این انحطاط فقط به مردم مربوط نمی‌شود. بهره‌برداری فرامرزی از منابع در کشورهای با درآمد کم و متوسط یکی دیگر از نگرانی‌های اصلی است که منجر به تصویب کنوانسیون تنوع زیستی شده است. انحطاط اخلاقی عملی است که با جهانی شدن و با افزایش تحرک پژوهشگران، بارزتر شده است. حتی زمانی که محققان خوش‌نیت کشورهای پردرآمد که ادعا می‌کنند به فکر حل مشکلات کشورهای با درآمد کم و متوسط هستند، می‌توانند به طور ناخواسته جوامع محلی را به شیوه‌ای غیراخلاقی مختل کنند.

در مطالعه دیگری که در آمریکا سرمایه‌گذاری شد، محققان یک موز تراریخته با محتوای بتاکاروتن افزایش یافته را با هدف رفع کمبود ویتامین A در اوگاندا تولید کردند. اوگاندا میزبان انواع موز است که در واقع محتوای بتاکاروتن بیشتری نسبت به انواع تراریخته دارد. منتقدان خاطرنشان کردند که این راه‌حل نامناسب و موقتی در خارج از کشور خطر تضعیف سیستم‌های غذایی و فرهنگی محلی را به همراه دارد.

این مطالعه در نهایت به دلیل نگرانی‌های اخلاقی تحقیق در آمریکا متوقف شد. از این رو، موز هرگز در اوگاندا معرفی نشد.

بیشتر بخوانید:

نیمی از مقالات جهان را ۵ کشور ثروتمند نوشته‌اند / عدالت پژوهشی در جهان شمال و جنوب؛ رکن توسعه سریع‌تر علم

نمونه‌های دیگر از اقدامات اخلاقی مشکوک هنگام کار در خارج از کشور شامل پژوهشگرانی است که بدون تائید اخلاقی تحقیقاتی انجام می‌دهند و سپس تلاش می‌کنند آن را به صورت عطف بماسبق توجیه کند. شرکت‌کنندگان در تحقیق از پرداخت غرامت برای آسیب وارد شده در طول مطالعه خودداری می‌کنند. تجاری‌سازی نمونه‌های ژنتیکی بدون اشتراک منافع با جوامع محلی و انجام تحقیقات پرخطر در محیطی که از نتایج تحقیق سودی نخواهد برد.

برخی کارشناسان اخلاق معتقدند که انحطاط اهلاقی یک تهدید واقعی برای کیفیت علم به شمار می‌رود.

ابزار حقوقی

پتانسیل برای بهره‌برداری فرامرزی در تحقیقات در اوائل سال 1992 از طریق کنوانسیون بین‌المللی تنوع زیستی (CBD) قانونی شد. با این حال، CBD برای منابع ژنتیکی انسانی اعمال نمی‌شود.

برای منابع ژنتیکی با منشاء گیاهی، حیوانی یا میکروارگانیسمی، و همچنین دانش سنتی مرتبط، پروتکل ناگویا (2010) روشن می‌کند که چگونه منافع حاصل از تحقیقات زیست‌علمی و زیست‌پزشکی باید در سراسر مرزها به اشتراک گذاشته شود. این تلاش‌ها برای نادیده گرفتن الزامات اشتراک منافع را متوقف نکرده است.

شورای همکاری خلیج فارس استانداردهای دوگانه را ممنوع می‌کند و خطوط قرمز روشنی را برای تحقیق در محیط‌های فقیر از منابع ارائه می‌کند. به عنوان مثال، تحقیقات حیوانی، صرف نظر از اینکه در کجا انجام می‌شود، همیشه باید به مقررات بالاتر رفاه حیوانات احترام بگذارد. ماده دیگری بیان می‌کند که «استانداردهای آموزشی پایین‌تر، بی‌سوادی یا موانع زبانی در میان شرکت‌کنندگان در پژوهش هرگز نمی‌تواند بهانه‌ای برای پنهان کردن اطلاعات یا ارائه ناقص آن باشد».

در ماده هشتم این آئین‌نامه آمده است: حساسیت‌های فرهنگی بالقوه باید قبل از انجام پژوهش با جوامع محلی، شرکت‌کنندگان در پژوهش و پژوهشگران محلی بررسی شود تا از نقض رویه‌های مرسوم جلوگیری شود. تحقیق یک تمرین داوطلبانه برای شرکت‌کنندگان در تحقیق است. تحمیل ارزش‌های اخلاقی متفاوت یک تمرین مأموریت‌محور نیست. اگر محققانی از محیط‌های پردرآمد نتوانند در مورد روشی برای انجام تحقیق که برای ذینفعان محلی قابل قبول است به توافق برسند، نباید انجام شود.

جوامع در محیط‌های فقیر از منابع نیز به طور فزاینده‌ای به دنبال حقوق خود در تحقیقات هستند.

رهبران «جامعه سان آفریقای جنوبی» پس از سال‌ها تحقیق در مورد مردم خود به این نتیجه رسیدند که اکثر تحقیقات آکادمیک در مورد آنها نه درخواستی، مفید و نه به هیچ وجه محافظت شده است. آنها برای جلوگیری از استثمار بیشتر، اولین جمعیت بومی آفریقا بودند که کد اخلاق تحقیق خود را صادر کردند؛ کد خواهر شورای همکاری خلیج فارس. به عنوان مثال در این آئین‌نامه آمده است: ما در گذشته در موارد زیادی با کمبود احترام مواجه شده‌ایم. در تحقیقات ژنومیک از رهبران ما دوری می‌شد و احترامی برای آنها قائل نمی‌شد. محققان در حالی که آداب و رسوم و هنجارهای اجتماعی ما را نادیده می‌گرفتند، از افراد در خانه، از مادران شیرده یا کودکان زیر سن قانونی عکس گرفتند. رشوه یا مزایای دیگری ارائه شد.

قوانین اخلاقی پژوهشی سان نه تنها یک اقدام محافظتی ارائه می‌کند، بلکه ابزاری آموزشی برای محققان در دنیای جهانی‌شده‌تر است و به صورت محلی، حقوق آنها را به اعضای جامعه سن یادآوری می‌کند.

با این حال، کسانی که می‌توانند بیشترین تلاش را برای جلوگیری از دامپینگ اخلاقی انجام دهند، محققانی هستند که باید از خود بپرسند: چه کسی از این تحقیق سود می‌برد و چه کسی این قضاوت را می‌کند؟

انتهای پیام/