خیابان‌هایی که هر روز بی‌نفس‌تر می‌شوند
تهران، این کلان‌شهر همیشه بیدار، سال‌هاست درگیر یک ماجرای قدیمی اما پیچیده است: ترافیک!
از آن روزهایی که درشکه‌ها در کوچه‌ها حرکت می‌کردند، تا امروز که مترو، بی‌آرتی و تاکسی‌های اینترنتی کنار چند میلیون خودروی شخصی، مسافران را در شهر جابه‌جا می‌کنند، قصه حمل‌ونقل در پایتخت همیشه پرماجرا بوده است. این شهر با جمعیتی که در روز به ۱۲ میلیون نفر می‌رسد، سال‌هاست با معضلات ترافیکی و آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند.
خیابان‌های این شهر شب‌ها نفس می‌کشند؛ به‌وقت صبح با صدای بوق و دود از خواب بیدار می‌شوند و شب با چراغ‌های قرمز و خستگی ماشین‌ها چشم می‌بندند. ترافیک برای تهرانی‌ها فقط یک مشکل نیست، یک سبک زندگی است؛ چیزی بین عادت و اجبار. البته، با اینکه هر روز گره ترافیک کورتر می‌شود، تهران به‌نوعی همیشه سعی کرده با حرکت به سمت تکنولوژی و سیستم‌های هوشمند، از دل این ترافیک راهی پیدا کند و خودش را از این پیچ‌وخم خلاص کند.
تهران؛ از درشکه تا مترو
تهران همیشه در حال تغییر بوده، به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل. اگر به گذشته برگردیم، در اوایل قرن بیستم، رفت‌وآمد در پایتخت بیشتر با درشکه و اسب انجام می‌شد؛ خیابان‌ها باریک و ساده بودند و خبری از این حجم از ترافیک و خودرو نبود. اما با ورود اتومبیل به کشور، شرایط به‌سرعت تغییر کرد. دهه ۴۰ خورشیدی نقطه عطفی بود؛ خیابان‌های عریض و اولین بزرگراه‌ها در تهران ساخته شدند و به‌مرور، ساختار شهری برای پذیرش خودروها شکل گرفت. در همین دوره، سیستم اتوبوس‌رانی نیز راه‌اندازی شد و به‌تدریج به یکی از ستون‌های اصلی حمل‌ونقل عمومی تبدیل شد.
بعد از انقلاب اسلامی، رشد سریع جمعیت تهران، حمل‌ونقل عمومی را با فشار زیادی مواجه کرد. تاکسی‌ها - به‌ویژه تاکسی‌های خطی - به‌شدت گسترش یافتند و تبدیل به یکی از شناسه‌های ترافیکی شهر شدند.
اما دهه ۷۰ خورشیدی را شاید بتوان آغاز دوره‌ای تازه در مدیریت حمل‌ونقل عمومی تهران دانست. در آن سال‌ها، ترافیک، آلودگی هوا و تصادف‌های مکرر به بحران تبدیل شده بود. در چنین شرایطی، در سال ۱۳۷۷ نخستین خط مترو افتتاح شد؛ پروژه‌ای که سال‌ها به تعویق افتاده بود و حالا می‌توانست بخشی از بار حمل‌ونقل را از دوش خیابان‌ها بردارد. امروزه متروی تهران با ۷ خط و بیش از ۱۴۰ ایستگاه، نقش پررنگی در جابه‌جایی روزانه میلیون‌ها شهروند دارد. سال ۱۳۸۶ زمان راه‌اندازی سیستم اتوبوس‌های تندرو یا همان بی‌آرتی بود؛ سامانه‌ای با خطوط اختصاصی و ایستگاه‌های مشخص که تحولی در سرعت و نظم جابه‌جایی مسافران ایجاد کرد. این سیستم حالا با بیش از ۱۰ خط فعال، یکی از پرکاربردترین ابزارهای حمل‌ونقل عمومی شهر است.
افزایش چشمگیر تعداد خودروها، بار دیگر زنگ خطر را به صدا درآورد. به همین دلیل، طرح‌های کنترل ترافیک یکی پس از دیگری اجرا شدند؛ از جمله طرح ترافیک در مرکز شهر و بعدتر، طرح زوج و فرد که بعدها به طرح کاهش آلودگی هوا تغییر نام داد. این برنامه‌ها با هدف کاهش تردد خودروهای شخصی و کنترل آلودگی هوا اجرایی شدند. هرچند برخی از این اقدامات تأثیراتی کوتاه‌مدت داشتند، اما برای حل ریشه‌ای مسئله کافی نبودند.
با همه این‌ها، تهران در مسیر توسعه حمل‌ونقل هوشمند گام‌های مهمی برداشته و حالا نیاز دارد تا این مسیر را با نگاه جامع‌تری ادامه دهد؛ نگاهی که فراتر از محدودیت و کنترل، بر نوآوری، یکپارچگی مدهای حمل‌ونقل و بهبود کیفیت سفر تمرکز دارد.
هوشمندسازی ترافیک در تهران؛ وقتی تکنولوژی وارد خیابان شد
تهران، شهری که روزی با طرح ترافیک و دوربین‌های معدود کنترل می‌شد، حالا سال‌هاست وارد دوره‌ای تازه از مدیریت شهری شده است؛ دوره‌ای که در آن تکنولوژی نقش پررنگی در هدایت خودروها، کاهش ترافیک و نظارت بر رفتار رانندگان ایفا می‌کند.
شروع این مسیر به دهه ۷۰ برمی‌گردد؛ جایی که در سال ۱۳۷۱، مرکز کنترل ترافیک تهران کار خودش را آغاز کرد. هدف ساده اما مهم بود. نظارت لحظه‌ای بر خیابان‌ها با کمک دوربین‌های نصب‌شده در نقاط مختلف شهر. اما این فقط شروع ماجرا بود. به‌مرور، دوربین‌هایی به خیابان‌ها آمدند که دیگر فقط تماشا نمی‌کردند، بلکه تخلف‌ها را هم ثبت می‌کردند؛ از عبور از چراغ قرمز گرفته تا ورود غیرمجاز به محدوده طرح ترافیک.
در ادامه، تحولی دیگر رقم خورد. از سال ۱۳۹۶، سیستم قدیمی دریافت مجوز تردد کنار گذاشته شد و جای خودش را به سامانه آنلاین «تهران من» داد. شهروندان دیگر لازم نبود در صف بایستند؛ همه چیز از خرید مجوز تا پرداخت عوارض، به‌صورت اینترنتی انجام می‌شد. تهران امروز، دیگر فقط به این سیستم‌ها محدود نیست. چراغ‌های راهنمایی حالا هوشمند شده‌اند و بر اساس حجم ترافیک، زمان‌بندی می‌شوند. تابلوهای دیجیتال در بزرگراه‌ها، اطلاعاتی مثل وضعیت ترافیک و مسیرهای جایگزین را لحظه‌به‌لحظه به رانندگان نشان می‌دهند. نرم‌افزارهای مسیریاب هم به کمک آمده‌اند تا کوتاه‌ترین و سریع‌ترین مسیر را پیش پای کاربران بگذارند.
در کنار همه این‌ها، تاکسی‌های اینترنتی، سیستم بلیت الکترونیکی برای مترو و اتوبوس، و حتی سامانه‌های هوشمند پارکینگ در برخی مناطق، چهره حمل‌ونقل شهری را کاملاً دگرگون کرده‌اند. حالا تهران، شهری است که هر روز بیشتر از قبل به سمت هوشمندتر شدن قدم برمی‌دارد.
اما هنوز کلی راه مانده ...
با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه در حوزه حمل‌ونقل و هوشمندسازی ترافیک طی سال‌های اخیر، کلان‌شهر تهران همچنان با چالش‌های مهمی مواجه است. جمعیت بالا، وابستگی شدید به خودروهای شخصی، محدودیت‌های زیرساختی و نبود هماهنگی مطلوب میان شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل مانند مترو، اتوبوس، تاکسی و دوچرخه، از جمله عوامل پایداری مشکلات ترافیکی در پایتخت به شمار می‌روند. علاوه بر این، کمبود منابع مالی برای توسعه‌ی حمل‌ونقل عمومی نیز روند پیشرفت را با کندی مواجه ساخته است.
یکی از راهکارهای اساسی برای بهبود وضعیت کنونی، حرکت به‌سوی پیاده‌سازی یک سیستم حمل‌ونقل چندوجهی و یکپارچه است. سیستمی که در آن شهروندان بتوانند به‌راحتی بین انواع شیوه‌های حمل‌ونقل جابه‌جا شوند، بدون آنکه ناچار به استفاده از خودروی شخصی باشند. به‌عنوان‌مثال، مسافری بتواند بخشی از مسیر خود را با مترو طی کرده و ادامه آن را با استفاده از دوچرخه به‌راحتی بپیماید، بدون اتلاف وقت و پیچیدگی‌های غیرضروری.
در شهرهای آینده، نقش وسایل نقلیه‌ی پاک نظیر تاکسی و اتوبوس‌های برقی بیش‌ازپیش پررنگ خواهد بود. توسعه زیرساخت‌های لازم برای شارژ این خودروها، گسترش دوچرخه‌سواری هوشمند، و استفاده از اپلیکیشن‌های اشتراکی برای تسهیل سفرهای درون‌شهری، گامی مؤثر در راستای کاهش ترافیک و بهبود کیفیت هوا خواهد بود. همچنین، ارائه داده‌های لحظه‌ای از وضعیت ترافیک و آماده‌سازی بسترهای فنی برای بهره‌گیری از خودروهای خودران، فرصت مناسبی برای نوآوری و ارتقای سیستم حمل‌ونقل فراهم می‌کند.
در نهایت، تحقق چشم‌انداز تهران هوشمند مستلزم مشارکت تمامی ذی‌نفعان، از شهروندان گرفته تا مدیران شهری است. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها و ارتقای فرهنگ سفر درون‌شهری از جمله اقداماتی است که می‌تواند آینده‌ای پاک‌تر، و هوشمندتر را برای پایتخت رقم بزند.
سید علیرضا میرحسینی کارشناس ارشد عمران - حمل‌ونقل دانشگاه تهران و فعال رسانه‌ای
انتهای یادداشت/
نظر شما