به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ سد گتوند در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد.

دریاچه این سد با مخزنی چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر معکبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور پس از کرخه است. ارتفاع این سد سنگریزه ای با هسته‌ی رسی ۱۸۲ متر است که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می شود. عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز شده و در میان سدهای ساخته شده بر روی کارون از همه پایین دست تر قرار دارد.

ساخت این سد مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان محیط زیست و اساتید دانشگاه قرار گرفته است. انتقادات بسیاری به ساخت این سد وارد شده اما مسئولان هرگز توجهی به ساخت غلط این سد نکرده و مردم خوزستان همچنان از تبعات منفی آن رنج می برند.

اکثر مخالفان این پروژه دلیل خود را این گونه مطرح می‌کنند که وجود تپه‌های نمکی گچساران سبب خواهد شد که این سد، در آینده با مشکلات زیادی مواجه شود تا جایی که این موضوع، محیط زیست منطقه را تهدید می‌کند.

می‌توان یادآور شد، پس از انقلاب طراحان سد به بهانه کوچک بودن حجم مخزن طراحی شده توسط آمریکایی‌ها، محل مخزن را پانزده کیلومتر تغییر دادند. این تغییر محل که بدون بررسی‌ها و ارزیابی‌های لازم انجام شده بود، باعث شد گنبد نمکی موجود در محل در داخل مخزن سد قرار گیرد.

پرویز کردوانی پدر علم کویر شناسی در گفت وگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ با تاکید براینکه سد گتوند بدون کارشناسی و مطالعه دقیق احداث شده است گفت: بعد از اینکه سد ساخته شد و آب را به آن هدایت کردند، متوجه شدند که سد در جای نمکی ساخته شده است به همین خاطر صدها کامیون خاک رس ،ریگ و سنگ ریزه به داخل سد اضافه کردند تا سد آسیب نبیند.

او تاکید کرد: سد گتوند یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ملی کشور است که عدم دقت در مطالعات اولیه این سد در نادیده گرفتن گنبدهای نمکی در مسیر، موجب شده علی‌رغم تمامی تلاش‌ها برای ساخت آن، امروز شاهد ایراداتی اساسی در این پروژه باشیم.

پدر علم کویرشناسی اظهار کرد: در این سد برخلاف سایر سدها تاسیسات نیروگاهی در آن ایجاد شده است و هم اکنون برق آن به عراق صادر می‌شود. بنابراین نکته را نباید نادیده گرفت که میزان شوری آب این سد از حدمجاز عبور کرده است وکشاورزان منطقه و مردم استان را نباید فدای صادرات برق کرد و بایستی تدابیری در این زمینه اندیشیده شود.

کردوانی افزود: هم‌اکنون آب کارون شور شده است و حتی مرکز تحقیقات آب شناسی دانشگاه تهران این موضوع را مورد بررسی قرار داد و متوجه شد که تنها راه برای عبور از این چالش این است که آب این سد را در صنایع نفت و گاز استفاده کنند یا با لوله کشی آب را به خلیج فارس منتقل کنند اما متاسفانه این گزینه ها مورد استقبال قرار نگرفت.

پدرعلم کویرشناسی تاکید کرد: شوری آب سد باعث شد که تمام مزارع کشاورزی به ویژه نخلستان های منطقه از بین بروند.

کردوانی تصریح کرد: حتی بنده پیشنهاد کردم که سد را خالی کنند مسئولان گفتند این کار امکانپذیر نیست چون برق صادر می کنیم. گفتم شما می خواهید بخاطر صادرات برق به عراق کشاورزی استان خوزستان را نابود کنید.

او اضافه کرد: طی روزهای اخیر برای تامین آب کشاورزی، آب شیرین را با آب شور مخلوط می‌کنند تا شاید بتوانند گرهی از مشکلات مردم منطقه را حل کنند.

کردوانی اظهار کرد: در بالای سد گتوند شهری عظیمی ساخته شده است که دارای جاذبه های توریستی است تا جایی که این منطقه در حال حاضر یکی از جاذبه های توریستی خوزستان است. بنابراین مسئولان باید راهی پیدا کنند که با گرفتن جلوی منفذهای ورودی آب سد را خالی کنند تا به عنوان جاذبه توریستی از آن منطقه بهره گرفت.

او ادامه داد: بایستی تاسیسات برق را به جای دیگر منتقل کنند. هم اکنون سد به مانند بدن آدمی عفونت کرده، مدام چرک ترشح می کند.

کردوانی با بیان اینکه انتقال آب سد با استفاده از لوله کشی به خلیج فارس نیاز به سرمایه زیادی است گفت: این تنها گزینه‌ای است که شاید بتوان بخشی از مشکلات بوجود آمده در منطقه را برطرف ساخت.

حاشیه‌های ریز و درشت گتوند که از وجود گنبد نمکی و سازند گچساران در منطقه آبگیری این سد و در نتیجه احتمال شورشدن آب کارون شروع شده بود، بعدها با بدهی بالای پروژه و تعطیلی فعالیت‌های اجرایی و حتی تعویق چندباره وعده‌های مختلف درباره پروژه ادامه پیدا کرد، مدتی نیز آواره‌شدن چندهزار روستایی و زیرآب رفتن ده‌ها روستا با آبیگری گتوند در کانون توجهات قرار داشت. در نهایت این سد باوجود همه حاشیه‌های ریز و درشت خود به بهره‌برداری رسید، اما این به معنی پایان حاشیه‌ها در این پروژه بزرگ نبود، چنان که هنوز هم سازمان محیط زیست به عنوان یک نهاد دولتی انتقاداتی را به این پروژه وارد می‌داند با این وجود سد گتوند که مدت‌ها در گیرودار مطالعه و ارائه مجوزهایی برای اجرایی شدن راهکارهای حل مشکل بود سرانجام در مرحله‌ی اجرا قرار گرفت.

این سد گنجایش ذخیره سازی پنج میلیارد متر مکعب آب را دارد و به هنگام ساخت و تا روز بهره برداری به شدت از سوی دوستداران محیط زیست به باد انتقاد گرفته شد.

عباس پاپی‌زاده رییس مجمع نمایندگان خوزستان نیز در گفت و گو با ایسکانیوز گفت: سد گتوند تبدیل به یک کارخانه بزرگ تولید آب نمک در شمال استان خوزستان شده است و تمام دشت سرسبز استان را تهدید می‌کند، بنابراین این سیاست‌ها به استان خوزستان و خیلی از استان‌های دیگر آسیب زد بایستی تدابیر هوشمندانه‌ای برای عبور از این معضل اتخاذ کرد.

همچنین برخی از کارشناسان نیز سیاست غلط ممنوعیت کشت در این سد را عنوان می‌کنند چرا که این موضوع به عنوان کابوس برای مردم خوزستان مبدل شده است. دوستداران محیط زیست معتقدند سد گتوند نقش اصلی را در شور کردن رودخانه کارون داشته است از این رو در تلاش هستند پیامدهای منفی زیست محیطی وارد شده به رودخانه کارون ناشی از شوری آب را کاهش دهند. می‌توان گفت یک فاجعه زیست محیطی برای جنوب ایران را رقم زده است. سدی که تنها دستاوردش امروز شور کردن کارون است، باید به موزه عبرت محیط زیست تبدیل کرد.

گزارشگر: حبیبه رحیمیان

402