به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از کرمان، استان کرمان به عنوان قلب تپنده تولید مس ایران، سال‌هاست که درخشش بزرگی در زمینه تولید این فلزات وجود دارد. اما در پشت این افتخار ملی، داستانی غمبار از توسعه نیافتگی صنایع پایین دستی پنهان شده است. با وجود معادن عظیمی مانند سرچشمه و میدوک، سهم صنایع تبدیلی و فرآوری مس در کرمان بیش از اندازه کمتر از میزان واقعی است. موضوعی که نه تنها مانع بهره برداری اقتصادی استان می شود، بلکه فرصت های بیشماری را برای ایجاد ارزش افزوده، پایداری و رشد از دست داده هایم ایجاد می کند.

در شرایطی که صنعتی با سرمایه‌گذاری روی صنایع پایین‌دستی می‌تواند سودی معادل با خام‌فروشی کسب کند، کرمان بیشتر در مرحله ابتدایی زنجیره تولید می‌کند. خام‌فروشی مس، سلامتی که از نامش پیداست، یعنی فروش ماده اولیه بدون تبدیل به محصولات با ارزش افزوده بالاتر. روندی سود واقعی را به جیب می‌زند که کارخانه‌های خارجی و فرآوری‌های خارج از استان می‌فرستد.

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که از کل استخراج سالانه مس استان کرمان، کمتر از ۳۰ درصد به صنایع تبدیلی داخل استان وارد می‌شود. این در حالی است که با توسعه کامل صنایع پایین دستی، می‌توانیم به همان نسبت میزان کنونی ایجاد کنیم و کرمان را به قطب بی‌رقیب اقتصاد فلزات در کشور و غیر حتی تبدیل کنیم.

عقب‌ماندگی صنایع پایین دستی مس در استان کرمان دارای چندین مورد است که هر کدام نقش مهمی در شکل‌گیری این وضعیت دارند. نبود برنامهریزی کلان و یکپارچه اولین زنگ خطر بود؛ طرح‌های توسعه‌های سال‌ها بیشتر بر روی افزایش و پیشرفت‌های واقعی، تا بر تکمیل ارزش‌ها انجام شد. در نتیجه، زیرساخت‌های نیاز برای فرآوری و تولید محصولات مسی مثل کابل، لوله‌ها، قطعات الکترونیکی و صنایع مادر مرتبط، رشد نیافت.

سرمایه‌گذاری ناکافی از سوی بخش‌های ویژه نیز مزید بر علت شد. مشوق‌های دولتی، غیرقابل دریافت تسهیلات مالی، و ضعف در تامین برق پایدار و ارزان، بسیاری از کارآفرینان را از سرمایه‌گذاری در صنایع پایین دستی مسافت می‌کند. پروژه‌هایی که با هیاهوی فراوان کلنگ‌زنی شدند، در مسیر اجرا با مشکلات عدیده‌ای مانند بروکراسی پیچیده، حتی عدم حمایت بیمه‌ای و مالیاتی، یا عدم دسترسی به بازارهای مصرف، نیمه‌کاره رها شدند.

از سوی دیگر، ناهماهنگی میان شرکت‌های صنایع ملی مس ایران و دستگاه‌های اجرایی استانی، منجر به طرح‌های توسعه پایین‌دستی بدون پشتوانه عملیاتی بمانند شد. معادن کرمان بار اقتصادی کشور را به دوش کشیدند، اما خود استان از نعمت توسعه متوازن و بهره مندی از ثروت خدادادی‌اش بی‌بهره ماند.

سوءمدیریت در توسعه صنایع پایین دستی در استان کرمان، به معنای دست رفتن فرصت‌های طلایی بود. یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها، ایجاد این هدف برای جوانان استان بود. هر واحد فرآوری و تولید محصولات نهایی مس، می‌توان صدها فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرد. در حالی که یک معدن تنها در فاز، تعداد معدودی نیروی متخصص و نیمه‌ماهر را جذب می‌کند، کارخانه‌های کابل‌سازی، لوله‌سازی و صنایع الکترونیکی مرتبط با مس، ترکیب نیروگاه بسیار بیشتری دارند.

از سوی دیگر، ارزش افزوده‌ای ناشی از فرآوری مس می‌توانست به ارزش خام‌فروشی برسد. طبق آمارهای رسمی، محصولات ارزشی تولید شده از مس فرآوری شده تا سه برابر بیشتر از فروش مستقیم کنسانتره یا کاتد خام است. این یعنی سود هنگفتی که به جای ماندن در استان و چرخش در اقتصاد محلی، به دست کارخانه‌های خارجی یا سایر استان‌های صنعتی کشور می‌رسد.

علاوه بر این، توسعه صنایع پایین دستی می‌توانست سکوی پرتاب کرمان برای توسعه پایدار باشد. وجود این صنایع می‌تواند زیرساخت‌های جانبی مانند حمل و نقل تخصصی، خدمات فنی، تعمیرات صنعتی و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را نیز در استان رونق ببخشد. اما اکنون، با وجود دهه‌ها، تعداد زیادی از مناطق معدنی کرمان همچنان با چالش بیکاری، مهاجرت نیروی کار و فرسایش اجتماعی دست به گریبان‌اند.

چندین فرصت در گذشته از دست رفته، اما هنوز هم می توانم از عقب ماندگی را جبران کنم. مشروط بر این مهم است و برنامه ریزی شده در دستور کار قرار گرفتن. در وهله اول، یک نقشه راه جامع برای تکمیل ارزش در استان کرمان، ضروری است. این نقشه باید با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت، شرکت ملی صنایع مس ایران و استانداری کرمان تهیه شود و چشم‌اندازی برای توسعه صنایع پایین دستی ترسیم کند.

دولت باید با ارائه مشوق‌های واقعی مانند هدف‌های مالیاتی، کاهش تعرفه‌های وارداتی تجهیزات صنعتی، و تسهیلات بانکی، بخش خصوصی را برای صنایع فرآوری معاصر کند. ایجاد شهرک‌های صنایع تخصصی مس، با زیرساخت‌هایی مانند برق صنعتی، آب پایدار، خطوط حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، یکی دیگر از ابزارهای کلیدی برای جذب سرمایه‌گذاران است.

همچنین، ارتقای مهارت نیروی انسانی از طریق راه‌اندازی مراکز آموزشی تخصصی، می‌تواند یکی از روش‌های توسعه این صنایع کمک کند. نیروی کار متخصص در حوزه‌های متالورژی، مکانیک صنعتی و الکترونیکی پیشرفته، صنایع پایین دستی نمی‌تواند روی پای خود بایستد. امروز با جدیت وارد این عنوان می‌شود، شاید فردا کرمان را نه به عنوان یک منبع تبدیل، بلکه به یک قطب پیشرو در صنایع مسؤولیت بشناسند.

توسعه صنایع پایین دستی در کرمان، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه باید برای جلوگیری از سقوط در چرخه‌ای خام‌فروشی و عقب‌ماندگی اقتصادی باشد. استان کرمان، با ذخایر بی‌نظیر معدنی‌اش، این پتانسیل را دارد که از مرزهای ملی بدرخشد. اما بدون اصلاح زیرساخت‌ها، سیاست‌های حمایتی هوشمندانه، و تغییر نگرش از خام‌فروشی به محصول نهایی، این آرزوی دست‌نیافتنی خواهد ماند.

نباید اجازه داد که بار دیگر فرصتی تاریخی از دست برود. باید امروز تصمیم بگیریم، تا فردا فرزندان این خاک، نه با آرزوی کارگری در معدن، بلکه با افتخار ساختن صنایع پیشرفته در زادگاهشان زندگی کنند. مس کرمان، سرمایه‌های پایان‌ناپذیر نیست؛ اما اگر درست شود، می‌توان آینده‌ای بی‌پایان برای این دیار رقم بزند.

خبرنگار: زهرا اسکندری

انتهای پیام/