به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از همدان، شهرستان ملایر، به‌عنوان پایتخت انگور و کشمش ایران، نقش کلیدی در اقتصاد کشاورزی استان همدان و صادرات غیرنفتی کشور دارد. با این حال، کاهش ۱۸ درصدی صادرات کشمش این شهرستان در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۳۹۸، زنگ خطری برای اقتصاد محلی و جایگاه جهانی آن است. گزارش‌های محلی و اظهارات باغداران نشان می‌دهد عواملی مانند تعهدات ارزی، نوسانات قیمت، سرمازدگی باغات و کمبود زیرساخت‌های فرآوری، این بحران را تشدید کرده‌اند. این وضعیت نه‌تنها معیشت باغداران را تهدید می‌کند، بلکه هویت کشاورزی و جایگاه ملایر در بازارهای جهانی را به خطر انداخته است.

داده‌های اتاق بازرگانی همدان نشان می‌دهد صادرات کشمش ملایر در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۲ هزار تن به ارزش ۵۵ میلیون دلار رسیده که نسبت به ۳۸ هزار تن و ۷۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵، کاهش ۱۸ درصدی ارزش دلاری را نشان می‌دهد. یک باغدار محلی در گفت‌وگویی اظهار داشت که قیمت پایین کشمش در بازار داخلی (۶۰ هزار تومان به ازای هر کیلو) در مقایسه با هزینه‌های بالای تولید، انگیزه صادرات را کاهش داده است. سرمازدگی باغات انگور در سال گذشته نیز تولید را تا ۲۰ درصد کاهش داد که عرضه صادراتی را محدود کرد. در مقایسه، شهرهایی مانند کاشمر با توسعه زیرساخت‌های فرآوری و معافیت‌های صادراتی، توانسته‌اند افت صادرات را به ۵ درصد محدود کنند. همچنین، تعهدات ارزی و مشکلات مربوط به بقایای سموم در محصولات، موانع جدی برای بازارهای جهانی ایجاد کرده است.

جشنواره شیره‌پزی ملایر با وجود موفقیت‌های اولیه با موانع ساختاری و مدیریتی متعددی مواجه است که پتانسیل آن را محدود کرده است. ساختار مدیریت گردشگری در ملایر به گونه‌ای است که هماهنگی بین نهادهای مختلف مانند اداره میراث فرهنگی جهاد کشاورزی و بخش خصوصی ناکافی بوده و برنامه‌ریزی جامعی برای توسعه این رویداد وجود ندارد. داده‌های اداره میراث فرهنگی ملایر نشان می‌دهد بودجه اختصاص‌یافته به جشنواره در سال ۱۴۰۴ تنها ۲ میلیارد تومان بود که ۶۰ درصد آن صرف تبلیغات محلی شد و برای زیرساخت‌های دائمی مانند غرفه‌های استاندارد هزینه‌ای باقی نماند. یک فعال گردشگری اظهار داشت که نبود سایت‌های بین‌المللی تبلیغاتی باعث شده جشنواره در بازارهای جهانی ناشناخته بماند. در مقایسه شهرهایی مانند کاشان با سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد تومانی در تبلیغات و زیرساخت‌های جشنواره گلاب‌گیری توانسته‌اند ۱۵ درصد گردشگر خارجی جذب کنند.

از منظر اقتصادی محدودیت‌های زیرساختی جشنواره به کاهش درآمدهای بالقوه منجر شده است. گزارش اتاق بازرگانی همدان در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد اگر ظرفیت اقامتی ملایر ۵۰ درصد افزایش یابد درآمد گردشگری جشنواره می‌تواند تا ۸ میلیارد تومان برسد اما کمبود اقامتگاه‌ها این فرصت را از دست داده است. از منظر اجتماعی جشنواره حس تعلق به سنت‌های کشاورزی را تقویت کرده اما نبود برنامه‌های فرهنگی جانبی مانند کارگاه‌های آموزشی شیره‌پزی مشارکت نسل جوان را محدود کرده است. یک شهروند ملایری بیان کرد که برنامه‌های جشنواره بیشتر به فروش محصولات متمرکز بود تا آموزش سنت‌ها. از منظر زیست‌محیطی نبود مدیریت پسماند در محل جشنواره به تجمع زباله و آلودگی موقت محیط منجر شده که کیفیت تجربه گردشگران را تا ۱۰ درصد کاهش داده است.

نخست ضعف در سیاست‌گذاری گردشگری است که جشنواره را به رویدادی محلی محدود کرده است. در حالی که شهرهایی مانند شیراز با تبلیغات جهانی برای جشنواره انار نرخ جذب گردشگر را ۲۵ درصد افزایش داده‌اند ملایر فاقد چنین استراتژی است. دوم کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی و پارکینگ‌های مناسب است. سوم فقدان آموزش و مشارکت جامعه محلی در طراحی و اجرای جشنواره است که می‌تواند حس مالکیت را تقویت کند. تجربه شهرهایی مانند رامسر که با کارگاه‌های محلی مشارکت اجتماعی را ۲۰ درصد افزایش داده نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است.

نخست افزایش بودجه جشنواره به حداقل ۵ میلیارد تومان است که امکان توسعه زیرساخت‌های دائمی مانند غرفه‌های استاندارد را فراهم می‌کند. دوم تقویت تبلیغات بین‌المللی از طریق پلتفرم‌های دیجیتال و همکاری با آژانس‌های گردشگری است که می‌تواند گردشگران خارجی را تا ۲۰ درصد افزایش دهد. سوم اجرای کارگاه‌های آموزشی شیره‌پزی برای گردشگران و جوانان محلی است که هم فرهنگ‌سازی می‌کند و هم درآمدزایی دارد. چهارم توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی با جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است که می‌تواند ظرفیت اقامتی را تا ۵۰ درصد افزایش دهد. در نهایت تشکیل کارگروهی مشترک بین اداره میراث فرهنگی جهاد کشاورزی و تشکل‌های محلی می‌تواند هماهنگی در اجرای جشنواره را بهبود بخشد.

اجرای این راهکارها می‌تواند جشنواره شیره‌پزی را به موتور محرکه گردشگری کشاورزی ملایر تبدیل کند. موفقیت در این زمینه نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت می‌کند بلکه هویت فرهنگی ملایر را به‌عنوان پایتخت انگور تثبیت می‌نماید. بدون اقدام فوری فرصت تبدیل این رویداد به برندی جهانی از دست خواهد رفت.

از منظر اقتصادی، کاهش صادرات به افت درآمد باغداران و کارخانجات فرآوری منجر شده است. گزارش جهاد کشاورزی ملایر نشان می‌دهد درآمد سالانه ۶۰ درصد باغداران این منطقه در سال ۱۴۰۳ تا ۲۵ درصد کاهش یافته که به بیکاری فصلی کارگران محلی دامن زده است. از منظر اجتماعی، این بحران به ناامیدی و مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ‌تر مانند همدان و تهران انجامیده است. آمار سرشماری ۱۴۰۰ نشان می‌دهد ۸ درصد جمعیت روستایی ملایر طی یک دهه گذشته به دلیل کاهش درآمد کشاورزی مهاجرت کرده‌اند. از منظر زیست‌محیطی، فشار برای افزایش تولید با استفاده از سموم غیراستاندارد به آلودگی خاک و آب منجر شده که کیفیت محصولات را تا ۱۵ درصد کاهش داده است.

اهمیت این موضوع در بستر اقتصادی و اجتماعی ملایر غیرقابل انکار است. کشمش، با سهم ۴۰ تا ۵۰ هزار تنی از صادرات ایران، ستون اصلی اقتصاد کشاورزی ملایر است و کاهش آن جایگاه این شهرستان را در بازارهای جهانی تضعیف می‌کند. مقایسه با ترکیه که با برندسازی مشترک، صادرات کشمش خود را ۳۰ درصد افزایش داده، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی ملایر در مدیریت صادراتی است. این وضعیت می‌تواند به کاهش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و تضعیف هویت ملایر به‌عنوان پایتخت کشمش منجر شود.

خبرنگار: نازنین مولایی منظر

انتهای خبر/