به گزارش خبرنگار بینالملل ایسکانیوز، همکاری ایران و هند در زمینه سرمایهگذاری در بندر راهبردی چابهار و کریدور بینالمللی شمال–جنوب سابقه چندین ساله دارد و فراز و نشیبهای زیادی را به خود دیده است. این پروژهها برای ایران نهتنها از منظر توسعه زیرساختی، بلکه بهعنوان ابزاری برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی کشور در معادلات منطقهای اهمیت دارند. در مقابل، برای هند نیز چابهار یک مسیر کلیدی محسوب میشود که امکان دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی، قفقاز و بازارهای اروپا را بدون عبور از پاکستان فراهم میکند و همین امر جایگاه این پروژه را در راهبرد بلندمدت دهلینو برجسته کرده است.
با این حال، همکاری ایران و هند در این مسیر همواره تحت تأثیر فشارهای خارجی، بهویژه تحریمهای ایالات متحده، قرار داشته است. برخی کارشناسان معتقدند سیاستهای تحریمی واشنگتن و فشارهای دولت ترامپ موجب شده هند در مقاطعی با احتیاط بیشتری نسبت به سرمایهگذاری و توسعه مسیر ترانزیتی ایران عمل کند و همزمان به بررسی مسیرهای جایگزین نیز بپردازد. این رویکرد دوگانه، پرسشهایی را درباره میزان تعهد واقعی دهلینو به پروژه چابهار و آینده نقشآفرینی آن در کریدور شمال–جنوب مطرح کرده است.
بیشتر بخوانید:
کریدور شمال به جنوب ایران را به بهترین مسیر ترانزیتی تبدیل میکند / تلاش آمریکا برای ایجاد راههای جایگزین
در این میان، گسترش همکاریهای امنیتی و نظامی هند با رژیم صهیونیستی نیز به یکی از متغیرهای تأثیرگذار در معادلات منطقهای تبدیل شده است؛ متغیری که میتواند بر نوع و سطح تعامل هند با ایران اثر بگذارد. با وجود این، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که منافع راهبردی هند در اتصال به شبکههای ترانزیتی منطقهای و کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی، جایگاه همکاری با ایران را همچنان حفظ کرده است. بر همین اساس، این پرسش مطرح است که دهلینو تا چه اندازه حاضر است در برابر فشارهای خارجی، همکاری خود با تهران در پروژههای کلیدی مانند چابهار و کریدور شمال–جنوب را تداوم بخشد.
دکتر «پاوان چوراسیا» -پژوهشگر ارشد مرکز تحقیقاتی بنیاد هند- در گفتگو با ایسکانیوز به سوالاتی در مورد آخرین وضعیت کریدور شمال به جنوب و همچنین دیدگاه دهلی نو در قبال سرمایه گذاری در چابهار پاسخ داد.
متن کامل این گفتگو بدین شرح است:
- به نظر میرسد توسعه چابهار و کریدور شمال به جنوب علاوه بر ایران برای دهلی نو نیز اهمیت ویژهای دارد و دلیلش این است که دسترسی هند به آسیای مرکزی و اروپا را باز میکند. با این توضیحات فکر میکنید دولت هند برنامه ویژهای برای این پروژه دارد؟
توسعه بندر چابهار و الحاق آن به کریدور حمل و نقل بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) از اهمیت استراتژیک و اقتصادی حیاتی برای هند برخوردار است. دلیلش هم این است که به عنوان یک حلقه ارتباطی حیاتی با افغانستان، آسیای مرکزی، روسیه و اروپا عمل میکند، در عین حال پاکستان -دشمن اصلی هند- را دور میزند و جایگزینی کارآمدتر و اقتصادیتر برای مسیرهای متعارف مانند کانال سوئز فراهم میکند. به همین دلیل است که دولت هند به رهبری نخست وزیر مودی با برنامهریزی استراتژیک و سرمایهگذاریهای قابل توجه، تعهد قطعی و پایداری را به این ابتکار نشان داده است.
هم روسیه و هم هند خواهان اتصال چابهار به کریدور شمال-جنوب
هند در ماه مه 2024 یک توافق 10 ساله مهم با ایران برای مدیریت و ارتقاء ترمینال شهید بهشتی در چابهار، تحت نظارت شرکت «ایندیا پورتس گلوبال» منعقد کرد که شامل تعهدات 120 میلیون دلاری سرمایهگذاری و یک خط اعتباری 250 میلیون دلاری برای بهبود زیرساختها است. توافق مذکور فراتر از توافقات قبلی منعقد شده در توافقات سه جانبه 2002 و 2016 در مورد افغانستان بود.
پیشرفتهای اخیر در سال ۲۰۲۵، از جمله افزایش ترافیک کشتیها و کانتینرها، کارگاههایی با هدف اتصال چابهار به کریدور شمال-جنوب، و علاقه روسیه و کشورهای آسیای مرکزی به ادغام این بندر در مسیر شرقی این کریدور، نشاندهنده پیشرفت قابل توجه است. نظارت هند بر این پروژه با توجه به تنشهای منطقهای، از جمله بازدیدهای اخیر گارد ساحلی هند و ارسال محمولهها از طریق بنادر جایگزین ایران، نشاندهنده یک استراتژی حسابشده برای بهبود اتصال، تنوعبخشی به مسیرهای تجاری و کاهش تأثیراتی مانند ابتکار کمربند و جاده چین از طریق بندر گوادر در پاکستان است.
این تحولات را نمیتوان یک رویداد فرصتطلبانه دانست، بلکه بخشی از یک استراتژی جامع تحت رهبری نخست وزیر مودی برای تثبیت هند به عنوان یک شرکتکننده محوری در اتصال اوراسیا است، و چابهار به عنوان یک برنامه نمایشی برای ارتقای ادغام اقتصادی و امنیت انرژی عمل میکند.
- برخی کارشناسان بر این باورند که تحریمهای آمریکا و فشار ترامپ موجب تغییر تصمیم هند برای توسعه مسیر ترانزیتی ایران شده و درصدد یافتن مسیرهای جایگزین است. این تحلیل را چقدر درست میدانید؟
این استدلال چندان دقیق نیست و استراتژی پیچیده و انعطافپذیر دولت مودی در مورد کریدور چابهار-شمال-جنوب را نادیده میگیرد. برخلاف چالشهای اساسی ناشی از تحریمهای ایالات متحده موسوم به «فشار حداکثری» دولت ترامپ، از جمله لغو معافیت تحریمها در سپتامبر ۲۰۲۵ که به طور موقت اپراتورها را در معرض جریمه قرار میداد و محدودیتهای قبلی که واردات نفت از ایران را محدود میکرد، هند اساسا تعهد خود را به مسیر ترانزیت ایران تغییر نداده است.
تحریمها مانع تداوم تعامل هند با ایران نبوده است
دهلی نو با موفقیت در اواخر سال ۲۰۲۵ معافیت شش ماهه را به دست آورد که اجازه ادامه فعالیتها را میداد و سرمایهگذاریها و تلاشهای دیپلماتیک را حفظ کرده است. روسیه نیز در همین راستا علاقه زیادی به گنجاندن چابهار در کریدور شمال-جنوب و نظارت هوشیارانه هند بر این پروژه در بحبوحه تنشهای منطقهای نشان داده است. گزینههای دیگری مانند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) که هند را از طریق کشورهای خلیج فارس و اسرائیل به اروپا متصل میکند، همزمان به عنوان استراتژیهای مکمل تنوعبخشی، در درجه اول برای کاهش خطرات ناشی از اختلالات کانال سوئز یا تحریمها و نه به عنوان جایگزین، در حال توسعه هستند.
«کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» مزایایی در دور زدن برخی شرایط خاص را دارد اما با این وجود، اتصال مستقیم چابهار به آسیای مرکزی و افغانستان را به طور کامل تکرار نمیکند. سیاست خارجی هند، استقلال استراتژیک را در اولویت قرار داده و از طریق معافیتها و همکاریهای گسترده، تعادل در روابط با ایالات متحده را حفظ میکند و به طور همزمان منافع اساسی در اتصال اوراسیا را ارتقا میدهد.
در نتیجه، اگرچه تحریمها موانعی ایجاد کرده و گزینههایی مانند «کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» را تشویق کردهاند، اما هند را مجبور به ترک تعامل خود با ایران نکردهاند. پیشرفتها در چابهار و کریدور شمال-جنوب همچنان ادامه دارد و نشاندهنده یک استراتژی عملگرایانه و چندجانبه است.
- همکاریهای امنیتی هند با رژیم صهیونیستی چه تاثیراتی بر نقش این کشور در توسعه چابهار خواهد گذاشت؟
منطقه غرب آسیا برای هند تنها یک همسایه نیست، بلکه به دلایل متعدد، موجودیتی با اهمیت فوقالعاده محسوب میشود. هند به عنوان یکی از سریعترین اقتصادهای در حال رشد جهان، تلاش میکند تا امنیت انرژی خود را که ارتباط نزدیکی با روابط خوب آن با تمام ذینفعان منطقه مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، و ایران دارد را تضمین کند.
توسعه چابهار از اهمیت ویژهای برای هند برخوردار است
همکاری امنیتی و دفاعی رو به گسترش هند با اسرائیل، که شامل فناوریهای پیشرفته، اشتراکگذاری اطلاعات، نوآوریهای مشترک در امنیت سایبری و دفاع موشکی و تعاملات دیپلماتیک سطح بالا میشود، پیچیدگیهایی را ایجاد میکند، اما به طور قابل توجهی مشارکت هند در توسعه چابهار را به خطر نینداخته است. با وجود تنشهای منطقهای از جمله تشدید تنشها بین اسرائیل و ایران در سال ۲۰۲۵ که نگرانیهایی -از جمله طرح ادعاهایی در خصوص حمایت غیرمستقیم از اسرائیل یا جاسوسی مربوط به پیمانکاران هندی- را برانگیخت، توافق دوجانبه چابهار بدون تغییر باقی مانده و عملیات تحت قرارداد ۱۰ ساله ۲۰۲۴ ادامه دارد.
هند با حفظ بیطرفی در مناقشات، حمایت از کاهش تنش و گفتگو و در عین حال تاکید مجدد بر تعهدات خود در قبال ایران، از جمله از طریق مذاکرات نخست وزیری که بر صلح و همکاری دوجانبه تکید دارند، ماهرانه این روابط را هدایت کرده است. خطرات بالقوهای مانند افزایش قرار گرفتن در معرض تحریمها یا بدبینی ایران نسبت به دهلی نو، با تقسیمبندی استراتژیک هند کاهش مییابد و روابط قوی با اسرائیل، قابلیتهای دفاعی را بدون تأثیر مستقیم بر ابتکارات اقتصادی با ایران تقویت میکند. علاوه بر این، منافع مشترک در امنیت منطقهای، دسترسی بشردوستانه از طریق چابهار (مانند کمک به افغانستان) و کاهش خطرات مشترک، اتحاد را تقویت میکند.
اگر تشدید تنشها در طول زمان ادامه یابد، ممکن است اعتماد را تضعیف کند یا مانع سرمایهگذاریها شود. با این وجود، دیپلماسی چندجانبه هند، که شامل تقویت روابط با خلیج فارس، ایران و اسرائیل میشود، آن را برای مدیریت این پویاییها مجهز میکند و در نتیجه، جایگاه چابهار را به عنوان یک مرکز اتصال با وجود تنشهای ژئوپلیتیکی حفظ میکند.
- در نهایت فکر میکنید همکاری با ایران چه جایگاهی برای هند دارد و دهلی نو تا چه اندازه حاضر است این همکاری را حفظ نماید؟
همکاری با ایران نقش حیاتی در سیاست خارجی هند دارد که بر اساس ارتباطات تمدنی، امنیت تاریخی انرژی و اهداف اتصال استراتژیک به ویژه از طریق بندر چابهار و کریدور حمل و نقل بینالمللی شمال-جنوب به عنوان مجرایی به آسیای مرکزی، افغانستان و اوراسیا بنا شده است. دولت مودی این همکاری را برای تنوع بخشیدن به کانالهای تجاری، دور زدن پاکستان و افزایش ادغام اقتصادی، در عین حفظ یک استراتژی چندجانبه گستردهتر که شامل روابط قوی با ایالات متحده، اسرائیل و کشورهای خلیج فارس است، بسیار مهم میداند.
هند همکاری با ایران را ادامه خواهد داد
با وجود موانعی مانند نوسانات تحریمهای ایالات متحده در سال ۲۰۲۵ و تنشهای منطقهای، هند تعهد قابل توجهی به حفظ و ارتقای همکاری نشان داده که از آن میان میتوان به اخذ معافیتهای موقت، ادامه عملیات و سرمایهگذاریهای بندری، شرکت در بحثهای سطح بالا (شامل تجارت، علم، فناوری و روابط بین فردی) و فراهم کردن امکان ترانزیت بشردوستانه اشاره کرد. اعلامیههای اخیر، از جمله تعهدات برای تقویت روابط دوجانبه در بحبوحه درخواستها برای کاهش تنش و بازگشت امن اتباع هندی، بر انعطافپذیری تاکید دارد.
دهلی نو آماده است تا این همکاری را تا زمانی که با منافع ملی اساسی مانند اتصال، نفوذ منطقهای و استقلال مطابقت داشته باشد، حفظ کند. این استراتژی سنجیده تضمین میکند که ایران همچنان یک متحد محوری باشد و چابهار به عنوان یک نماد برجسته عمل کند، در حالی که هند اتحادهای خود را برای توسعه عادلانه و مستقل متنوع میکند.
انتهای پیام/
نظر شما