دهه کرامت از میلاد حضرت معصومه (س) تا میلاد امام رضا (ع) نه فقط یک رویداد مذهبی، بلکه بستری برای تقویت هویت شیعی و گفت‌وگوی فرهنگی با ملت‌های مسلمان است. بااین‌حال، بررسی گزارش‌های رسمی بنیاد بین‌المللی امام رضا (ع) و معاونت بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد برنامه‌های دهه کرامت صرفاً در داخل ایران متمرکز بوده‌اند و در حوزه کشورهای اسلامی، تنها به برگزاری چند همایش یا جشن محدود شده‌اند.
در سال ۱۴۰۲، فقط در ۱۲ کشور اسلامی برنامه‌های رسمی مرتبط با دهه کرامت برگزار شده است؛ آن هم با بودجه‌ای بسیار محدود و بیشتر به شکل مردمی. این در حالی است که طبق اعلام رسمی وزارت امور خارجه، ایران در ۵۶ کشور دارای رایزنی فرهنگی فعال است. کارشناسان این حوزه معتقدند دهه کرامت می‌تواند به یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای «دیپلماسی فرهنگی شیعه» تبدیل شود، به‌شرطی که برنامه‌ریزی آن از سطح محلی به سطح فراملی ارتقا یابد.
قم، با دارا بودن صدها طلبه خارجی از بیش از ۱۰۰ کشور، ظرفیت ویژه‌ای برای گسترش پیام دهه کرامت به جهان اسلام دارد. وجود ده‌ها مؤسسه فرهنگی بین‌المللی، انجمن‌های تقریب مذاهب، و نهادهایی نظیر جامعةالمصطفی (ص)، امکان اجرای پروژه‌های فرهنگی چندزبانه را فراهم کرده است. بااین‌حال، ضعف در پیوند این نهادها با نهادهای اجرایی کشور، باعث شده این ظرفیت‌ها عملاً در مناسبت‌های بزرگ مذهبی مانند دهه کرامت به‌درستی استفاده نشود.
قم به‌عنوان خاستگاه رویدادهای مذهبی و فرهنگی، در دهه کرامت نقش محوری دارد؛ اما بررسی روند اجرایی برنامه‌ها در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این نقش، بیشتر شکلی بوده تا محتوایی و اثرگذار. مطابق آمار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۴۵۰ برنامه در قالب دهه کرامت در استان برگزار شده که بخش عمده‌ای از آن‌ها شامل سخنرانی، جلسات مداحی، مسابقات فرهنگی و نمایشگاه‌ها بوده است. اما بخش‌های بین‌المللی یا برنامه‌هایی با اثرگذاری رسانه‌ای گسترده، سهم کمتری از این رویداد داشته‌اند.
درحالی‌که قم به‌تنهایی میزبان حدود ۳۵ هزار طلبه خارجی از ۱۳۵ کشور جهان است، کمتر از ۵ درصد برنامه‌های دهه کرامت به زبان‌های دیگر اجرا شده‌اند. این در حالی است که نهادهایی مانند جامعةالمصطفی و مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) به منابع انسانی، فنی و زبانی برای تولید محتوا و برنامه‌ریزی در سطح جهانی دسترسی دارند. کارشناسان رسانه و دیپلماسی فرهنگی معتقدند فقدان یک اتاق فکر واحد برای سیاست‌گذاری دهه کرامت در قم، مانع اصلی در مسیر اثرگذاری بین‌المللی این رویداد است.
از سوی دیگر، زیرساخت‌های فرهنگی برای میزبانی از گردشگران مذهبی یا زائران بین‌المللی در این ایام نیز بسیار محدود است. طبق گزارش اداره کل میراث‌فرهنگی استان، در ایام دهه کرامت تنها ۱۰ درصد ظرفیت اقامتی استان توسط زائران غیرایرانی استفاده شده و هیچ برنامهٔ ترکیبی فرهنگی - گردشگری خاص برای این گروه‌ها تعریف نشده است. این خلأ باعث شده قم، علی‌رغم موقعیت بی‌بدیلش، در عمل تنها بخشی از ظرفیت بالقوه دهه کرامت را به فعلیت برساند.
دهه کرامت می‌تواند فراتر از یک سلسله برنامه مذهبی، به ابزاری برای تعامل فرهنگی، تبیین مفاهیم اهل‌بیت (ع)، و گسترش گفتمان معنویت ایرانی - اسلامی در جهان اسلام تبدیل شود. نگاهی به تجربه موفق جمهوری اسلامی در دهه فجر یا روز قدس نشان می‌دهد که وقتی یک مناسبت به‌درستی سیاست‌گذاری شود، می‌تواند به عنصر مؤثر در دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل گردد. اما دهه کرامت هنوز از نبود «برنامه ملی هماهنگ» و «زیرساخت اجرایی بین‌المللی» رنج می‌برد.
قم به‌عنوان پایگاه اندیشه و مرجعیت دینی شیعه، ظرفیت طراحی و اجرای چنین راهبردی را دارد. راه‌اندازی دبیرخانه دائمی بین‌المللی دهه کرامت در این شهر، با مشارکت نهادهایی نظیر آستان حضرت معصومه (س)، جمکران، جامعةالمصطفی، و دفتر تبلیغات اسلامی، می‌تواند گام اول در جهت نهادینه‌سازی این مناسبت در سطح فراملی باشد. به گفته یکی از مسئولان فرهنگی استان، تشکیل «کارگروه تخصصی تولید محتوای چندزبانه» و برگزاری جشنواره‌های هنری - رسانه‌ای هم‌زمان با دهه کرامت در کشورهای اسلامی، از جمله برنامه‌هایی است که در دستور کار سال ۱۴۰۴ قرار گرفته است.
همچنین پیشنهادهایی نظیر اتصال دهه کرامت با گردشگری مذهبی، برگزاری هفته فرهنگی قم در کشورهای اسلامی، حمایت از تولید فیلم و مستند با موضوع حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع)، و استفاده از ظرفیت طلاب بین‌الملل به‌عنوان سفیران فرهنگی، از جمله اقداماتی‌ست که می‌تواند عمق این مناسبت را در میان امت اسلامی گسترش دهد. آینده دهه کرامت، وابسته به این است که آیا قم از جایگاه سنتی خود عبور کرده و به بازیگری فعال در عرصه بین‌المللی فرهنگی تبدیل می‌شود یا همچنان در چارچوب‌های داخلی باقی می‌ماند.
*سیدمیلاد محسنی - فعالی رسانه‌ای
انتهای یادداشت/
نظر شما