به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، از نگاه عموم مردم سیل بلای آسمانی است که نامش هم‌ردیف خسارت‌های جانی و مالی متعددی قرار می‌گیرد و باعث می‌شود که خاطرات تلخی را به یاد بیاوریم اما آیا می‌توان از این تهدید، فرصت ساخت؟ آیا این حجم از آب که به یکباره روان می‌شود را می‌توان ذخیره کرد تا کمکی برای روزهای کم‌آبی و خشکسالی شود؟
بیشتر بخوانید
آسمان نبارید و خشکسالی ۴ ساله شد / هدررفت آب در کشاورزی غیراصولی و لوله‌کشی‌های فرسوده
نگهداری آب در سطح زمین و افزایش تبخیر
حمید سینی‌ساز کارشناس سیاست‌گذاری آب معتقد است که رویکرد مدیریت آب ما مبتنی بر روی سطح زمین نگه داشتن هرچه بیشتر آب است. این باعث می‌شود که ما به ذخیره آب در منابع زیر زمینی اقدام نکنیم. وی در این باره به ایسکانیوز گفت: در این شرایط تبخیر بیش‌تری در منابع آب‌های سطحی اتفاق می‌افتد به هر حال با آب و هوای گرم و خشک کشور ما این خسارات زیادی به منابع آبی کشور می‌زند و تلفاتی بیش از مصرف دارد و این کار باعث جاری، روان و غیرقابل مهار شدن آب در کشور می‌شود.
باید به سمت ذخیره‌سازی زیرسطحی برویم
وی افزود: اگررویکرد مدیریت آب ما مبتنی بر ذخیره‌سازی زیرسطحی آب باشد، در شرایط بارانی سیلاب شدت کمتر و تلفات کم‌تری دارد و از غیرقابل مهارشدن آب جلوگیری می‌کند. علاوه بر این خاک هم جابه جا نمی‌شود مخازن سدهایی که با میلیاردها تومان ساخته شده‌اند نیز، بر اثر گل و لای ضایع نمی‌شوند و هزینه‌ها هم از بین نمی‌روند. اگر سد امیرکبیر را الان بخواهیم بسازیم باید بیش از ۱۵ هزار میلیارد هزینه کنیم. باید مدیریت پس از ساخت هم جدی گرفته شود. مجموع تلفاتی که پیش از مصرف اتفاق می‌افتد، پنج برابر کل مصرف است که بیشترینش هم تلفات تبخیر و سیلاب‌هایی است که یا به دریاها می‌ریزند یا از مرزهای خشکی کشور خارج می‌شوند و از دست می‌روند. شما هرچقدر هم که بخواهید آب را بهینه مصرف کنید، چقدر بر موجودی آب کشور می‌توانید اضافه کنید؟
کارشناس آب توضیح داد: ما باید برویم به سوی مهار رطوبت و فرسایش خاک در بالا سر حریم سدها تا اینکه یک بارندگی ساده باعث این نشود که شما منبع عظیم آبی که می‌توانستید از آن استفاده کنید را خودتان مجبور به از کار انداختن آن شوید و مقدار زیادی آب را بدون استفاده نگه دارید؛ این وضعیتی است که در تهران با آن مواجه هستیم.
تالاب‌هایی که نجات‌دهنده بودند اما حال خوشی ندارند
ذخیره آب در تالاب‌ها یکی از راه‌هایی است که برای استفاده از سیلاب از سوی کارشناسان مطرح می‌شود اما آنطور که اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست به ایسکانیوز گفت، حال تالاب‌ها چندان خوب نیست. وی درخصوص وضعیت تالاب‌های ایران توضیح داد: ما مدیریت اصولی در حفظ تالاب‌های کشور نداشتیم؛ ما آب را از تالاب میقان در اراک به فاصله ۴۰ کیلومتری انتقال داده‌ایم تا زمین کشاورزی را آبیاری کنیم که به شدت کار غیراصولی است. انتقال آب‌های غیراصولی در جهت توسعه کشاورزی تالاب‌ها را به سمت خشک شدن می‌برد.
وی با اشاره به اینکه کاشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک زمینه‌ساز خشک شدن تالاب‌ها شده است، افزود: در محدوده اصفهان که منطقه‌ای خشک است، اقدام به کاشت هندوانه، خربزه و برنج کرده‌ایم درحالی که در گذشته کاشت این محصولات در آن منطقه مرسوم نبود. آمایش سرزمین به مفهوم انتخاب گزینه‌هایی مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی در جهت برآورد نیازهای جامعه از گذشته در ایران مرسوم بوده و پدران ما بررسی می‌کردند که آیا منطقه توان کشت یک محصول را دارد یا خیر.
کهرم توضیح داد: در کشور ما تنها سه استان گیلان، مازندران و تاحدودی گلستان توان کاشت برنج را دارند اما ما امروز در هر منطقه‌ای که چشمه آبی داشته برنج کاشته‌ایم. این سومدیریت‌ها در حوزه کشاورزی تالاب‌ها را خشک کرده است چراکه ایران کشوری خشک و نیمه خشک است.
آبخوانداری به شیوه نیاکانمان
آهنگ کوثر پژوهشگر مطرح کشور در حوزه آب که وی را با فعالیت‌هایش در حوزه آبخوانداری می‌شناسند هم معتقد است که می‌توان به سیلاب به چشم نعمت نگریست و با برخی اقدامات در حوزه آبخوانداری از آن استفاده کرد.
آبخوانداری به یک سری عملیات مکانیکی گفته می‌شود که با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه‌های آبخوان، موجب احیاء کمی و کیفی منابع آب و خاک تقلیل و حذف خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از سیل می‌شود. در این روش که موجب تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود، آبخوان در محل خروجی آبریزها قرار می‌گیرد و موجب مهار شن‌زارها و تثبیت ریگ‌های روان می‌شود تا این اراضی پس از چند سال با کشت درختان مقاوم به خشکی و با اجرای عملیات غرق، به جنگل و مرتع تبدیل شوند.
پژوهشگر حوزه آب ، آبخوانداری را اینگونه تعریف می‌کند: آبخوانداری یعنی مدیریت پایدار آبخیز که این فقط مربوط به آب نیست و شامل کل منابع طبیعی می‌شود. آبخوانداری یعنی آبخیزداری زیر و روی زمینی، یعنی ما فقط برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی‌کنیم و از زیر زمین هم کمک می‌گیریم. به زبانی ساده‌ت، به جمع آوری و مدیریت آب در زیر زمین آبخوانداری گفته می‌شود.
کوثر با تأکید بر اینکه من ضد سدسازی نیستم، گفت: من ضد تلف کردن و نادانی هستم. در سال ۱۳۶۹ در ژاپن سدی خاکی را دیدم که ۳۰۰ سال از عمرش می گذشت. ارتفاع سد ۱۴ متر بود. در این مدت طولانی فقط یک متر از کف آبگیر سد را گل پر کرده بود. ۱۴ را ضرب در ۳۰۰ کنید، ببینید چند سال طول می‌کشد تا این سد از گل پر شود، در شرایطی که بارندگی در آنجا ۱۸۰۰ میلی‌متر در سال است؛ اما در ایران مساله به گونه‌ای دیگر است. در تهران سد لار، سد لتیان، سد طالقان را می‌سازیم. اگر هم لازم شد از چند صد کیلومتر آن سمت‌تر آب می‌آوریم. در ایران سد را که می‌سازند، بعد متوجه می‌شوند از گل پر می‌شود. برای همین آبخیزداری بعد از سدسازی در ایران آغاز شد. سد کرج که یکی از بهترین شرایط رسوب‌گیری در بین سدها را دارد نیز پر از گل است. ما در اینجا سدداری داریم، نه آبخیزداری.
بنابر اعتقاد این پژوهشگر همان طور که سدسازی در خیلی از نقاط غلط است، آبخوانداری هم در همه جا مناسب نیست و در خاک نرمی که اصلا ریگ وجود ندارد، نمی‌شود آبخوانداری کرد، در چنین مناطقی باید زراعت سیلابی کرد؛ کاری را که مردم چندین هزار سال است انجام می‌دهند.
به بیانی دیگر، هر جا آبرفت درشت‌دانه و سیلاب با کیفیت خوب داشته باشیم می‌توانیم آبخوانداری کنیم که در سطح ایران نزدیک به ۴۳ میلیون هکتار است. یعنی نزدیک به یک چهارم سطح کشور ما بالقوه می‌تواند روی آبخوان قرار داشته باشد. در همین مکان‌ها از قدیم قنات‌ها حفر شده‌اند؛ به روایتی، حدود ۵۰ هزار رشته قنات داریم که در همین آبرفت‌ها حفر شده‌اند.
کوثر معتقد است، با توجه به آزمون و خطاهای صورت گرفته و نتایج به دست آمده، بهترین و ارزان‌ترین روش برای رفع بحران کم آبی از نظر محیط زیست و از لحاظ اقتصادی در جایی که امکان تغذیه مصنوعی وجود دارد آبخوانداری و آبخیزداری زیر و روی زمینی است.
وی می‌گوید: سیلاب یک برکت است. این نادانی ماست که سیل را دردسر و مصیبت می‌دانیم. اگر سیل نبود، در بیشتر مناطق جهان حیات نبود. سیلاب‌ها باید باشند تا سفره‌های آب زیرزمین سیراب شوند. فقط نکته مهم اینجاست که ما بتوانیم سیلاب‌های جاری را مهار و از برکت خدا به شکل مطلوب استفاده کنیم.
به گزارش ایسکانیوز، ایران منطقه‌ای خشک و نیمه خشک است که قدمتی به بلندای تاریخ دارد و مردمی که سالیان سال در این سرزمین زندگی کرده‌اند، قدر آب را خوب می‌دانند و از دیرباز ابتکارات متعددی در حفظ آن داشته‌اند. مردم این نقطه از دنیا یاد گرفته‌اند که چطور در دل کویر کشاورزی کنند و همکاری شگفت‌انگیزشان با طبیعت حتی الگوی جهانیان شود. ساخت قنات، آب انبار، مادی‌ها و برکه‌ها ابتکارات ایرانیان بود که امروزه اثری از آن‌ها باقی نمانده است و شاید لازم باشد که کمی از گذشتگانمان بیاموزیم و قدر آب را بیشتر بدانیم.
انتهای پیام /
نظر شما