نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی ایران، نه‌تنها نقطه عطفی برای ناشران و اهالی کتاب به شمار می‌آید، بلکه آیینه‌ای از دغدغه‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی جامعه ایرانی است. هر ساله میلیون‌ها نفر از اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه دانشجویان، معلمان، فرهیختگان، خانواده‌ها و جوانان، به این نمایشگاه می‌آیند تا ضمن آشنایی با تازه‌های نشر، حضور در یک فضای فرهنگی پویا را تجربه کنند.
در سال‌های اخیر، با وجود رشد فناوری و افزایش استفاده از کتاب‌های الکترونیکی و فضای مجازی، کتاب فیزیکی همچنان جایگاه ویژه خود را حفظ کرده است. بر اساس آمار رسمی، حجم فروش کتاب‌های چاپی در حوزه کودک و نوجوان در نمایشگاه کتاب تهران نسبت به سایر گروه‌های سنی رشد چشمگیری داشته است. این مسئله نشان می‌دهد که خانواده‌ها در ایران، برخلاف بسیاری از جوامع دیگر، همچنان نقشی محوری در پرورش عادت مطالعه فرزندان خود دارند. بسیاری از کارشناسان معتقدند کتاب‌خوانی در محیط خانواده، نه‌تنها به ارتقای سطح سواد و آگاهی نسل جوان کمک می‌کند، بلکه به افزایش انسجام اجتماعی و انتقال ارزش‌های فرهنگی نیز منجر می‌شود.
اهمیت این نمایشگاه تنها در بعد اقتصادی و فروش کتاب خلاصه نمی‌شود؛ بلکه نقشی جدی در ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای سرمایه اجتماعی ایفا می‌کند. بسیاری از خانواده‌ها و دانش‌آموزان، حضور در این رویداد را فرصتی برای آشنایی نزدیک با فضای کتاب و نویسندگان و ناشران می‌دانند و همین پیوند، به گسترش سنت کتاب‌خوانی در کشور کمک شایانی می‌کند. افزون بر این، برگزاری برنامه‌های جنبی همچون نشست‌های تخصصی، کارگاه‌های آموزشی، معرفی کتاب و رونمایی از آثار جدید، فرصت مغتنمی را برای افزایش تعاملات علمی و فرهنگی بین نخبگان و عموم مردم فراهم می‌آورد.
نمایشگاه کتاب تهران، طی سال‌های گذشته همواره آینه‌ای از دغدغه‌های روز جامعه فرهنگی کشور و همچنین نمادی از مقاومت و پویایی صنعت نشر در مواجهه با چالش‌هایی چون گرانی کاغذ، مشکلات اقتصادی و تحولات فناورانه بوده است. با وجود این چالش‌ها، استقبال گسترده مردم از این رویداد نشان می‌دهد که کتاب و فرهنگ همچنان جایگاه رفیعی در سبد نیازهای معنوی جامعه ایرانی دارد. تداوم و تقویت این نمایشگاه می‌تواند مسیر رشد و اعتلای فرهنگ عمومی و شکوفایی استعدادهای نسل جوان را هموارتر سازد.
درحالی‌که بسیاری از کشورهای پیشرفته، سنجش سرانه مطالعه را به شیوه سنتی و عددی کنار گذاشته‌اند و بیشتر بر کیفیت مطالعه و محتوای آن تمرکز دارند، در ایران همچنان آمار و شاخص‌های کمی موردتوجه رسانه‌ها و مسئولان است. این امر نشان می‌دهد که جامعه ایرانی هنوز به دنبال حفظ و ارتقای فرهنگ کتاب‌خوانی است و نمایشگاه کتاب تهران نماد این تلاش جمعی محسوب می‌شود. افزون بر این، حضور نمادین مسئولان بلندپایه کشوری در روزهای افتتاحیه و بازدیدهای مستمر از غرفه‌ها، علاوه بر ارزش نمادین، تأثیر مستقیمی بر سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و جلب توجه رسانه‌ها و نهادهای مرتبط با فرهنگ دارد.
نقش کتابخانه‌ها در این میان، به هیچ وجه کم‌اهمیت‌تر از نمایشگاه کتاب نیست. کتابخانه‌ها، چه عمومی و چه تخصصی، بستر اصلی تحقق عدالت آموزشی و فرهنگی در جامعه‌اند. در سال‌های اخیر، سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بر گسترش فعالیت‌های فرهنگی در کتابخانه‌ها متمرکز شده است. این مراکز نه‌تنها محلی برای امانت کتاب هستند، بلکه به فضایی برای برگزاری نشست‌های تخصصی، کارگاه‌های آموزشی، جشنواره‌های کتاب‌خوانی و حتی گردهمایی‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. نمونه آن را می‌توان در کتابخانه ملی ایران یا کتابخانه‌های عمومی بزرگ شهرهای کشور مشاهده کرد که سالانه میزبان صدها رویداد فرهنگی برای اقشار مختلف مردم هستند.
از سوی دیگر، کارشناسان هشدار می‌دهند که همان‌طور که خالی ماندن مساجد می‌تواند نشانه‌ای از رکود معنوی در جامعه باشد، خالی شدن کتابخانه‌ها نیز هشداری جدی برای فرهنگ عمومی است. تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان داده که هرگاه کتابخانه‌ها به مراکز فرهنگی، اجتماعی و حتی رفاهی تبدیل شده‌اند، میزان مشارکت عمومی و احساس تعلق اجتماعی نیز افزایش یافته است. به همین دلیل، ضروری است سیاست‌گذاران فرهنگی، حمایت مادی و معنوی از کتابخانه‌ها را در اولویت قرار دهند و زمینه را برای دسترسی همگان به منابع غنی علمی و فرهنگی فراهم سازند.
می‌توان گفت که کتاب و کتابخانه، نه فقط ابزارهایی برای انتقال دانش، بلکه ستون‌های اصلی برای حفظ هویت ملی و فرهنگی هر جامعه هستند. توجه و حمایت از نمایشگاه کتاب و تقویت جایگاه کتابخانه‌ها می‌تواند تضمین‌کننده پویایی فرهنگی و افزایش سرمایه اجتماعی در ایران امروز باشد. جامعه‌ای که به کتاب و کتابخانه بها دهد، بی‌تردید مسیر توسعه پایدار فرهنگی و اجتماعی را با قدت بیشتری طی خواهد کرد.
*سامان رزمی - فعال رسانه‌ای
انتهای یادداشت/
نظر شما