به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، نگاهی گذرا به تاریخچه شعر و ادبیات فارسی گواه این است که شیوه شاعران و نویسندگان در گذر همواره در حال تغییر بوده است. با روی کار آمدن حکومت صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه، شاهان صفوی به شعرهای مذهبی روی آوردند و به دیگر انواع شعر درباری، عرفانی و عاشقانه بی‌توجهی کردند و همین موضوع باعث شد تا شعر دیگر انحصار طبقه خاصی نباشد و اصناف گوناگون مردم به شعر و شاعری روی آوردند.
عطر محرم در کوچه‌های شهر
افسانه‌سرایی و داستان‌پردازی به ویژه در تقلید از شیوه نظامی گنجوی در دوره صفوی رواج پیدا کرد، قصیده نسبت به دیگر قالب‌های شعری از تکامل و پیشرفت کمتری برخوردار شد و اغلب قصاید در موضوعات مذهبی در مورد ائمه(ع) سروده شدند. محتشم کاشانی یکی از شاعرانی است که به گفته برخی پژوهشگران ادبی، یکی از ارکان شعر فارسی در دوره صفویه به شمار می‌رود.
کمال‌الدین علی محتشم کاشانی از شاعران پارسی‌گوی اوایل عصر صفوی است که همه شهرت خود را از ترکیب‌بند عاشورایی معروفش دارد. محتشم در خانواده‌ای متمکن متولد شد و در جوانی حرفه پدر (تجارت پارچه) را دنبال کرد؛ اما علاقه و اشتیاق وی به شعر و ادبیات پارسی باعث شد تا شاعری را پیشه خود سازد. مدتی مداح دربار شاه طهماسب صفوی بود و برخی معتقدند به پیشنهاد شاه، به سرودن اشعار مذهبی روی آورد.
تلاش محتشم در سرایش شعر مذهبی به‌ویژه در رثای اهل بیت پیامبر اسلام (ص)، به ایجاد سبکی نو منجر شد و شاعران بسیاری را نیز به این سمت و سو سوق داد. به‌طوری که به یکی از بزرگ‌ترین شعرای ایرانی تبدیل شد که شهرتش به خارج از مرزهای ایران نیز رسید. محتشم را معروف‌ترین شاعر مرثیه‌گوی ایران می‌دانند و ترکیب‌بند عاشورایی وی را پر استقبال‌ترین اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی معرفی می‌کنند و به او «پدر مرثیه سرایی عاشورایی ایران» لقب داده‌اند. این ترکیب‌بند به‌عنوان گنجینه میراث شفاهی و به کوشش اداره میراث فرهنگی کاشان، در دی ماه سال ۱۳۹۷ خورشیدی در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شد.
محتشم کاشانی با سرودن اشعار مذهبی به‌ویژه مرثیه‌ای درباره واقعه کربلا، به سبکی نو در شعر آیینی و شهرت و محبوبیتی مضاعف در میان مردم دست یافت. تا کنون نیز ترکیب‌بند معروف «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» منقوش بر کتیبه‌هایی است که مساجد و تکایا را در ایام عزاداری امام حسین (ع) با آن سیاه‌پوش می‌شوند. این مرثیه به جهت ماندگاری و تاثیرگذاری بسیار در دی ماه سال ۱۳۹۷ خورشیدی در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.
مقام شاعری محتشم
کلیات اشعار محتشم پس از مرگ وی، بنابر وضعیت او به دست شاگردش تقی الدین محمد کاشانی در پنج کتاب شعر و ۲ کتاب آمیخته از نظم و نثر بدین‌گونه؛ صبائیه، شامل شعرهای دوران نوجوانی محتشم، شبابیه، شعرهای دوران جوانی، شیبیه شعرهای زمان پیری، ضروریات در بردارنده ماده تاریخ‌ها، معمیات شامل معماها و جلالیه تدوین شد. ذبیح‌الله صفا عقیده دارد که محتشم در شعر و نثر پیرو استادان پیشین است و چنان است که می خواهد شیوه شاعران پیشین ازسده هشتم را در قصیده‌های خود تجدید کند و اگر چه در بعضی از بیت ها چنانکه باید از عهده این پیروی بر نیامده اما در بسیاری دیگر گام‌های خود را به قدم های استوار آنان نزدیک ساخته است.» مولانا محتشم که شاعری متدین بود قصیده‌ای ۴۲ بیتی در مدح رسول اکرم(ص) و با ردیف آفتاب سروده که این بیت‌ها از آن قصیده است:
از بس که چهره سوده ترا بر در آفتاب / بگرفته آستان ترا برزر آفتاب
در ایران بعد از اسلام شاعری را سراغ نداریم که در اشعار خود تحت تاثیر داستان های مذهبی قرار نگرفته باشد یا اشاره ای به اسطوره های مذهبی نداشته باشد. این نکته قابل توجه است که لطیف ترین حادثه ها را می توان در اسطوره های مذهبی یافت. از آن روی که سبک هندی در ادبیات فارسی با نازک خیالی های خاص همراه است، مضمون قصه های مذهبی شکل و رنگ دیگری به خود گرفته است. حدود ۸۰ بیت از دیوان محتشم تصاویر ادبی دارای مضامین دینی و مذهبی هستند که به تفکیک علوم بیانی عرضه می شود. حدود ۷۰ بار تشبیه در ابیات مذهبی محتشم پیدا شده که نسبت به سایر شاعران دارای پختگی و بلاغت بیانی بیشتری است. بیشتر ساختار تشبیهات را اضافه تشبیهی تشکیل می دهند. در اشعار محتشم از شخصیت‌های دینی و مذهبی فراوان یافت می‌شود. در تشبیهات او می توان تقریبا از هر نوع عنصری مانند اشیاء ساختمان و اجزای یک باغ و بستان پیدا کرد.
محتشم کاشانی ترکیب‌بندی به یادگار گذاشت که روح تازه‌ای به کالبد مرثیه‌سرایی ادبیات دمید
در همین رابطه، فروغی، نویسنده کتاب «محتشم‌نامه» در گفت‌وگویی عنوان می‌کند: همگان اتفاق نظر دارند که در ادبیات فارسی نخستین شعر عاشورایی را کسایی مروزی سروده است.
وی ادامه می‌دهد: کسایی در اواخر عهد سامانی نخستین شعر عاشورایی را سرود «باد صبا درآمد فردوس گشت صحرا/ آراست بوستان را نیستان به فرش دیبا/ آمد نسیمم سنبل، با مشک و با قرنفل/ آورد نامه گل باد صبا به صهبا/ دست از جهان بشویم عز و شرف بجویم/ مدح و غزال نگویم، مقتل کنم تقاضا»
فروغی می‌افزاید: بعد از کسایی مروزی، امثال ناصر خسرو، سنایی، قوامی شیرازی، کمال‌الدین اصفهانی و خواجوی کرمانی اشعاری درباره امام حسین(ع) و عاشورا سرودند و در قرن دهم هجری محتشم کاشانی در ادبیات ظهور کرد و ترکیب‌بندی به یادگار گذاشت که روح تازه‌ای به کالبد مرثیه‌سرایی ادبیات دمید.
«باز این چه شورش است که در خلق آدم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است»
نویسنده کتاب محتشم‌نامه با اشاره به اینکه ترکیب‌بند محتشم کاشانی درباره عاشورا در بین مردم از محبوبیت زیادی برخوردار شد، بیان می‌کند: ابیات این شعر در کاشی‌نوشته‌ها، کتیبه‌ها و بر سر دیوارها خوشنویسی شدند و از قرن دهم هجری تا زمان ما ترکیب‌بند محتشم کاشانی زینت‌بخش تکایا و هیئت‌ها بوده و هست. پس از محتشم نیز شاعران مرثیه‌سرا یکی پس از دیگری ظهور کردند.
سرانجام کاشانی
شمس‌الشعرای کاشانی، سرانجام در ۹۱ سالگی چشم از جهان فروبست و در زادگاهش، کاشان به خاک سپرده شد.
انتهای پیام/
نظر شما