به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ ارتقای شغلی یا اجبار دانشگاه‌ها برای انتشار مقالات بیشتر باعث شده که برخی کشورها به کارخانه‌های مقاله سازی تبدیل شوند. مطالعات نشان می‌دهد که به همان نسبت که تعداد مقالات در جهان بیشتر می‌شود، تقلب و کپی‌برداری نیز افزایش یافته و این موارد فضای ناب علمی را به دنیایی غیرعلمی تبدیل کرده است. برخی ناشران برای اینکه جایگاه و اعتبار خود را در جهان از دست ندهند، چند سالی است که سعی می‌کنند مقالات ساختگی و تقلبی خود را حذف کنند.
در همین راستا بازرسان و کارشناسان با کمک هوش مصنوعی و با تحلیل محتوای مقالاتی که در مجلات مختلف منتشر شده‌اند، سعی کردند که فضای علمی آنها را کارشناسی کنند و به طور غیرقابل باوری متوجه شدند که طی 20 سال اخیر حدود 50 هزار مقاله بعد از انتشار، سلب اعتبار و از مجلات حذف شده‌اند. و با توجه به اینکه مطمئنا مقالات بسیاری به این مقالات ساختگی و تقلبی ارجاع شده‌اند، حدس می‌زنند که ماجرا خیلی فجیع‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنند و این تنها نوک یک کوه یخی است!
چطور یک مقاله باز پس فرستاده می‌شود؟
وقتی مقاله ای جهت چاپ به مجله ای ارسال می‌شود، این مقاله بارها توسط داوران علمی مجله قبل از چاپ، بررسی می‌شود. علیرغم این بررسی‌ها، این احتمال وجود دارد که حتی بعد از چاپ مقاله یا نمایه شدن در پایگاه داده‌های مهم، اشکالاتی در مقاله وجود داشته باشد که برخی از این اشکالات کوچک هستند مانند اشتباه در آدرس ایمیل نویسنده مسئول. اما برخی از اشکالات دیگر وجود دارد که اعتبار مقاله را زیر سوال می‌برند و لازم است مقاله باز پس گرفته شود. باز پس گرفتن (Retraction) روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد که گرچه مقاله چاپ شده است، اما محتوای آن اشکالات اساسی دارد و اعتبار لازم را ندارد. وقتی مجله، مقاله‌ای را ری‌ترکت می‌کند به این معنی است که از رخداد اشتباه در ساحت علم می‌خواهد جلوگیری کند و ری‌ترکت شدن مقاله صرفاً بازگشت به صفر است.
چرا مقاله ری‌ترکت یا باز پس فرستاده می‌شود؟
مقالات تنها زمانی ری‌ترکت (Retract) یا باز پس فرستاده می‌شوند که خطاهای جدی دارند و نمی‌توان این خطاها را پوشش داد. بر اساس نظر کمیته اخلاق نشر، ادیتور مجله می‌بایست زمانی مقاله‌ای را ری‌ترکت کند که:
الف) شواهدی مبتنی بر این داشته باشند که یافته‌های مقاله چه به صورت عامدانه (مانند دیتاسازی) و چه به صورت غیرعامدانه (اشتباه اساسی در محاسبات) از طرف نویسنده یا نویسندگان مخدوش شده است و غیرقابل اتکا هستند.
ب) یافته‌های این مقاله قبلاً در جای دیگری چاپ شده‌اند؛ در این شرایط یافته‌های کنونی مقاله هیچ تفاوتی با یافته‌های قدیمی ندارد.
ج) مقاله یک سرقت علمی است.
د) محتوای مقاله گزارشی از یک کار غیر اخلاقی است.
مشکلی که وجود دارد آن است که برخی مجلات دلایلی آشکار برای ری‌ترکت کردن مقاله اعلام نمی‌کنند. یعنی مقاله‌ای را ری‌ترکت کرده‌اند، اما دلیل واضحی برای آن اعلام نکرده‌اند که عمدتاً برای حفظ آبرو و اعتبار خود است. برای جلوگیری از این مشکل، ایوان اورانسکی موسس وب سایت Retraction Watch پیشنهاد کرد که شاخص شفافیت «transparency index» برای مجلات محاسبه شود و این شاخص نشان دهد که آنها به چه میزان در باب ری‌ترکت کردن مقالات شفافیت لازم را دارند.
چه کسی مسئول ری‌ترکت کردن یا باز پس فرستادن مقاله است؟
تصمیم گیرنده نهایی برای ری‌ترکت کردن یا باز پس فرستادن مقاله ادیتور مجله است. ادیتور مجله موظف است تا با اعلام دقیق مشکلات مقاله چاپ شده، آن را ری‌ترکت کند. ادیتور می‌تواند از نویسندگان مقاله بخواهد تا مقاله را ری‌ترکت کنند و در صورتی که آنها نپذیرفتند خود آن را ری‌ترکت کند.
مقالات ساختگی و تقلبی
نیچر در گزارش اخیر می‌گوید که مسئولان نشریه نیچر می‌گویند بازپس گیری مقالات با نرخی بیشتر از رشد مقالات علمی در حال افزایش است؛ به این معنی که با احتساب آمار امسال، تعداد کل مقالات بازپس‌گیری شده در 2 دهه اخیر از عدد ۵۰ هزار مقاله عبور کرده است.
نیچر استدلال می‌کند که امسال ناشران بسیاری برای پاک کردن انبوهی از مقالات ساختگی و تقلبی تلاش کرده‌اند و مجبور شده‌اند که بیش از 10 هزار مقاله را ری‌ترکت کنند و در میان کشورهای جهان، آنهایی که خود را در 2 دهه گذشته به کارخانه تولید مقاله تبدیل کرده‌اند بیشترین میزان ری‌ترکت مقاله را داشته‌اند که عبارتند از عربستان سعودی، پاکستان، روسیه و چین.
بخش عمده ای از استردادهای مقاله در سال 2023 مربوط به مجلات متعلق به Hindawi است که یکی از شرکت‌های تابعه ناشر «ویلی» در لندن است. در بررسی‌های انجام شده توسط ویراستاران داخلی و ناظران یکپارچگی تحقیقات که در هزاران مقاله سوالاتی را در مورد متن نامنسجم و ارجاعات نامربوط مطرح کردند، مجلات هنداوی در سال جاری بیش از هشت هزار مقاله را با استناد به عواملی مانند «نگرانی از به خطر افتادن فرآیند کنترل کیفی مقالات آکادمیک» و «دستکاری سیستماتیک در فرآیند انتشار» سلب اعتبار کرده‌اند.
در نمودار بالا می‌توانید تعداد مقالات سلب اعتبار شده را از سال 2013 تا 2023 مشاهده کنید.
بیشتر سلب اعتبار هنداوی مربوط به شماره‌های ویژه است که در آن مجموعه مقالات اغلب توسط ویراستاران مهمان نظارت شده و متقلبان برای انتشار سریع مقالات بی کیفیت یا ساختگی از شرایط خود سوءاستفاده کرده‌اند. به گفته کارشناسان، هشت هزار مقاله از این نشریه کنار گذاشته‌اند، هرچند تاکنون بیش از ۳۵ هزار بار مورد استناد قرار گرفته بودند. در پی این رسوایی انتشارات وایلی اعلام کرده است نام تجاری هنداوی را به طور کلی متوقف می‌کند و احتمالا در امسال مالی 35 تا 40 میلیون دلار متضرر خسارت خواهد شد.
کدام کشورها بالاترین نرخ مقالات سلب اعتبار شده را دارند؟
تجزیه و تحلیل نیچر نشان می‌دهد که نرخ - نسبت مقالات منتشر شده در هر سال معین که پس گرفته می‌شوند - در دهه گذشته بیش از سه برابر شده است.
در میان کشورهایی که بیش از ۱۰۰ هزار مقاله در 2 دهه گذشته منتشر کرده‌اند، عربستان سعودی با نرخ استرداد ۳۰ مقاله در هر ۱۰ هزار مقاله بالاترین نرخ بازپس‌گیری مقالات را دارد. این آمار، مقالاتی را که در همایش‌ها پذیرفته شده‌اند در برنگرفته است.
همانطور که نمودار بالا مشاهده می‌کنید، بعد ازعربستان سعودی، پاکستان، روسیه، چین، مصر، مالزی، ایران و هند قرار می‌گیرند. براساس این گزارش، ایران با 16/7 مقاله سلب اعتبار شده در هر 10 هزار مقاله در رده هفتم قرار گرفته است.
نشریه نیچر می‌گوید در حالی که تحلیل‌ها نشان داده اکثر بازپس‌گیری مقالات به دلیل سوءرفتار علمی است، با این وجود استرداد بخشی از این مقالات به دلیل این نیز هست که نویسندگان خطاهایی در کار خود کشف می‌کنند و صادقانه خواستار بازپس‌گیری مقاله خود می‌شوند.
ناآگاهی مهم‌ترین عامل سلب اعتبار شدن مقاله
نادر آل ابراهیم، استاد دانشگاه الزهرا و همچنین مشاور ارشد در حوزه افزایش رویت پذیری و ضریب تاثیر تحقیقات، در مورد گزارش اخیر نیچر و قرار گرفتن ایران در رده هفتم می‌گوید: مشکل اساسی محققان ما در ایران ناآگاهی و ندانستن شرایط استرداد مقاله است و همین امر باعث می‌شود که در عین اینکه یک محقق اصول اخلاقی را در نوشتن و چاپ مقاله رعایت کرده، مقاله‌اش ری‌ترکت شود.
دکتر آل ابراهیم مبدع Research tools و توسعه دهنده ابزارهای بازارسازی تحقیقات علمی در منطقه شرق آسیاست و از طریق این ابزار به محققان کمک می‌کند تا در زمان کوتاه‌تر و با دقت بیشتر مستندات علمی را تامین، تولید، چاپ و در نهایت به رویت همگان برسانند تا از این رهگذر حداکثر استنادات ممکن را جذب کنند. او همچنین استاد مدعو دروس مهارت‌های پژوهشی را برای دانشجویان دوره دکتری در دانشگاه الزهرا ارائه می‌کند.
بیشتر بخوانید:
افول علم هنجارشکن با پژوهش‌های از راه دور / افزایش فاصله محققان از ۱۰۰ به هزار کیلومتر برای یک مقاله
او می‌گوید: محققی که می‌خواهد مقاله ای را برای چاپ به مجله ای بفرستد، در ابتدا باید تمام اطلاعات مربوط به آن را بداند و به ضرس قاطع می‌گویم که 99 درصد از محققان ما نمی دانند که اگر مقاله‌شان را به طور همزمان به چند مجله در چند کشور بفرستند، حتما سلب اعتبار می‌شود. معمولا محققان این کار را انجام می‌دهند که مقاله‌شان حتما در یک مجله منتشر شود و هر کدام که زودتر منتشر شد، بقیه درخواست‌ها را عدم می‌زنند. در حالی که هر زمان که یکی از مجلات متوجه شود که یک مقاله به مجله دیگری نیز ارسال شده است، حتی بعد از چند سال از انتشار آن، مقاله را ری‌ترکت می‌کند.
او می‌افزاید: عامل مهم دیگری که باعث می‌شود مقالات محققان ما سلب اعتبار شوند، بحث کسب اجازه از سازمان و نهادهای مرتبط با تحقیق third party است. به طور مثال، محققی در مورد آب فاضلاب تحقیق می‌کند. این شخص تا زمانی که از آبفا (شرکت آب و فاضلاب استان تهران) اجازه کسب نکند، آن مقاله هیچ اعتباری نخواهد داشت و اگر هم چاپ شود، می‌تواند استرداد شود.
به گفته او، مورد دیگری که محقق نادانسته مرتکب می‌شود، این است که او در زمان چاپ مقاله به صورت پولی فرمی را امضا کرده که موارد آن را نخوانده است. یکی از مفاد این قرارداد این است که چون مقاله پولی است، حق ندارد که نسخه کامل آن را در وب سایت‌های عمومی به اشتراک بگذارد. در نتیجه زمانی که محقق مقاله‌اش را به اشتراک می‌گذارد، مقاله‌اش سلب اعتبار می‌شود.
آل ابراهیم می‌گوید: محققان به ویژه در ایران، سعی می‌کنند که مقالات جدیدشان را به مقاله قبلی خودشان ارجاع دهند. یا گاهی در یک دانشگاه گروهی تشکیل می‌دهند تا در مقالات‌شان به مقالات همدیگر ارجاع دهند. همین امر باعث می‌شود که مقاله‌شان بعد از چاپ، بازپس فرستاده شود.
10 عامل مهم سلب اعتبار مقالات
- ارسال مقاله به چندین نشریه در تلاش برای انتشار بیشتر از یک بار
- تکرار: استفاده مجدد از آثار مطالعات و مقالات قبلی خود بدون ذکر منبع
- منبع ثانویه: استفاده از یک منبع ثانویه، اما فقط با ذکر منابع اولیه موجود در داخل مقاله ثانویه
- اسناد گمراه کننده: حذف نام نویسنده علیرغم مشارکت قابل توجه. فهرست نادرست یا ناکافی از نویسندگانی که در یک نسخه خطی مشارکت داشته‌اند
- منبع نامعتبر: ارجاع به منبع نادرست یا ناموجود
- نقل قول: گرفتن کلمات دیگر و استفاده از آنها در کنار متن اصلی بدون ذکر منبع
- تحقیق تکراری: تکرار داده‌ها یا متن از یک مطالعه مشابه با روش شناسی مشابه در یک مطالعه جدید مطالعه بدون ذکر منبع مناسب
- همکاری غیراخلاقی: استفاده ناصحیح از آثار مکتوب دیگران به طور تصادفی یا عمدی. این مورد حتی در مورد محققانی که در یک گروه پژوهشی کار می‌کنند، صدق می‌کند
- کلمه به کلمه: کپی کردن از کلمات و آثار دیگران بدون استفاده از ادوات نقل قول
- کامل: گرفتن دست نوشته از محقق دیگر و ارسال مجدد آن به نام خود
انتهای پیام/
نظر شما