به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی سال ۱۳۹۶ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد. این قانون ۱۰ تبصره داشت که در تبصره ۹ آن به همانندجویی و ثبت پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پیشنهاده‌های آنها در ایرانداک می‌پردازد. در این تبصره ۲ راهکار کلیدی برای پیشگیری از بدرفتاری علمی شامل همانندجویی و گردآوری همه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در ایرانداک ارائه شده است.
آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی سال ۱۳۹۸ به تصویب رسید و بر اساس آن مؤسسات موظف شدند پیشنهاده‌ها، رساله‌ها و پایان‌نامه‌های فاقد طبقه‌بندی دانشجویان تحصیلات تکمیلی را پس از تصویب در مؤسسه، در ایرانداک ثبت کنند.
مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا با انتشار گزارشی چالش‌های یکپارچه‌سازی داده و اطلاعات همانندجویی آثار علمی در کشور را بررسی کرده است. در این گزارش آمده است که مغایرت آیین‌نامه اجرایی قانون «پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» با قانون مهم‌ترین چالش تحقق همانندجویی است. به عبارت دیگر، تعیین ایرانداک به عنوان متولی این امر در قانون و بیان لفظ «مؤسسات همتراز ایرانداک » در آیین‌نامه اجرایی تناقض آشکاری است که همانندجویی در کشور را با چالش مواجه کرده است. این بی‌دقتی در قانون باعث شد که برخی نهادها مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، حوزه علمیه و سایر نهادها سامانه‌های مشابهت‌یابی موازی با ایرانداک راه‌اندازی کنند.
در این راستا، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد می‌کند که در راستای مصوبه هیئت وزیران در مورد حذف لفظ «هم تراز آن» لازم است عبارت زیر به صورت صریح در اصلاحیه این مصوبه، به تصویب هیئت وزیران برسد: «همه سامانه‌های مشابهت‌یاب در پایگاه داده و اطلاعات علمی ایرانداک تجمیع گردد و هیچ مؤسسه علمی اجازه مشابهت‌یابی اسناد علمی خود را به طور مجزا و مستقل از ایرانداک ندارد.»
در ادامه به بررسی عملکرد ایرانداک در سال‌های اخیر می‌پردازیم؛
ایرانداک بر اساس قانون از سال ۱۳۹۶ مکلف به ثبت پارساها و پیشنهاده‌ها برای همانندجویی شد؛ اما این سازمان از سال ۱۳۴۷ به گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات این مدارک پرداخته است. در گنجینه ملی پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و مدارک علمی، نسخه چاپی ۲۹۵ هزار پارسای دانش‌آموختگان ایرانی درون کشور (از ۱۳۲۳ تا ۱۳۹۶) و در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) نزدیک به یک میلیون پارسا و پیشنهاده آنها نگهداری می‌شوند.
جدول زیر گزیده عملکرد همانندجویی پارسا، پیشنهاده و مقاله در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ را نشان می‌دهد؛
بر اساس جدول بالا در سال تحصیلی ۱۴۰۲ - ۱۴۰۱ ، نزدیک به ۴۶ هزار استاد و ۴۸۱ هزار دانشجوی عضو سامانه همانندجو از ۷۵۵مؤسسه، بیش از ۱۷۵ هزار درخواست همانندجویی داشته‌اند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، برای مثال وزارت بهداشت یکی از نهادهایی است که فعالیت موازی با ایرانداک دارد. براساس نامه ارسالی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به
کمیسیون «علمی، فناوری و هوشمندسازی هیئت دولت» در دی‌ماه 1401، واژه «ایرانداک » به «پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و هم تراز آن» تعریف شده و وظایف مختلفی برعهده نهاد مذکور، که از واحدهای تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، قرار گرفته، درحالی که در حوزه‌های تخصصی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تقریباً همه وظایف محوله ایرانداک، در سامانه پژوهشیار و سامانه‌های مرتبط، صورت می‌گیرد و ذی نفعان، موظف به ثبت در سامانه و طی مراحل مختلف تحقیقات و تهیه گزارش ثبت پایان‌نامه و طرح‌های تحقیقاتی هستند.
در حال حاضر، تمامی طرح‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، از مرحله ثبت پروپوزال تا مراحل داوری و درنهایت گزارش نهایی ثبت، در سامانه مدیریت پژوهشی دانشگاه انجام و توسط مدیریت مذکور و داوران مربوطه، نظارت و پایش می‌شوند. در راستای اجرای آیین نامه فوق الذکر نیز، سامانه جامع طرح‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌های علوم پزشکی کشور راه‌اندازی شده که در آن، اطلاعات تمامی طرح‌های مصوب، در حال اجرا و خاتمه یافته محققان، اعم از دانشجویان، اساتید یا کارکنان، از سال ١٣٩٥ تاکنون، در دسترس است که با توجه به نیمه عمر کوتاه منابع اطلاعاتی در علوم پزشکی و نیز تخصص‌گرایی در این حوزه، سامانه فوق، امکان بررسی فعالیت‌های مشابه را در سطح کشور، برای محققین، داوران و ناظران فراهم می‌آورد.
تفاوت محتوایی در موضوعات مورد مطالعه در دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، باعث می‌شود پایان‌نامه‌های حوزه وزارت علوم که در سامانه ایرانداک ثبت می شوند، کمک چندانی به پیشگیری از سرقت علمی در مطالعات تخصصی علوم پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، جراحی و سایر موارد نکند. همچنین، حجم قابل توجهی از پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌های علوم پزشکی، به زبان انگلیسی و در مجلات معتبر بین المللی چاپ می‌شوند.
مصوبه هیئت وزیران در زمینه همانندجویی
با توجه به بررسی‌های انجام شده، یکی از مشکلات اساسی در جهت عدم اجرای صحیح این مسئله، موازی‌کاری نهادهای مختلف درخصوص مشابهت‌یابی آثار علمی است که به دلیل بی‌دقتی در مصوبه هیئت وزیران و برداشت‌های متعدد از آن ایجاد و موجب شد تا نهادهای دیگری غیر از ایرانداک در امر مشابهت‌یابی وارد شده و یکپارچه‌سازی و تجمیع داده‌های علمی کشور در یک نهاد متمرکز جهت مشابهت‌یابی دقیق‌تر با مشکل مواجه شود. اگرچه هیئت وزیران مصوبه خویش را اصلاح کرد، اما این چالش همچنان پابرجاست. در جهت حل این مسئله موارد ذیل پیشنهاد می‌شود:
در راستای مصوبه هیئت وزیران در تاریخ ۱۴/ ۱۲/ ۱۴۰۱ به شماره ۲۳۵۲۴۰ درخصوص حذف لفظ «هم تراز آن»، پیشنهاد می شود عبارت ذیل به صورت صریح در اصلاحیه این مصوبه، به تصویب هیئت وزیران برسد: «همه سامانه‌های مشابهت‌یاب در پایگاه داده و اطلاعات علمی ایرانداک تجمیع گردد و هیچ مؤسسه علمی اجازه مشابهت‌یابی اسناد علمی خود را به طور مجزا و مستقل از ایرانداک ندارد.»
ایجاد وب سرویس‌های متعدد و متنوع از طرف ایرانداک برای سازمانها، نهادها و مؤسسات علمی، متناسب با نیازهای خاص سازمانهای مخاطب، بدین صورت که دانشجویان هر مؤسسه علمی در وب سایت مؤسسه خود فرایند مشابهت‌یابی را انجام می دهد، اما استعلام مشابهت‌یابی صرفاً از پایگاه داده و اطلاعات ایرانداک صورت گیرد.
ایجاد ضمانت اجرایی در تبصره ۹ قانون اصلاح قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، مصوب سال ۱۳۹۶ جهت مقابله و مجازات متخلفین.
به منظور یکپارچه سازی، مدیریت بر نحوه نگاهداری. بهبود امنیت، ساماندهی و انسجام بخشی به تبادل داده و اطلاعات علمی کشور به تبع مشابهت‌یابی کارآمدتر، پایگاه موجود در پژوهشگاه ایرانداک به عنوان یکی از پایگاه‌های داده و اطلاعات پایه، موضوع ماده ۱۰ قانون مدیریت داده و اطلاعات ملی با تولی‌گری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اضافه شود.
ارتقای زیرساخت‌های موجود در ایرانداک جهت مقابله با بدرفتاری های علمی.
اجرای ماده ۱۹ قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد جهت انتشار تمامی پژوهش‌هایی که با بودجه عمومی انجام گرفته‌اند، توسط ایرانداک در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) بلافاصله پس از ثبت در سامانه. به روزرسانی و ارتقای سامانه مشابهت یاب پژوهشگاه ایرانداک جهت پوشش محتوای موجود در بستر اینترنت و استفاده از روش های هوشمند مشابهت‌یابی معنایی و استفاده از هوش مصنوعی.
انتهای پیام/
نظر شما