به گزارش خبرنگار بین‌الملل ایسکانیوز، وقتی صحبت از سلاح هسته‌ای می‌شود کشورها به دو دسته تقسیم می‌شوند: آنها که دارای سلاح هسته‌ای هستند و کشورهایی که از آن برخوردار نیستند. همچنین در این زمینه کشورهای دارای سلاح پیمانی را با نام پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای تشکیل داده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران که از سال 1349 به طور رسمی به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پیوسته بود، در تیرماه ۱۴۰۴ تصمیم تاریخی خود را برای خروج از این پیمان بین‌المللی اعلام کرد.
این تصمیم در پی سال‌ها بدعهدی طرف‌های غربی و به خصوص حملات خرابکارانه و نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در هفته های گذشته و رفتارهای سیاسی و رفتار دوگانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتخاذ شد؛ نهادی که به‌رغم وظیفه بی‌طرفی، نه‌تنها نتوانست از حقوق ایران دفاع کند، بلکه اسرائیل غیرعضو و دارای زرادخانه هسته‌ای را نیز به‌عنوان مرجع برخی گزارش‌ها قرار داد.
بیشتر بخوانید:
حمله آمریکا کنترل برنامه هسته‌ای ایران را پیچیده‌تر کرد/ سرنوشت نامعلوم ذخایر اورانیوم غنی‌شده
ایران بارها هشدار داده بود که در صورت ادامه رفتارهای خصمانه و سکوت نهادهای بین‌المللی، گزینه خروج از ان پی تی را بررسی خواهد کرد. در واقع با بی‌اثر بودن مکانیسم‌های حفاظتی این پیمان در برابر تهدیدات خارجی، این هشدار سرانجام به واقعیت پیوست.
علی لاریجانی -عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام- در مصاحبه‌ای با اشاره به اینکه مسئله هسته‌ای ایران بهانه‌ای در دست اروپا و آمریکا بود و در واقع آنها به دنبال چیز دیگری بودند، هشدار داد اروپا نیز همانند آمریکا غیر قابل اعتماد است و بعد از خروج آمریکا از برجام، آنها بارها ادعا کردند راهی برای حل مسئله پیدا می‌کنند اما کاری انجام ندادند. لاریجانی افزود با پذیرش ان‌پی تی ما تکالیفی را برعهده گرفتیم، اما در مقابل آژانس نیز وظایفی داشت که هیچ کدام از آن را انجام نداد و حتی تا آخرین لحظات نیز حاضر به ارائه گزارشی درست برای شورای امنیت نشد تا بتوان با آن اقدامات اسرائیل را محکوم کرد.
خروج ایران از NPT کاملا مشروع است
با این اوصاف باید گفت اقدام ایران در خروج از این پیمان نه‌تنها در چارچوب ماده ۱۰ این معاهده مشروعیت دارد، بلکه در پرتو تجربه دیگر کشورها، یک واکنش راهبردی به تهدیدات امنیتی مستقیم محسوب می‌شود. در جهانی که آژانس انرژی اتمی نتوانسته بی‌طرفی و کارآمدی خود را اثبات کند، پایبندی یک‌جانبه به ان پی تی دیگر توجیه‌پذیر نیست.
ماده ۱۰ معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به کشورها این حق را می‌دهد که در چارچوب حاکمیت ملی خود، از این معاهده خارج شوند؛ مشروط بر آنکه تشخیص دهند رویدادهایی فوق‌العاده و مرتبط با موضوع معاهده، منافع عالی کشورشان را به خطر انداخته است.
در مورد ایران نیز، با توجه به ناتوانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حفاظت از تأسیسات هسته‌ای ایران در برابر حملات مستقیم اسرائیل و نیز رفتارهای سیاسی و دوگانه آژانس، می‌توان گفت که شرایط لازم برای اعمال ماده ۱۰ فراهم آمده است. در واقع، حملات مکرر به زیرساخت‌های هسته‌ای، تهدیدهای علنی مقامات رژیم صهیونیستی، و سکوت یا حتی تأیید ضمنی برخی بازیگران غربی، به‌وضوح در زمره‌ی «رویدادهای فوق‌العاده» قرار می‌گیرند که می‌توانند منافع عالی جمهوری اسلامی ایران را تهدید کنند.
البته باید گفت ایران در این تصمیم، تنها کشور تاریخ نیست که ان پی تی را ترک کرده است: کره شمالی در سال ۲۰۰۳ از آن خارج شد و بعدها به قدرت هسته‌ای تبدیل شد. همچنین هند، پاکستان و اسرائیل هیچ‌گاه به این پیمان نپیوستند و بدون پذیرش تعهدات خلع سلاح، زرادخانه‌های هسته‌ای توسعه دادند. حتی سودان جنوبی نیز از ابتدا حاضر به عضویت در این پیمان نشد.
اسرائیل:
اسرائیل هیچ‌گاه به‌صورت رسمی داشتن سلاح هسته‌ای را تأیید نکرده اما جامعه جهانی، از جمله نهادهایی چون مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، این کشور را یک قدرت هسته‌ای می‌دانند. برآوردها حاکی از آن است که اسرائیل حدود ۳۰ بمب هسته‌ای قابل پرتاب از هواپیما و ۵۰ کلاهک موشکی در اختیار دارد. سیاست ابهام هسته‌ای اسرائیل، در کنار حمایت امنیتی غرب، به این کشور اجازه داده تا بدون نظارت‌های بین‌المللی به ظرفیت بازدارندگی هسته‌ای دست یابد. این وضعیت به‌ویژه در منطقه خاورمیانه باعث نگرانی‌های جدی از بابت ایجاد رقابت تسلیحاتی شده است.
کره شمالی
این کشور در سال ۲۰۰۳ از ان‌پی‌تی خارج شد و خود را از سال ۲۰۱۲ یک قدرت هسته‌ای اعلام کرد. با آزمایش بمب هیدروژنی در ۲۰۱۷، این کشور آشکارا راه تقابل با غرب را در پیش گرفت. تهدیدات امنیتی، حضور نظامی آمریکا در کره جنوبی، و حمایت چین از پیونگ‌یانگ از جمله عواملی بودند که مانع اقدام نظامی مستقیم آمریکا در برابر این تصمیم کره شدند. در نتیجه، آمریکا مسیر تحریم و دیپلماسی در برابر کره شمالی را اتخاذ شد.
هند و پاکستان:
هند و پاکستان سلاح‌های هسته‌ای دارند. آنها این سلاح‌ها را خارج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای توسعه داده‌اند، پیمانی که هرگز به آن نپیوسته‌اند. طبق گزارش اخیر سرویس تحقیقاتی مجلس فدرال آلمان، هر دو کشور در حال حاضر در حال گسترش و نوسازی زرادخانه‌های خود هستند. اگرچه هند عضو این پیمان نیست، اما این کشور داوطلبانه متعهد شده است که به اصول NPT پایبند باشد و فناوری‌های حساس هسته‌ای را صادر نکند.
اوکراین:
اوکراین پس از فروپاشی شوروی، سلاح‌های هسته‌ای به‌جامانده در خاک خود را در سال ۱۹۹۲ به روسیه بازگرداند؛ در ازای آن، تضمین‌هایی امنیتی از سوی آمریکا و روسیه دریافت کرد. اما با اشغال کریمه در سال ۲۰۱۴، روسیه عملا این تضمین‌ها را نقض کرد و اعتبار سازوکارهای تضمین امنیت هسته‌ای را زیر سؤال برد.
لهستان:
به طور کلی 26 سال از پیوستن لهستان به ناتو می‌گذرد. این کشور در موقعیتی قرار دارد که جنگ روسیه و اوکراین آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنها از اینکه روسیه بتواند تسلط کامل بر اوکراین داشته باشد واهمه دارند.
در سایه جنگ اوکراین، مقامات لهستانی بارها خواستار استقرار تسلیحات هسته‌ای آمریکا در خاک خود شده‌اند. رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر این کشور ضمن انتقاد از تمرکز این سلاح‌ها در آلمان، خواهان «اشتراک‌گذاری هسته‌ای» از سوی ناتو شده‌اند. اگرچه این درخواست‌ها تاکنون توسط آمریکا نادیده گرفته شده، اما نشانگر تغییر نگاه لهستان به مقوله بازدارندگی هسته‌ای است.
عربستان سعودی:
این کشور نیز تمایلات خود را برای دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای به خصوص در سال 2025 بارها تکرار کرده است. وزارت نیروی عربستان سعودی اعلام کرد که این کشور قصد دارد غنی‌سازی و فروش اورانیوم را آغاز کند.
اگرچه هدف رسمی تنوع‌بخشی به منابع انرژی عنوان شده، اما اقداماتی مانند آغاز غنی‌سازی اورانیوم و اظهارات ولیعهد درباره «لزوم دستیابی به سلاح هسته‌ای در صورت هسته‌ای شدن ایران» که در سال 2018، بیان شد، نگرانی درباره ماهیت نظامی برنامه هسته‌ای سعودی را ایجاد کرده است.
ترکیه:
این کشور تحت چتر بازدارندگی هسته‌ای ناتو قرار دارد و از نظر تاریخی، ترکیه به حضور حدود ۵۰ موشک هسته‌ای بی-61 آمریکایی مستقر در خاک خود به عنوان بخشی از توافق‌نامه اشتراک‌گذاری هسته‌ای ناتو متکی بوده است.
اما در سال‌های اخیر به خصوص پس از کودتای نافرجام اردوغان در 2016 شاهد تضعیف روابط این کشور با واشنگتن بوده ایم که آنکارا را به سمت استقلال هسته‌ای حرکت داده است. امضای توافق معدنی با نیجر در سال ۲۰۲۴ برای تضمین دسترسی به اورانیوم و توسعه احتمالی چرخه سوخت، نشانه‌هایی از تلاش ترکیه برای توانمندسازی هسته‌ای با اهداف دوگانه است.
بدین ترتیب باید گفت مسیر هسته‌ای ایران نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است. جمهوری اسلامی ایران که برخلاف اسرائیل، هند و پاکستان عضو ان پی تی باقی مانده بود و حتی سال‌ها همکاری گسترده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته، نه تنها از امتیازات این عضویت بهره‌مند نشده، بلکه با شدیدترین فشارهای سیاسی، تحریمی و تهدیدهای نظامی مواجه بوده است.
همگی این اتفاقات این گزاره را تقویت می‌کند که ایران در یک محیط ناامن و با بی‌اعتمادی فزاینده نسبت به ضمانت‌های بین‌المللی قرار دارد. به خصوص که بسیاری از اطلاعاتی که بر اساس آن ایران را مشکوک به دارا بودن سلاح کردند، مستنداتی است که اسرائیل به غرب دیکته کرده. همچنین خود آژانس نیز گزینه ای است که بسیاری از تحلیلگران داخلی آن را در درز اطلاعات محرمانه متهم می‌دانند.
بدین ترتیب مسیر ایران در حوزه هسته‌ای و خروج از ان‌پی‌تی را باید به‌مثابه پاسخی عقلانی به کنش‌های متضاد و گزینشی قدرت‌های غربی دانست.
خبرنگار: ماری ملکی
انتهای پیام/
نظر شما