به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و قرار داشتن کشور در منطقه بیابانی دنیا و گرمای هوا مسئله محدودیت آب از گذشته تا امروز از مسائل مهم در ایران بوده است. شرایط اقلیمی کشور سبب شده تا بحران آب و کمبود انرژی به ویژه در ماههای گرم سال تبدیل به یک مشکل و مسئل تکراری شود. با وجود تکرار این موضوع در فصول گرم سال در جند دهه اخیر چاره و راهکاری اساسی برای این موضوع اندیشیده نشده است. آب به عنوان منبع حیات انسان و نیاز اصلی بشر برای کشاورزی و صنایع مختلف از اصلیترین نیازهای بشری است و خشکسالی و کمبود آب بدون شک از مهمترین موضوعاتی است که باید برای رفع آن اقدام کرد.
گسترش روند خشکسالی در کشور بهروشنی نشان میدهد که دیگر نمیتوان با راهحلهای کوتاهمدت یا صرفاً سازهای به مقابله با این وضعیت پرداخت. کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند رویکردی اصولی، پایدار و مبتنی بر ملاحظات زیست محیطی است تا بتواند منابع محدود خود را حفظ کرده و از آسیبهای بلندمدت جلوگیری کند.
نقش تبخیر آب سدها در کم آبی
حمید سینی ساز کارشناس حوزه آب در گفتوگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز درباره علت کمبود آب عنوان کرد: میزان بالای تلفات تبخیر در کشور، همواره عامل اصلی کمبود آب و تأخیر در تأمین منابع آبی بوده است. در شرایطی که بارندگیهای سالانه کمتر از حد معمول هستند، اثرات این تبخیر بیشتر از آن چیزی است که پیشبینی میشود. با وجود افزایش رطوبت نسبی در هوا نسبت به سالهای گذشته، کاهش ورودی و افزایش تبخیر، موجب شده تا به وضعیت تنش شدید آبی برسیم.
وی افزود: سالهاست اقدامی جدی برای کاهش نرخ بالای تبخیر در کشور انجام نشده است تا بتوان از همین میزان بارندگی، بهرهبرداری حداکثری صورت گیرد. باید هرچه سریعتر برای نفوذ دادن بارندگیها به سفرههای آب زیرزمینی اقدام کنیم تا این منابع از عوامل تبخیر مصون بمانند. این اقدام حتی در شرایط بارندگیهای شدید و سیلابی نیز میتواند به نفع کشور بوده و از بروز سیلابها جلوگیری کند.
افزایش کیفیت خاک راه نجات کم آبی
کارشناس در ادامه توضیح داد: در شرایط فعلی خشکسالی، اگر تا پیش از پایان تابستان نیز بارندگیهایی رخ دهد، با توجه به تراکم خاک و کاهش بافت آن بر اثر خشکی، امکان نفوذ آب به زمین بسیار پایین است در نتیجه، با کوچکترین بارندگی نیز شاهد جاری شدن روانآب و حتی وقوع سیلاب خواهیم بود.
سینی ساز در ادامه بیان کرد: باید به سوی افزایش تخلخل خاک حرکت کنیم؛ یا از طریق حفظ ساختار طبیعی خاک، ظرفیت نگهداشت آب را در خاک بالا نگه داریم. در غیر این صورت، حتی اگر بارندگی خوبی داشته باشیم، وضعیت ذخایر آبی ما بهبود نخواهد یافت. آبهای جمعشده پشت سدها گلآلود خواهند بود، همراه با رسوبات فراوان که منجر به کاهش ظرفیت سدها و افزایش رسوبات در ذخایر آبی کشور و تبع آن افزایش نیاز به تصفیه آب خواهد شد.
کارشناس تاکید کرد: طبق ترازنامه انرژی، حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد ظرفیت اسمی نیروگاهی کشور متعلق به نیروگاههای برقآبی سدها است. با این حال، سهم واقعی برق تولیدی آنها که به شبکه تحویل داده میشود، معمولاً بیش از ۶ درصد نبوده و در سالهای اخیر با خشکسالیهای پیاپی، این عدد حتی کمتر نیز شده است. متأسفانه در برخی سالها برای جبران کمبود برق در زمستان بهدلیل آلودگی هوا،غلظت آلایندهها و کیفیت پایین سوخت نیروگاههای حرارتی، آب سدها به مصرف تولید برق رسیده و ذخایر آبی برای تابستان از بین رفتهاند.
سد سازی راه حل مشکل خشکسالی نیست
سینی ساز گفت: بحران آب بحرانی نیست که بهیکباره به وجود آمده باشد. سالهاست که کارشناسان بر لزوم کنار گذاشتن مدیریت سطحی و حرکت بهسوی مدیریت منابع آب زیرزمینی تأکید دارند، اما وزارت نیرو بهدلایل اقتصادی، همچنان اولویت را به پروژههای پرهزینه ساخت سدها، تونلها و انتقال آب داده است.
وی افزود: این پروژهها به دلیل امکان تأمین درآمد از فروش آب سطحی، همواره جذابتر از پروژههای غیرسازهای و اکولوژیکی بودهاند.در حالی که با هزینهای بسیار کمتر، میتوان از طریق تقویت پوشش گیاهی، ظرفیت ذخیرهسازی آب در خاک را افزایش داد و از تبخیر جلوگیری کرد. در نتیجه، آب بهجای بخار شدن یا جاری شدن، وارد سفرههای آب زیرزمینی میشود و در فصل گرم، پاسخگوی نیاز آبی کشور خواهد بود. اما این نوع نگاه، با اولویتهای فعلی وزارت نیرو همخوانی ندارد.
کشاورزی علت اصلی بحران کم آبی نیست
کارشناس توضیح داد: کشاورزی امروز کشور، بدون تردید نسبت به چند دهه گذشته مدرنتر شده است. توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار و گسترش گلخانهها، همگی گواه بر افزایش بهرهوری مصرف آب در این بخش هستند. شیوههای تلفیقی کاشت، مانند استفاده از نشا در کشت برنج نیز بهینهتر از گذشته شدهاند. اینکه تصور شود کشاورزی ما همچنان به کاملا شیوه سنتی ادامه دارد، اشتباه است.
وی با اشاره به تاثیرات منفی کمآبی در کشاورزی بیان کرد: بخش عمدهای از اراضی کشاورزی پیشین نیز به دلیل کمآبی رها شدهاند و روستاهای زیادی خالی از سکنه شدهاند. بنابراین، برخلاف تصور، مصرف آب در بخش کشاورزی نسبت به گذشته کاهش یافته است. پس نمیتوان این بخش را عامل اصلی بحران آبی فعلی دانست. در گذشته، سطح زیرکشت و مصرف آب در بخش کشاورزی بسیار بالاتر بود، اما با بحرانهایی مانند امروز مواجه نبودیم.
سینی ساز تاکید کرد: متأسفانه سادهترین راهکار برای توجیه بحران فعلی، مقصر دانستن بخش کشاورزی است؛ زیرا تعرفه آب در این بخش پایینتر است و مقصر جلوه دادن آن، میتواند زمینهساز انتقال منابع آب و درآمد بیشتر برای بخشهای صنعتی و شهری شود. بهنظر میرسد عامل اصلی، توسعه بیرویه شهرها و صنایع در مناطقی است که از نظر منابع آبی ضعیف هستند. توسعه صنایع فولاد، پتروشیمی و آلومینیوم در مناطق خشک، باعث مهاجرت و استقرار جمعیت در مناطقی شده که ظرفیت آبی کافی نداشتهاند.
کارشناس در ادامه گفت: ما موضوع تبخیر را رها کردهایم. هر مقدار از بارندگی که میتوانست تبخیر نشود، از دست رفته و بر مابقی آن سرمایهگذاری میشود. اگر برای جلوگیری از تبخیر برنامهریزی نکنیم حتی با افزایش بارندگیها نیز با کمبود آب و تبخیر آن مواجه خواهیم بود.
سینی ساز توضیح داد: میتوانستیم با احیای خلل و فرج طبیعی خاک، این ظرفیت را حفظ و تقویت کنیم. اما متأسفانه به جای آن، تمرکز خود را بر ساخت سازههای سطحی گذاشتیم و به سفرههای زیرزمینی بیتوجهی کردیم. کمبود آب را نیز صرفاً با برداشت بیشتر از منابع زیرزمینی جبران کردیم که خود به تخریب بیشتر این منابع منجر شد.
کارشناس با اشره به همکاری مردم در صرفه جویی در مصرف آب افزود: مردم تاکنون تا حد قابل توجهی به درخواستهای صرفهجویی لبیک گفتهاند، اما برای خروج دائمی از این بحران، مسئولان باید تغییر رویکرد بدهند. همانگونه که عرض کردم، باید از مدیریت سازهای و سطحی به سمت مدیریت زیرسطحی و تغذیه هرچه سریعتر سفرههای آب زیرزمینی حرکت کنیم.
وی در پایان گفت: مردم، بهویژه در مناطق روستایی، آمادگی همکاری در پروژههای آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی را دارند و متقاضی بهرهبرداری اقتصادی از آن هستند. اما دولت و سیاستگذاریهای فعلی، اجازه چنین اقداماتی را نمیدهد. پروژههای سازهای و انتقالی، مانع از ایجاد آببندانها و مدیریت بومی منابع آب شدهاند. مسئولان باید مسیر و قوانین را برای حل مشکل کم آبی اصلاح و تسهیل کنند.
خبرنگار: مهدیه امجدیان
انتهای پیام /
نظر شما