به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، سازمان صداوسیما در هفته‌ای که گذشت با حواشی گسترده‌ای مواجه بود. از جمله این حواشی می‌توان به توهین به مقدسات اهل سنت و تمسخر وزیر خارجه عربستان سعودی اشاره کرد؛ آن هم در شرایطی حساس و پس از سفر تاریخی و قابل توجه وزیر دفاع عربستان به تهران، این اقدامات در حالی از رسانه ملی پخش می‌شود که ایران همزمان درگیر مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده آمریکاست.
بیشتر بخوانید؛
سه نقد به گفتگوی ویژه با رسایی؛ مهمان، سیر بحث و نحوه اجرا
بر اساس اصل ۱۷۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صداوسیما موظف است در چهارچوب موازین اسلامی، بازتاب‌دهنده افکار و آرمان‌های انقلاب اسلامی و صدای امت مسلمان باشد. با این حال، به نظر می‌رسد عملکرد این روزهای رسانه ملی با وظایف قانونی و اصول مورد تأکید قانون اساسی فاصله معناداری پیدا کرده است.
اشتباهی پرهزینه همزمان با مذاکرات
در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، در جریان پخش زنده برنامه «سیمای خانواده» از شبکه اول سیما، اظهارات توهین‌آمیزی نسبت به مقدسات اهل سنت، واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح جامعه و فضای مجازی به دنبال داشت. در این برنامه، فردی با گرایشات آشکاراً افراطی، با خواندن شعری، به یکی از خلفای مورد احترام اهل سنت توهین کرد؛ اقدامی که از سوی بسیاری بی‌سابقه تلقی شد و انتقادهای تند و گسترده‌ای را متوجه رسانه ملی ساخت.
در روزهای پیش از این اتفاق، یک برنامه دیگر در شبکه نسیم با اجرای محسن افشانی نیز حاشیه‌ساز شد. در این برنامه، وزیر خارجه عربستان سعودی مورد تمسخر قرار گرفت؛ آن‌هم در شرایطی که تهران و ریاض پس از یک دهه تنش، گام‌هایی در جهت احیای روابط دیپلماتیک برداشته‌اند.
بسیاری از کاربران فضای مجازی با ابراز نارضایتی شدید، این اقدامات را حاصل رویکردهای مغایر با منافع ملی می‌دانند و بر این باورند که چنین رفتارهایی روند تنش‌زدایی میان ایران و عربستان سعودی و حتی مذاکرات هسته‌ای با آمریکا را با چالش مواجه می‌کند. عده‌ای از کاربران فضا مجازی با انتشار تصاویری با مضامینی چون «اهل سنت عزیزدل ایران است» سعی کردند فضای شکل‌گرفته را تلطیف کرده و از جامعه اهل سنت دلجویی کنند.
واکنش مدیران صدا و سیما چه بود؟
پس از حواشی اخیر در برنامه سیمای خانواده شبکه یک سیما، رئیس سازمان صداوسیما و روابط عمومی معاونت سیما واکنش نشان دادند. این واکنش‌ها شامل اقدام سریع و قاطع در برخورد با عوامل و متخلفین، حذف فوری ویدئوی مذکور از سکوهای تلوبیون و سپهر، و اعلام جرم علیه ۸ نفر از عوامل و معرفی آنها به دستگاه قضایی بوده است.
پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در متنی بر لزوم مقابله با «تفرقه‌افکنی» میان مسلمانان تأکید کرد و نوشت: «خطای جهله افراطی نابخشودنی است. تشیع انگلیسی رسواتر و حقیرتر از آن است که بتواند مطامع اربابان مستکبر خود را محقق کند. به هموطنان عزیز سنی و شیعه اطمینان می دهم فرزندان ملت در رسانه ملی ریشه فتنه را کور خواهند کرد.» محسن برمهانی معاون سیمای رسانه ملی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری اعلام کرد: «این خطای تأسف تا حدود زیادی مشکوک است و اطمینان نداریم که سهوی بوده باشد و امیدواریم که سهوی بوده باشد.آن کسانی که اولین بار این را پخش کردند، حتما اقدام علیه امنیت ملی کردند، آنها حتما دارند این عقده‌ها و بغض و عصبانیت شان را از رسانه ملی در دوره تحولی و راهبرد رسانه ملی در امر وحدت و در موضوعات امتی دارند نشان می‌دهند.»
حمید رسایی، نماینده جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی در شبکه ایکس «توهینی که از تریبون صدا و سیما به مقدسات اهل سنت شد، را «فتنه» و «شیطنت نفوذی‌های صهیونیست» دانست. وی در توئیتی نوشت: «رهبر انقلاب خبر داده بودند که اگر دشمنان انقلاب بخواهند فتنه راه بیندازند، ملت ایران آن را خنثی خواهد کرد. اتفاق روز گذشته جریان نفوذ در یکی از برنامه‌های سیما و توهین به مقدسات اهل سنت، مصداق این فتنه بود که با سرعت عمل مسئولان صدا وسیما در برخورد با مسببان این توهین، در نطفه خفه شد. هموطنان شیعه و سنی کنار هم هوشیارانه مراقب شیطنت نفوذی‌های صهیونیست هستند.»
بر اساس آخرین گزارش‌ها، دادستانی تهران چهار نفر از عوامل برنامه توهین‌آمیز شبکه یک را بازداشت کرده و مدیر پخش این شبکه نیز از سمت خود برکنار شده است. در همین حال، عوامل برنامه پخش‌شده از شبکه نسیم نیز ناگزیر به عذرخواهی رسمی شدند. در پی این اقدامات، فراکسیون اهل سنت مجلس شورای اسلامی با صدور بیانیه‌ای، از واکنش سریع قوه قضاییه و برخورد قاطع با عوامل این اتفاقات تقدیر و تشکر به عمل آورد.
نظرسنجی‌های منتشر شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، محبوبیت رسانه ملی کاهش یافته است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان، شیوه اطلاع‌رسانی این رسانه که هرازگاهی موجب تنش سیاسی میان احزاب یا حتی مذاهب می‌شود را علت این کاهش محبوبیت می‌دانند. برخی کاربران فضای مجازی و تحلیل‌گران رسانه‌ای معتقدند انتصابات نادرست در این سازمان نیز نقش مهمی در شکل‌گیری وضعیت کنونی دارد.
دومینوی اشتباهات صداوسیما با عزل مدیران به پایان می‌رسد؟
صداوسیما در سال‌های اخیر دومینوی از خطاها و اشتباهات داشته است که برخی از آنها بازتاب گسترده‌ای پیدا کرده است، اشتباهاتی که به جای جبران مسیر نادرست صرفا منجر به تغییر مدیران شده است.
در اسفند ماه سال ۱۴۰۲ حمید رسایی در گفتگو ویژه خبری از یک روزنامه و خبرگزاری اصول‌گرا به‌عنوان حامی محمد باقر قالیباف نام برد. پس از این ادعا علیرضا خدابخشی از معاونت سیاسی صداوسیما برکنار شد. اما آیا این برکناری‌ها کلید حل مشکلات است یا باید چاره راه را در جای دیگری پیدا کرد؟ آیا اساسا پای نفوذ د میان است یا یک خطای سهوی یا عمدی انسانی؟ چه باید کرد تا دومینوی این خطاها به پایان برسد؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با محمد لسانی، کارشناس و مروج سواد رسانه‌ای گفتگو کرده‌ایم که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
غیرعامدانه در مسیر تخریب وحدت ملی
لسانی درباره دست داشتن جریان‌های نفوذی در حواشی اخیر صدا و سیما گفت: به نظر من مهم‌ترین و نزدیک‌ترین مسیر برای این‌که به جواب برسیم اظهارات خود مسئولان صداوسیما است از جمله اعلام موضع آقای پیمان جبلی رئیس صداوسیما در شبکه ویراستی و حضور آقای برمهانی در گفتگو ویژه خبری شبکه یک. هر دو نفر از مشکوک بودن ماجرا و بستن راه فتنه صحبت کردند. آن‌چه سازمان صداوسیما انجام می‌دهد وظیفه سازمانی این رسانه است اما موضوعی از دید مردم و کارشناسان مهم است این مسئله است که در بزنگاهی اتفاقی در رسانه ملی رخ می‌دهد که خلاف سیاست‌های نظام است.
وی در ادامه افزود: این مسئله مشخص می‌کند، وقتی فرمان اداره کشور به یک سمت می‌رود و رهبری جهتی را مشخص می‌کند و دولت آن را انجام می‌دهد، افکارعمومی هم باید به همین سمت حرکت کند وگرنه انشقاق ایجاد می‌شود و این افکار را باید صداوسیما ساماندهی کند. در چنین بزنگاهی برنامه های صدا و سیما نباید در مسیر حاشیه‌سازی، تخریب انسجام و وحدت ملی حرکت کند اما کسی نمی‌گوید این مسئله عامدانه است. ولی بعضی از رسانه‌های مغرض و وابسته به احزاب سیاسی، مسائل دیگری را مطرح می‌کنند و اعتقاد دارند سیاست‌های صداوسیما در پشت پرده تعیین می‌شود. اما از نظر بنده که کارشنای رسانه هستم به نظر نمی‌رسد این مسئله دستوری باشد بلکه بیشتر افرادی که از این مسئله سود می‌برند مانند آیتم‌سازان کوچک هستند.
در یک بزنگاه فرمان اداره کشور به راست رفت اما فرمان رسانه به چپ
این کارشناس سواد رسانه‌ای با اشاره به توضیحات برمهانی در گفتگوی ویژه خبری بیان کرد: مثلا تیم تولید اعزام می‌شود و یک برنامه ممکن است ۶ تیم تولید داشته باشد. شاید یک نفر این‌کار را انجام داده و خود سردبیر برنامه آن را ندیده باشد. به هر حال اگر اسم این کار را سوءمدیریت تیم تولید بگذاریم یا عدم رعایت سلسله مدیریت بدانیم تفاوتی ندارد. آن‌چه مردم می‌بینند این است که در این بزنگاه فرمان اداره کشور به راست رفته ولی فرمان رسانه و افکار عمومی به چپ رفته است. امیدواریم صداوسیما و رسانه‌هایی که به حکومت انتساب دارند، به گونه‌ای عمل کنند که افکار عمومی را در مسیر انسجام حفظ کنند.
لسانی در پاسخ به این پرسش که آیا نفوذ از داخل کشور است یا خارج؟ گفت: قطعا وقتی از نفوذ صحبت می‌شود، منظور از مجاری داخلی رسمی کشور است. اما هنوز این موضوع به تایید و قطعیت نرسیده است.
وی همچنین در مورد احتمال نفوذ معاندان به رسانه ملی افزود: در این موضوع، دستگاه‌های رسمی کشور باید اظهار نطر کنند و رسانه‌ها نباید به گمانه‌زنی‌ها دامن بزنند. این مسئله می‌تواند ناشی از سهل‌انگاری باشد یا از یک اتاق دستوری، صادر شده باشد.
اشتباه اخیر صدا و سیما ممکن است، نخبگان را هم به خطا بیندازد
این کارشناس سواد رسانه‌ای در مورد این‌که آیا چنین اشتباهاتی در بازسازی روابط ایران و عربستان و مذاکرات هسته‌ای تاثیری دارد یا خیر؟ گفت: خیر، به نظر بنده تاثیری ندارد. به عنایت رهبری کشور، وزن تیم دیپلماتیک کشور هزاران برابر سنگین‌تر از این اتفاقات است. اتفاقات از این دست مانند شهاب سنگ است که ناگهان ظاهر و سپس ناپدید می‌شود اما افکار عمومی را مشغول می‌کند، وقتی افکار عمومی مشغول شود ممکن است خطای محاسبات رخ دهد و ممکن است نخبگان نیز مرتکب خطا شوند.
لسانی درپاسخ به این سوال که آیا این اتفاقات می‌تواند نقطه آغازی برای تغییرات بزرگ در رسانه ملی باشد؟ گفت: این اتفاقات نمی‌تواند باعث تغییرات اساسی شود. به این دلیل که تغییرات اساسی از راهبرد آغاز می‌شود و در پی این خطا ممکن است تغییرات فرایندی ایجاد شود اما تغییرات راهبردی ایجاد نمی‌شود. زیرا راهبرد صداوسیما مشخص است و در حکم رهبر انقلاب صادر شده است پس این اتفاقات نمی‌تواند راهبردهای صداوسیما را تغییر دهد.
وی در واکنش به این که آیا با عزل و نصب‌ها چنین مشکلاتی رفع می‌شود یا صدا و سیما باید راهکار دیگری در پیش بگیرد؟ گفت: دو مسئله وجود دارد. اول این است که فرآیند به طور شفاف ابلاغ و دوم نظارت بر اجرای فرآیند با جدیت انجام شود و این دو مورد در کنار هم مانع اتفاقات نادرست در حوزه پخش می‌شود. عموما مسائلی که این چند وقت در صداوسیما رخ داد، درحوزه پخش بود زیرا افراد مختلف در پخش می‌آیند. بعضی اوقات ممکن است مطلبی بدون بازبینی پخش شود پس باید فرآیندهای جزیی به‌صورت شفاف ابلاغ و بر آن نظارت شود.
لسانی در پایان تصریح کرد: با وجود تمام این راهکارها باید در نظر گرفت بروز برخی مشکلات در کار رسانه عادی است، مانند این‌که بعضی اوقات خبر اشتباه پخش می‌شود یا ممکن است مجری از حال برود.اما رسانه‌های بزرگ سعی می‌کنند فیلترگذاری کنند تا با این فیلترها اشتباهات را پالایش کند. ما باید این موضوع فیلترگذاری در رسانه ملی را جدی بگیریم و از تجربه‌های جهانی استفاده کنیم. اشکالات اجرایی طبیعی است اما آنها سعی می‌کنند مشکلات محتوایی را به صفر برسانند.
خبرنگار: علیرضا همتی بهار
نظر شما