احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در گفت‌و گو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز درباره کاهش بی‌سابقه در بارش و خشکسالی در کشور توضیح داد: سال گذشته، میزان بارش تقریباً در سطح نرمال بود؛ البته در بسیاری از استان‌ها کمتر میانگین کشوری بود اما میانگین کشوری نسبت به میانگین بلندمدت فاصله زیادی نداشت اما امسال میزان بارندگی در سطح کشور حدود ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت است.
وی افزود: در بسیاری از استان‌ها، با نابهنجاری و کمبود بارش قابل توجهی مواجه هستیم. درصد زیادی از بارش‌ها در کشور اتفاق نیفتاده است. به‌عنوان نمونه، در استان تهران حدود ۵۰ درصد کاهش بارندگی داریم. در استان‌هایی مانند هرمزگان و سیستان و بلوچستان در جنوب شرق کشور، این کاهش بیش از ۷۵ درصد است؛ یعنی تنها حدود ۲۵ درصد از بارش مورد انتظار دریافت شده است.
وظیفه عنوان کرد: در مجموع، میانگین کشوری حدود ۴۰ درصد پایین‌تر از نرمال است. استان‌هایی مانند گیلان، مرکز تا غرب مازندران، و زنجان بارشی نزدیک به نرمال داشتند؛ یعنی اختلاف آن‌ها با وضعیت طبیعی بارش کمتر از ۱۰ درصد بوده است. با این حال، هیچ استانی بارشی بیشتر از نرمال نداشته است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی توضیح داد: تمامی ۳۱ استان کشور با بارشی کمتر از میزان طبیعی بارش روبه رو بوده‌اند. استان‌هایی مانند گیلان، مازندران و زنجان در حدود پنج تا ۱۰ درصد کمتر از میزان طبیعی بارندگی داشتند که قابل توجه نیست اما در سایر استان‌ها این کاهش از منفی ۳۰ درصد تا منفی ۷۷ درصد متغیر بوده است.
وی افزود: برای مثال، استان تهران حدود ۵۰ درصد، استان مرکزی و همچنین اصفهان و کرمان نیز در همین حدود کاهش بارش دارند. بسیاری از مناطق پربارش کشور در غرب، مانند خوزستان که در محدوده رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارند، با کاهش شدید بارش مواجه بوده‌اند، به‌طوری که خوزستان نیز کاهش حدود ۵۰ درصدی داشته است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی بیان کرد: این وضعیت بر ذخایر سدها نیز تأثیر گذاشته است؛ به‌طوری که حجم مخازن مشابه میزان کمبود بارش کاهش یافته است. البته باید توجه داشت که حجمی که اکنون در مخازن سدها مشاهده می‌شود، نتیجه مدیریت مصرف و صرفه‌جویی است. اگر مصرف آب به‌صورت عادی و بدون کنترل ادامه داشت، حجم ذخایر کنونی بسیار کمتر بود.
وظیفه تاکید کرد: بخشی از آب سدهای بزرگ جنوب‌غرب کشور که عمدتاً در حوزه رودخانه‌های کارون و دز قرار دارند، در فصل بهار برای تولید برق استفاده نشد. علت آن این بود که اگر در آن زمان اجازه بهره‌برداری داده می‌شد، در فصل تابستان که اوج مصرف برق است، آبی برای تولید برق باقی نمی‌ماند. بنابراین، ذخیره کنونی نیز حاصل تدابیر مدیریتی برای نگهداشت آب برای فصل گرم و مصارف کشاورزی و شرب است. اگر بهره‌برداری مطابق سال‌های گذشته صورت می‌گرفت، حتی همین ذخایر نیز وجود نداشت. عوامل متعددی در کاهش بارندگی مؤثر بوده‌اند؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها کم‌بارشی است. بارش‌ها به میزان نرمال نرسیده و در نتیجه، منجر به خشکسالی شده‌است.
وی در ادامه با اشاره به تاثیر تغییرات اقلیمی برکاهش میزان بارش در کشور گفت: یکی از دلایل مهم خشکسالی و کم بارشی، تغییر اقلیم و نوسانات اقلیمی است. این تغییرات به یک سال محدود نمی‌شود و در دهه‌های گذشته شاهد روند کاهشی بارندگی‌ها بوده‌ایم. عامل دیگر افزایش دماست. تغییر اقلیم باعث افزایش تدریجی دمای میانگین شده است.
افزایش دما، به‌ویژه دمای بیشینه، منجر به افزایش تبخیر می‌شود؛ چرا که با بالا رفتن دما، رطوبت نسبی جو کاهش یافته و جو تمایل بیشتری به تبخیر پیدا می‌کند؛ در نتیجه، منابع آبی مانند رطوبت خاک، سدها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها با سرعت بیشتری تبخیر می‌شوند. این امر منجر به افزایش خشکی محیط و تشدید خشکسالی می‌شود. پیش از آن نیز کاهش بارندگی در قالب نوسانات طبیعی سالانه وجود داشته است؛ به‌طوری که در گذشته نیز سال‌هایی پربارش یا کم‌بارش وجود داشته‌اند. اما اکنون به دلیل تغییر اقلیم، فراوانی سال‌های خشک و گرم افزایش یافته و این روند نگران‌کننده است.
وی افزود: عامل دیگری که در کاهش منابع آب تأثیرگذار است، افزایش مصرف و تقاضا است. فعالیت‌های کشاورزی، اقتصادی، خدماتی و مسکونی نسبت به گذشته به‌شدت افزایش یافته‌اند. جمعیت کشور اکنون حدود ۹۰ میلیون نفر است که در مقایسه با ۲دهه پیش افزایش چشمگیری داشته و همین امر موجب افزایش تقاضا برای آب شده است. در نتیجه، دسترسی به آب کاهش یافته است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی توضیح داد: عمده این کاهش منابع در نهایت بیشترین آسیب را به محیط زیست، تالاب‌ها و دریاچه‌ها وارد کرده است؛ چرا که بخش عمده آب‌های بالادست توسط کشاورزان، روستاییان و شهرنشینان برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت برداشت می‌شود و آبی برای جریان یافتن به سمت تالاب‌ها باقی نمی‌ماند. مثلاً تالاب گاوخونی که در پایین‌دست زاینده‌رود قرار دارد، در حال حاضر آبی برای تثبیت خاک خود ندارد و این می‌تواند آن را به کانون گرد و غبار منطقه تبدیل کند.
وظیفه درادامه عنوان کرد: در مورد مصرف آب، باید گفت که بخش عمده مصرف آب کشور مربوط به کشاورزی است. حدود ۱۰ درصد به سمت مصارف شهری و صنعتی می‌رود و باقی به کشاورزی اختصاص می‌یابد. با این حال، در شرایط فعلی حتی آب کافی برای کشاورزی نیز در دسترس نیست و با توجه به اولویت تأمین آب شرب، این بخش با کمبود جدی روبه‌رو شده است.
وی در ادامه با تاکید بر اهمیت ذخیر منابع آبی در کشور توضیح داد: نکته قابل توجه دیگر این است که میزان مصرف فعلی ما از آنچه در اختیار داریم بیشتر است و مازاد نیاز خود را از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنیم. این روند در میان‌مدت و بلندمدت بسیار خطرناک است و اکنون نیز شاهد فرونشست زمین در نقاط مختلف کشور هستیم.
اگر این روند ادامه یابد، در آینده با بحران‌های جدی‌تری مواجه خواهیم شد بنابراین، ضروری است که دقیقاً بدانیم چه میزان منابع داریم، در هر بخش چه مقدار مصرف می‌شود و در هر حوزه چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت وجود دارد. غیر از این راهی نداریم. سایر روش‌های تأمین آب عمدتاً موقتی و مانند مُسکن هستند. حجم آبی که از طریق بارش دریافت می‌کنیم، قابل مقایسه با منابع غیرمتعارف تولید آب نیست و کمبودهایی که در اثر کاهش بارش‌ها به وجود می‌آید، به‌راحتی قابل جبران نیست.
وظیفه در ادامه گفت: استفاده از روش‌های جدید مانند شیرین‌سازی آب در مناطق ساحلی می‌تواند برای تأمین آب شرب مؤثر باشد. در استان‌هایی مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان و جنوب سیستان و بلوچستان، شیرین‌سازی می‌تواند بدون نیاز به انتقال گسترده آب، پاسخگوی نیاز مصرف باشد اما برای کشاورزی، که بیشترین مصرف را دارد، به‌ویژه در مناطق مرکزی ایران، باید از روش‌های به‌روز مانند آبیاری بهینه، خودداری از کشت محصولات پرآب‌بر، و استفاده از تکنولوژی‌های جدید استفاده کنیم.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در پایان توضیح داد: در نهایت، با توجه به اهمیت کشاورزی در تأمین امنیت غذایی، باید توازن مناسبی میان منابع آبی و تولید برقرار شود. ممکن است لازم باشد در برخی موارد از خودکفایی در تولید برخی محصولات صرف‌نظر کنیم؛ چرا که تولید همه نیازهای غذایی کشور در داخل، با توجه به وضعیت آبی، ممکن نیست. در نتیجه، باید با رویکردی تلفیقی از تولید داخلی و واردات، هم امنیت غذایی را حفظ کنیم و هم از پایداری سرزمین حفاظت کنیم. تغییر اقلیم، کاهش بارندگی، افزایش دما، افزایش تبخیر، و مصرف بی‌رویه منابع، مجموعه‌ای از عواملی هستند که شرایط ناپایداری را امروز ایجاد کرده‌اند و در صورت تداوم، آینده را نیز تهدید خواهند کرد.
خبرنگار: مهدیه امجدیان
انتهای پیام /
نظر شما