به گزارش گروه فرهنگ و هنر اسکانیوز؛ هشتمین برنامه از مجموعه برنامه‌های «آوازهای پهان» در قالب نمایشگاه دست سازه های اسرا به نام «آوازهای دوردست» در حوزه هنری برگزار شد.
در این نمایشگاه، خبرنگار اسکانیوز با ساسان ناطق، مدیر دفتر هنر و ادبیات اسارت حوزه هنری به گفت‌وگو پرداخت که شرح آن در ذیل آمده است.

ایسکانیوز: هدف کلی این نمایشگاه چیست؟
ساسان ناطق: دفتر هنر و ادبیات حوزه هنری، دفتر جوانی است که دو سال پیش فعالیت خود را با تمرکز بر تولید خاطرات آزادگان آغاز کرده است. هشتمین برنامه از مجموعه «روایت پنهان» یعنی برنامه «آوازهای دوردست» نیز از برنامه‌های همین دفتر به شمار می‌رود که به دست‌سازه‌های آزادگان ایرانی و عراقی اختصاص دارد.

اسرای ما در اردوگاه‌های عراق با محدودیت‌هایی مواجه بودند. حزب بعث در اردوگاه‌های سربازهای ایرانی هرآنچه ممکن بود برای عراق خطری تولید کند را از دسترس اسرای ما دور نگه می‌داشت. بنابراین اسرای ما خودشان خلاقیت به خرج دادند و هرچه که برای گذران زندگی نیاز بود ساختند. بعضی از این تولیدات پنهانی اتفاق افتاده است؛ جوری که اگر می‌فهمیدند، فرضاً درفشی برای کفش‌دوزی و گیوه‌بافی یا نخ در اردوگاه وجود دارد، ممکن بود سلول‌های انفرادی و تنبیه را برای آن اسیر داشته باشد.

بیشتر این آثار گذشته از آنکه باعث می‌شد روزمرگی اسرا بهتر بشود، از لحاظ روحی و روانی هم به آن‌ها کمک می‌کرد. چرا که بعضی از این دست‌سازه‌ها به نیت امامان و پیامبران یا فرزندان خود بوده و این موارد آمال و آرزوهای اسیر را نشان می‌داد. اسرای ما با این دست‌سازه‌ها آمال و آرزوهای خود را به یک فرصت در شرایط سخت تبدیل کردند.

اسرای ایرانی در کنار آموزش زبان انگلیسی، عربی و فرانسوی، این دست‌سازه‌ها را نیز ساختند. در میان ۳۹۱۴۰ اسیر که توسط صلیب سرخ آزاد شدند، برخی دیگر نیز در اردوگاه‌های مخفی عراق بودند و تا روز آخر صلیب سرخ اردوگاه‌های آن‌ها را ندیده بود. ساختن این دست‌سازه‌ها در شدیدترین تدابیر امنیتی و تنبیهی برای اسرای ما یک گشایش برای تحمل آن دنیای سخت‌ بود.

ما هرچقدر این دست‌سازه‌ها را ببینیم و با آن‌ها آشنا بشویم، می‌توانیم نزدیک بشویم به دنیایی که آن‌ها گذراندند. آن‌وقت است که قضاوت و داوری و سخن گفتن در مورد اسرای جنگ تحمیلی منطقی‌تر می‌شود. در این نمایشگاه، ما چند دست‌سازه از اسرای عراقی هم داریم. اگر بیننده این آثار را در کنار هم قرار دهد، به‌راحتی متوجه می‌شود که دست‌سازه‌های اسرای عراقی خیلی زیباتر و باکیفیت‌تر از اسرای ایرانی است. به این خاطر که در ایران، نگهدارنده‌های اسرای عراقی در پرند، کهریزک، گرگان و حشمتیه به فکر اسیر بودند و برای آن‌ها کارگاه فراهم می‌کردند.

اسناد و فاکتورهایی که به دست ما رسیده نشان می‌دهد ایرانی‌ها انسانی‌ترین رفتار را با اسیر داشتند. درحالی‌که اگر اسیر ایرانی در عراق دست‌سازه‌ای درست می‌کرد و دیده می‌شد، مستوجب تنبیه و سلول انفرادی بود. بیشتر این ابزار و ملزومات ساخته شده از دورریزترین وسایل است. یعنی چیزی که برای ما بسیار ساده است و راحت از کنار آن رد می‌شویم، برای اسرا یک نعمت بود. آن‌ها توانستند برای خودشان لباس تولید کنند، گلدوزی کنند، از هسته خرما استفاده بکنند یا از پلاستیک‌ها برای خودشان قاشق و چنگال و کارد بسازند.

در ایران، نگهدارنده‌های اسرا به فکر وسایل بهداشتی و رفاهی و تفریحی اسرای عراقی بودند. درحالی‌که ایرانی‌ها در عراق مجبور بودند حتی برای دندان‌درد خود یک وسیله بسازند که یا دندان را بکشد یا کاری کند که دندان درد نکند. محدودیت و محرومیت گاهی در دست‌سازه‌های اسرای ایرانی تبدیل به نوآوری شده است. شرایط سخت همیشه به سمتی می‌رود که انسان برای گذران زندگی سخت خود به سمت خلاقیت برود، و این خلاقیت در دست‌سازه‌ها دیده می‌شود.

ایسکانیوز: این ابزارها را به چه صورت جمع‌آوری کردید؟ چه چالش‌هایی در جمع آوری این آثار داشتید؟
ساسان ناطق: هرکدام از ما یادگاری‌هایی از گذشته داریم؛ از پدر، مادر، دوران تحصیل یا دست‌رنج خود که دیدن آن همیشه به ما روحیه و انگیزه می‌دهد و آن سال‌ها را در ذهنمان تداعی می‌کند. طبیعی است که آزاده‌ها و رزمندگان ما هم هرآنچه دارند، جزو سرمایه خودشان است؛ اما آنچه که سرمایه اسیر و رزمنده ما به شمار می‌رود، در واقع دارایی ملت بزرگ ایران است و نشان می‌دهد که چگونه ایستادیم، مقاومت کردیم. بنابراین اگر اسیر یا رزمنده‌ای حاضر نشود دست‌سازه خود را تحویل جایی بدهد، امری طبیعی است و ما قدردان همه عزیزان هستیم.

بخشی از این آثار به دفتر اهدا شده است و بخشی دیگر از طریق فراخوان گردآوری شده است؛ از صاحبانشان خواهش کردیم برای فهم بهتر زندگی این عزیزان، آثارشان را برای مدت مشخصی در معرض دید علاقه‌مندان و مردم قرار دهند تا دیگران بدانند اسرا در چه شرایطی زندگی می‌کردند، سپس دوباره آن آثار به صاحبانشان بازگردانده شود.

این نمایشگاه همه آنچه باید باشد نیست، بلکه بخشی از آثاری است که در اختیار ما قرار گرفته است. طبیعتاً دفتر هنر و ادبیات اسارت اکنون که با «آوازهای دوردست» به هشتمین برنامه از «روایت پنهان» رسیده، مسیری استاندارد و مشخص دارد. ما در هر نوبت به بخشی از زندگی ناپیدا و پنهان اسرا می‌پردازیم.

اطلاعات ما از زندگی اسرا بسیار محدود است؛ چرا که تنها ۳۹۱۴۰ نفر توانستند اردوگاه‌های عراق را ببینند و بقیه یا شهید شدند، جانباز شدند، یا سالم بازگشتند. جنگ تحمیلی شاهدان زیادی دارد، اما زندگی در اسارت و اردوگاه‌ها شاهدان کمی دارد. تعدادی از این افراد نیز در دوران اسارت به شهادت رسیدند و بخشی از آن‌ها بعد از بازگشت از بین ما رفتند و دست ما امروز کوتاه است.

ایسکانیوز: در ادامه برنامه‌های «روایت پنهان» شاهد چه برنامه‌هایی خواهیم بود؟
ساسان ناطق: این دفتر می‌کوشد به نوبه خود در هر برنامه به بخشی از زندگی در اسارت بپردازد. حتی در اولین برنامه «روایت پنهان»، نمایشگاه عکس آزاده‌های کشور را برگزار کردیم؛ نمایشگاهی که به‌صورت گسترده به معرفی تصاویر آزاده‌ها می‌پرداخت.

در برنامه‌های بعدی نیز به موضوعاتی همچون نامه‌هایی که در اردوگاه‌ها نوشته می‌شد، طنز در اسارت، یا خاطرات خلبان‌ها، مادران و همسران آزاده‌ها پرداختیم. طبیعی است که در برنامه‌های آینده نیز تلاش خواهیم کرد بخشی از آنچه رخ داده است را به شکل مکتوب و در قالب نمایشگاه به نگاه مخاطبان کشور نشان بدهیم.

ایسکانیوز: آیا شما در حوزه جنگ دوازده روزه هم فعالیت می‌کنید؟
ساسان ناطق: آنچه این دفتر به شکل تخصصی در آن کار می‌کند، حوزه اسارت در جنگ تحمیلی است؛ حوزه‌ای که شامل ۳۹۱۴۰ نفر می‌شود. ما هنوز نتوانسته‌ایم حتی نیمی از خاطرات آن‌ها را جمع‌آوری کنیم. دوران اسارت بسیار سخت بوده و تخصصی‌ترین کار این دفتر، تولید و ثبت خاطرات اسارت است.

تا به امروز سه کتاب از خاطرات اسرا تولید شده و دو رمان نیز منتشر گردیده است. خداراشکر، در زمینه اسارت نهادها و ناشرین دیگر نیز فعالیت می‌کنند و زحمت می‌کشند؛ اما در حوزه رمان، همین دو اثری که ما منتشر کرده‌ایم، از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است. رمان کاری خلاقانه‌تر و حرفه‌ای‌تر است که به سینما نزدیک‌تر بوده و به تصویر رسانه‌ای ما کمک می‌کند.

علاوه بر این، در حوزه سه کتاب منتشرشده‌ای که به آن‌ها اشاره شد، دو خاطره از مادران آزاده‌ها نیز تکمیل شده و به‌زودی منتشر خواهد شد. کار تخصصی ما در این دفتر، ابتدا تولید خاطرات است و سپس ارائه و نمایش آن‌ها در قالب نمایشگاه‌ است.

خبرنگار: صبا هراتی

انتهای پیام/